uit de klassieke oudheid. De Sint-Josephkerk in de Jansstraat (1843) en de
Sint-Anthoniuskerk aan de Nieuwe Groenmarkt (1844) zijn met hun
monumentale symmetrische voorgevels kenmerkende voorbeelden van
deze stijl. Een sobere variant van het neoclassicisme valt waar te nemen
in de Haarlemse villaparken uit de tweede helft van de negentiende eeuw.
Goede voorbeelden zijn te vinden in het Frederikspark en het
Kenaupark. Beide villaparken zijn tussen 1865 en 1880 ontworpen door de
landschapsarchitect J.D. Zocher jr.
In de tweede helft van de negentiende eeuw en ook nog wel daarna
-84- werd de middeleeuwse gotiek als bron voor een neostijl gebruikt. Deze
neogotiek werd vooral bij de bouw van rooms-katholieke kerken toege
past, zoals de voormalige Heilig Hartkerk (1902) aan de Kleverparkweg.
Soms komen verschillende stijlvormen in één gebouw voor. Deze
combinatie van stijlen wordt eclecticisme genoemd. Overigens hadden
veel architecten en bouwkundigen, die niet meegingen met een neostijl,
een voorkeur voor de vertrouwde traditionele vormen. Een vormgeving
die gekenmerkt werd door eenvoud en geslotenheid. Dit kwam onder
andere tot uitdrukking in het gebruik van baksteen en hellende pannen
daken.
Nieuwe wegen
In de tweede helft van de negentiende eeuw leidde de snelle ontwikke
ling van de industrialisatie in Europa tot massaproductie. Hierdoor dreig
de de ambachtelijke kunstnijverheid te verdwijnen. Dit leidde ertoe dat
omstreeks 1875 kunstenaars en architecten in Engeland, die het handwerk
en daarmee de kunstnijverheid nieuw leven in wilden blazen, onder lei
ding van William Morris (1834-1896) de Arts and Crafts Movement
oprichtten. Deze beweging had vooral oog voor de vormgeving van
gebruiksvoorwerpen zoals meubels, keramiek en dessins voor stoffen. De
historische vormen, die nog dikwijls toegepast werden bij de massapro
ducten, hadden hun tijd gehad. In plaats daarvan werd de natuur meer en
meer een voorbeeld. Zij werden daarbij ook beïnvloed door de verfijnde
lijnvoering van de Japanse kunst. Morris was beroepsmatig betrokken bij
de kunstnijverheid. Hij ontwierp de producten die door zijn ambachts
lieden werden vervaardigd. Daarnaast pleitte hij voor wijziging van de
maatschappelijke verhoudingen waarbij de mens niet verdrongen zou
worden door de machine.
Enkele decennia later kwam in Schotland een belangrijke ontwikke
ling op gang die vooral betrekking had op de architectuur. Hierin speel
de de architect Charles Rennie Mackintosh (1868-1928) een grote rol. Zijn
Haerlem Jaarboek 2005
