bonden distributieregelingen. Feilloos waren deze regelingen niet, zoals is
gebleken. Van een regelmatige aanvoer was nauwelijks sprake.
Wellicht kan onze stadsbestuurders verweten worden dat zij wat be
treft de sociale woningbouw teveel hebben overgelaten aan het particu
lier initiatief en daardoor te weinig aan de woningnood hebben gedaan.
Maar de vrees voor een revolutionaire omwenteling in de stad zat er goed
in. De blanke sabel werd tegen protesterende vrouwen en kinderen inge
zet en militairen werden opgeroepen ter ondersteuning van dit soort
acties, ook tegen stakers. Dit kwam in geheel Nederland voor, en was ook
-56- niet bijzonder voor Haarlem. De internationale gebeurtenissen werkten
de radicalisering van een deel van der arbeidersbeweging in de hand.
Maar die angst voor revolutie was misschien in Haarlem te voorbarig. De
mensen die in de laatste oorlogsjaren hun strijdliederen zongen, dachten
niet aan een sociale omwenteling, maar aan brood en aardappelen. Dat
was wat hen op de been bracht.
In Haarlem kreeg men te maken met de gevolgen van een oorlog, die
veel meer invloed zou hebben op het dagelijks leven dan men aanvanke
lijk dacht. De rol van gemeente en overheid was toen nog niet duidelijk
op sociaal gebied. Veel werd aan particulier initiatief overgelaten, terwijl
men toch de Haarlemse bestuurders aankeek op voedsel- en brandstof
distributie en armoedebestrijding en hen verantwoordelijk achtte voor de
ellende, terecht of onterecht.
Noten
De Historische Werkgroep van de Vereniging Haerlem heeft zich vele jaren
met het project 'Haarlem in de Eerste Wereldoorlog' bezig gehouden.
Onderzoek werd verricht door Walter Blazer, Wim Duba, Aad Neeven en
Piet van Wijngaarden (f). De oorspronkelijk veel bredere opzet is in dit arti
kel verlaten. De nadruk wordt hier gelegd op de sociale gevolgen van de
Eerste Wereldoorlog, grotendeels gebaseerd op het onderzoek van Wim
Duba. Tony Lindijer heeft hierbij de omwerking van het materiaal tot artikel
voor het Jaarboek Haerlem op zich genomen. Bij de selectie van het beeld
materiaal zijn wij op verschillende illustraties attent gemaakt door F. Baars.
1. Haarlems Dagblad 3 augustus 1914.
2. J. Clausing, Conrad Stork iSSyrggg, Haarlem 1958, blz. 55.
3. Idem, blz. 55.
4. Marcel Bulte en Aad Neeven, Garnizoensstad Haarlem, Haarlem 1992, blz.
102-116. Het artikel van Wim Klinkert 'Met de pen of met het zwaard' in:
Leven naast de catastrofe. Nederland tijdens de eerste wereldoorlog,
Hilversum 2001, geeft aan dat het beeld dat Nederland onvoorbereid op de
oorlog zou zijn, grondig herzien moet worden. Troepen waren juist in uiter-
Haerlem Jaarboek 2003
