psychische spanningen ten gevolge van de oorlog, temeer omdat mensen
opeengepakt zaten in woningen zonder enige privacy. Deze woonom
standigheden werkten vooral in de laatste jaren besmettelijke ziektes bij
meerdere personen per gezin in de hand.
Het jaar 1918, het jaar van de beruchte Spaanse Griep, vertoonde een
hoog sterftecijfer. De eerste griepgevallen werden in juni van dat jaar in
Haarlem al gemeld. Aanvankelijk had de griep nog een mild karakter,
maar van oktober tot januari 1919 sloeg de epidemie genadeloos toe. De
meeste zieken waren personen tussen de n en 40 jaar. Meer vrouwen dan
mannen kregen deze griep. Complicaties als longontsteking en bronchi
tis traden op. In Haarlem stierven er in 1918 267 mensen als gevolg van
deze epidemie. 36>
Over de gezondheidstoestand van schoolkinderen staat ons een rap
port van de schoolarts J.C. Op 't Einde-Stolp ter beschikking. In opdracht
van b en w van Haarlem verrichtte zij onderzoek naar de algehele ge
zondheidstoestand op negen openbare scholen te Haarlem. Haar con
clusie was dat er meer 'slappe' kinderen waren, hoewel toch de toestand
van de kinderen verbeterd was en ziekte- en sterfgevallen juist waren
afgenomen. Bij de ondervoede kinderen gold het tegenovergestelde.
Volgens de onderzoekster was in Schoten 10% van de schoolgaande kin
deren ondervoed. Het rapport kreeg de nodige kritiek vanwege zijn war
righeid. Raadslid Nagtzaam verbaasde zich over de tegenstrijdigheden.
Als het percentage van Schoten 10% bedroeg voor de ondervoede kinde
ren, dan moest dit in Haarlem veel hoger zijn, gezien alle minder gesitu
eerde arbeiders die er woonden. Volgens Nagtzaam waren er wel dege
lijk veel ondervoede kinderen en zijn indruk werd nog versterkt door rap
porten van dezelfde schoolarts uit de jaren 1914 en 1915, waarin onder
voede kinderen voorkwamen in de getallen van 602 en 981.37> Bovendien,
de ergste nood moest nog komen en haar rapport van 9 februari 1918 was
daar nog niet aan toegekomen.
Centrale keuken
Begin 1917 werd door de Vereniging van Huisvrouwen bij het gemeente
bestuur aangedrongen op een centrale keuken gezien de slechte ervarin
gen met de voedselvoorziening van de afgelopen winter. Hoewel de
gemeente aanvankelijk vond dat zo'n initiatief in handen van particulie
ren thuishoorde, werd toch op 5 april van gemeentewege de Gemeen
telijke Centrale Keuken (gck) geopend. Een dag tevoren waren voedsel
bonnen uitgegeven waarmee het eten kon worden opgehaald. Er waren
drie lokalen verspreid in de stad ter beschikking gesteld die als afhaal-
WIM DUBA M.M.V. TONY LINDIJER
