aan de noordkant van de Oude Gracht tussen Koningstraat en Grote
Houtstraat - verwierf en verpachtte er hofsteden, minstens vanaf 1365.
Daaronder is een vermelding uit 1383 van drie 'cameren' (huisjes) met erf
op het Heiligland 'bi der mure', achter strekkend tot aan Jacob de ketel-
boeter. Dit leert ons dat er toen inmiddels een stadsmuur langs de sin
gel stond. De vermelding van 'cameren' en de belending aan een ketel-
boeter laten zien dat het Heiligland aan het verstedelijken was: er waren
ambachtslieden gevestigd en er was een bebouwing met woninkjes op
gang gekomen. Later vergaarde de regentenfamilie Van Beeckesteijn een
-120- aanzienlijk grondbezit op het Heiligland. Uit dat bezit stelde jonker Frans
van Beeckesteijn gratis grond ter beschikking voor het Oudemannenhuis
(nu Frans Halsmuseum) aan het Groot en Klein Heiligland, waarvan de
bouw grotendeels werd gefinancierd uit de opbrengst van een in 1607
gehouden loterij.
Aanvankelijk wordt slechts gesproken van het Heiligland zonder
meer. De eerste vermelding van het Klein Heiligland dateert van 1385.
Toen kocht het Zijlklooster een rente op een huis 'opt cleijn Heijlige
Lant.'40) Dat impliceert dat er ook al een Groot Heiligland was, maar de
eerste expliciete vermelding daarvan komt pas in 1392.4Ii In 1391 is sprake
van een huis in de 'nuwestraet an t heijliglant.'42) Of daarmee het Groot
of Klein Heiligland dan wel een dwarssteeg wordt bedoeld, is niet duide
lijk. Het kan in ieder geval niet op het Nieuw Heiligland slaan, want dat
bestond zelfs nog niet toen in de tweede helft van de zestiende eeuw de
eerste kaarten van Haarlem verschenen.
De Vijfhoek
De Vijfhoek wordt begrensd door Raaks, Gedempte Oude Gracht,
Gierstraat, Grote Houtstraat, Raamvest en Leidsevaart. Dit gebied lag
buiten de stad, maar wel binnen de vrijheid van Haarlem. 43) De naam
Vijfhoek is een tamelijk recent bedenksel. Dat kan ook niet anders, want
deze hoek van de stadsvrijheid was, anders dan de Kamp en de Heilig
landen, geen gebied met interne samenhang. Het grootste deel werd in
beslag genomen door een hoeve die oorspronkelijk tot de grafelijke hof
van Haarlem had behoord. Het andere deel heeft tot een groot leengoed
behoord dat door de aanleg van de westelijke singel (nu de Wilhelmi-
nastraat) in tweeën was gedeeld. Dat goed lag grotendeels in de venen ten
westen van de singel en dus buiten de vrijheid, maar een stukje ervan viel
erbinnen.
In 1320 schonk graaf Willem 111 aan de heren van Sint-Jan 'onze hoeve
lands van zestien morgen (ruim dertien hectare) gelegen aan de Katbroek
Haerlem Jaarboek 2004
