inkomen hadden het niet gemakkelijk en de kinderen leden daar eigen
lijk het meest onder, luidden enkele conclusies. De grootste zorg was het
kleden van het gezin. In tal van gezinnen kon geen nieuwe kleding wor
den aangeschaft. Velen aten niets anders dan regeringsbrood met een
stukje komijnekaas en als middagmaal bonen en erwten, soms met wat
spek en aardappelen. Vlees kwam er bijna helemaal niet op tafel. Alleen
staanden en dienstboden schenen daarbij minder last te hebben van de
situatie.33)
Toen in de loop van 1917 na een kleine opleving de werkgelegenheid
opnieuw sterk terugliep, werd de groep van behoeftigen steeds groter en
steeg de sociale nood. Dit had effect op de woningen die in principe als
onbewoonbaar waren afgekeurd, maar die toch grotendeels opnieuw
werden betrokken. In de binnenstad werd voor een krotwoning in een
slop of steeg een huur van 75 cent per week of meer gevraagd.
Vrouwen probeerden iets te verdienen door naai-, stop-, en verstel
werk te doen. Of zij breiden lange kousen en borstrokken tegen betaling.
Een breischooltje aan huis kon wat soelaas bieden, waar voor 5 cent per
kind breiles werd gegeven. Dit schrijft een tijdgenote, mevrouw A. de
Jong-Luiten. De gezinnen huisden meestal in een eenkamerwoning, waar
in bedsteden werd geslapen. Het fornuis stond ook in de kamer, waarop
zowel de was als het eten werd gekookt. De kleren van de kinderen kwa
men van de uitdragerij en hingen vaak te groot om hun lijfjes heen, zodat
ze er ouder uitzagen dan ze waren. Er werd op klompen gelopen of - als
er schoenen waren - op schoenen bezet met ijzeren hoefjes. Er heerste
onder de kinderen Engelse ziekte, waardoor ze niet goed konden lopen.
Dit gold voor de allerarmsten. 34>
Volksgezondheid
Onder dergelijke levensomstandigheden verwacht men dat de vitaliteit
van de bevolking achteruit gaat. Het aantal huwelijken bleef nagenoeg
gelijk gedurende de oorlogsjaren, evenals het aantal geboorten. Het
geboortecijfer voor 1914 bedroeg 21,74 (op 1000 inwoners), voor 1918 20,4.
Het aantal huwelijken was respectievelijk 7,41 en 7,68.35> Het aantal echt
scheidingen nam wel toe (van 0,35 naar 0,49). Ook steeg het aantal van
gevallen met besmettelijke ziektes zoals roodvonk (13 tot 15,99), difterie
(4,47 tot 9,99) en tyfus (1,8 tot 5,6).
De verslechtering van de algehele gezondheid van de Haarlemse be
volking werd volgens de medici veroorzaakt door de verminderde fysie
ke weerstand van een groot deel van de bevolking ten gevolge van onvol
doende en onvolwaardige voedsel. Daarnaast werd ook gewezen op de
Haerlem Jaarboek 2003
