Hoe men nu virtus moet vertalen bij Haarlems wapenspreuk, daar
over kan men lang discussiëren. Een Nederlands equivalent voor het
woord bestaat niet, maar de vertaling met deugd klopt vrijwel nooit. Het
begrip virtus ligt veeleer in de sfeer van 'morele kwaliteit', 'mannen
moed'. Zo was het bij Cicero en bij Ludwigs humanist.
Het zou daarom een goede zaak zijn als Haarlem voor de wapen
spreuk definitief koos voor wat de vertaling placht te zijn van de Haar
lemmer wijlen dr. C. Spoelder. Hij vertaalde Haarlems wapenspreuk zeer
fraai met 'de mannelijke moed heeft gezegevierd over het brute geweld'.
Moge dit de officiële vertaling worden. De deugdweg is maar een trieste
dwaalweg. En 'deugd boven geweld' kan dienen als de titel van een boek,
als hartenkreet van wie dan ook, maar het is geen weergave van Haar
lems wapenspreuk, het heeft niets te maken met Haarlems historie.
Ludwigs spreuk werd letterlijk overgenomen door ondermeer hertog
Wilhelm v van Beieren (1579-1598) en nog een aantal families. De iets
aangepaste spreuk van Haarlem werd gebruikt door de Mijnendienst van
de Nederlandse Marine in haar embleem (zwaard van zilver met gevest
van goud, verkort breedarmig kruis, twee zespuntige sterren). Hier ver
taald als 'De dapperheid heeft het geweld overwonnen'. Een variant is vis
virtuta victa (het geweld is door virtus overwonnen) van een familie
Balestrier. Hier dus als bij Haarlem een verwijzing naar een dapper ver
leden. Deze variant is formeel veel minder fraai dan Ludwigs spreuk.
Detail van een gebrandschilderd raam in de Gravenzaal van het stadhuis met
een afbeelding van de verovering van Damiate. (foto Jos Fielmich)
H. HOFSTRA
