roggebroodjes die gemakkelijk stuk geklopt konden worden. Proeven
daarmee gaven als resultaat dat ze wel gloeiden, maar weinig warmte uit
straalden. Ook vervaardigde men wel kunstbriketten door in een emmer
met water enige handen zout, oude kranten, turfmolm, kolengruis, hout
splinters of aardappelschillen tot een dikke brij te roeren. Na vier, vijf
dagen staan moest men deze brij in kleine bloempotjes drogen en gereed
maken om te stoken.
Papier speelde als vervangingsmiddel een belangrijke rol om de koude
te weerstaan. Reeds in de eerste oorlogswinter was er gebrek aan wollen
dekens. In Denemarken ging men op de vervaardiging van papieren
dekens over, een voorbeeld dat in ons land spoedig navolging vond. Een
patroon ter vervaardiging van zo'n deken werd in Haarlems Dagblad
gepubliceerd. Een beetje handige huisvrouw kon een eenvoudige over
trek maken van katoen en deze vullen met 80 kranten, die in lagen in de
hoes moesten worden vastgenaaid. Het was ook mogelijk de hoes te vul
len met proppen kranten, maar die werden al gauw 'vlossig' en misten
daarom hun uitwerking als goede vulling. Winkeliers waren bereid gratis
les te geven in het vervaardigen van dit soort dekens. In de etalage van
de firma Donker (Barteljorisstraat, hoek Zijlstraat) werden de verschil
lende stadia van bewerking tentoongesteld, waarmee klanten gelokt wer
den. Tevens had zich een comité dames gevormd om voor de armen
papieren dekens te vervaardigen. Vier vrouwen wisten in één middag een
deken te maken. Uit Duitsland kwamen papieren vloerkleden, papieren
dweilen en zakken. Zelfs papieren kleding werd aangeboden.
Er werden ook allerlei adviezen gegeven om de kou enigszins te weer
staan. In Haarlems Dagblad werd aanbevolen het lichaam met koud
water te wassen en wel met een snelle afsponsing van het lichaam - met
koud water - en daarna in een koud bad. 'Snel trekken dan de huidvaten
zich samen. Als dat dagelijks gebeurt, zijn ze getraind als de winter komt.
Maar we mogen niet teveel grijze haren hebben als we dit doen...' Water
kon desgewenst vervangen worden door koude lucht (enige tijd met ont
bloot bovenlijf in een koude kamer staan) en wie zo gehard was, kon de
winter tegemoet.
Nieuwe bezuinigingsmaatregelen volgden. De gas- en elektriciteitsta
rieven werden verhoogd. Bij de meeste huishoudens werd een muntgas
meter geïnstalleerd waardoor rantsoenering van het gasverbruik werd
bevorderd. Ook bestond de mogelijkheid om warm water te kopen, bij
voorbeeld bij de bakkerij Scholten aan de Houtmarkt. Er werd per dag
circa 600 liter water verkocht. Op 12 november 1917 werden door de
Gemeente Reiniging 6 watersproeiwagens, getrokken door paarden, inge
richt voor de warmwatervoorziening aan de bevolking. De stad werd
WIM DUBA M.M.V. TONY LINDIJER
