tijnse school: een studie naar het verschijnsel prijsuitreiking en
prijsboek op de Latijnse scholen in de Noordelijke Nederlanden,
ca. 1585-1876, met een repertorium van wapenstempels (Amster-
dam/Maarssen 2000).
De opzet van deze bijdrage is dat eerst de rol van de wedijver in
het onderwijs in historisch perspectief wordt geplaatst. Vervolgens
wordt nader ingegaan op de betekenis van de prijsuitreiking op de
Latijnse scholen en in het bijzonder die van Haarlem vanaf het
eind van de 16de eeuw tot midden 19de eeuw. Hierna worden de
verschillende aspecten die hierbij een rol speelden, nader belicht
met speciale aandacht voor de verschillende kenmerken van de
Haarlemse prijsboeken. Het geheel wordt afgesloten met een bijla
ge van Haarlemse prijsboeken die zich in de Stadsbibliotheek
Haarlem bevinden.
De wedijver in historisch perspectief
Wedijver en het hieruit voortvloeiende belonen van verdienstelijke
leerlingen heeft in de onderwijsgeschiedenis van West-Europa een
lange traditie die hun wortels vinden in de Klassieke Oudheid. De
Griekse cultuur had een sterk competitief karakter dat zich niet
alleen manifesteerde door sportwedstrijden, zoals de Olympische
spelen, maar ook met concoursen waarin leerlingen met elkaar
wedijverden in voordracht en muziek. Het oude Rome had met
Quintilianus (ie eeuw na Chr.) een belangrijk pleitbezorger voor de
wedijver in het onderwijs. In zijn Institutiones Oratoriae, een
schets van de opleiding tot redenaar vanaf de wieg tot het graf, be
nadrukt hij het belang van de aemulatio en de contentio, de wedij
ver en de competitie, in het leerproces. Het leren moet een spel zijn
en in onderlinge competitie moet de eerzucht van de leerling voort
durend worden geprikkeld. Bij het oefenen in declameren moeten
de leerlingen in groepjes classesworden verdeeld en wie het beste
declameert, mag zich de leider {dux) van zijn groep noemen. Maan
delijks krijgen de verliezers gelegenheid revanche te nemen om te
voorkomen dat de winnaar op zijn lauweren blijft rusten. Want ook
al is de eerzucht op zich een slechte eigenschap, zo concludeert
Quintilianus, toch is zij dikwijls de oorzaak van succes.5»
Met de Renaissance en het Humanisme begon in de 15de eeuw in
West-Europa een periode waarin men een nieuwe beschaving na
streefde met de Klassieke Oudheid als voorbeeld. De verbetering en
vernieuwing van het traditionele onderwijs was in de ogen van de
DR. J. SPOELDER
