Noten
1. Dit artikel is gebaseerd op mijn studie (proefschrift) naar de transformatie
van de stadsrand van Haarlem in de i9de eeuw. De handelseditie van deze
studie is verschenen bij uitgeverij Thoth: Frank Suurenbroek, (On)begrensd
land. De transformatie van de stadsrand van Haarlem, Bussum 2007. In dit
artikel zal beperkt worden geannoteerd, voor een uitgebreide annotatie ver
wijs ik naar bovengenoemde studie.
2. Om het grondgebruik in de stadsrand te kunnen achterhalen heb ik voor
twee tijdsmomenten (1832 en 1900) de stadsrand ruimtelijk gereconstrueerd.
Dit maakte het mogelijk om het grondgebruik, het grondeigendom en de
veranderingen die zich voltrokken in een reeks van ruim 65 kaartbeelden te
tonen en analyseren.
3. De fysieke ondergrond is ontleend aan: Nederlands Instituut voor Toege
paste Geowetenschappen tno, Vereenvoudigde Geologische Kaart van
Haarlem en omgeving, Haarlem 1998.
4. Suurenbroek, (On)begrensd land, p. 170.
5. De gegevens voor 1881 zijn mede ontleend aan: M.H.G. Clement-van Alke
made, B.M.J. Speet A.G. van der Steur, Historische plattegronden van
Nederlandse steden, Alphen aan de Rijn 1993. Deel 6: Haarlem: kaart 12:
N.F. Perck, 'Kaart van Haarlem' (1880-1882); Kaart 13: Gemeentewerken.
6. De Zochers waren bovendien niet alleen als landschapsarchitect actief,
maar opereerden ook zelf als projectontwikkelaar en waren daarnaast
actief als fabrikant van onder andere het inblikken van conserven. Zo heb
ben de Zochers op uiteenlopende terreinen een krachtige stempel gedrukt
op de ruimtelijke en economische ontwikkeling van Haarlem in de 19de
eeuw. Tijd voor een familiebiografie die verder gaat dan het architectoni
sche werk?
7. Zie de epiloog van Suurenbroek, (On) begrensd land.
FRANK SUURENBROEK
