talen of wiskunde kregen geen plaats op het curriculum. Wie de
Franse taal wilde leren, bezocht de fransche school, maar deze op
leiding gaf geen toegang tot de universiteit, waar het Latijn tot ver
in de 19de eeuw de voertaal bleef. In 1816 werd het lesprogramma
bij Koninklijk Besluit weliswaar uitgebreid met aardrijkskunde, ge
schiedenis en elementaire wiskunde, maar de impasse waarin de
Latijnse scholen verkeerden, bleef bestaan. Pas omstreeks 1840 wer
den landelijk pogingen ondernomen om uit dit isolement te gera
ken met het oprichten van zogenaamde Tweede Afdelingen, die
met een veel breder samengesteld vakkenpakket algemeen eindon
derwijs boden. Deze ontwikkeling leidde ertoe dat na de invoering
van de Wet op het Middelbaar Onderwijs van 1863 de Tweede Af
deling min of meer geruisloos overging in de Hogere Burger School
(hbs) met een vijfjarige cursus. In Haarlem deed zich een vergelijk
bare situatie voor, waar de Latijnse school met wisselend succes
samenwerkte met het zogenaamde Instituut, voortgekomen uit een
stedelijke kostschool voor niet-Latinisten.
Ondanks het verval van de Latijnse school werden er in de eer
ste helft van de 19de eeuw meer prijzen uitgereikt dan ooit tevoren.
De Latijnse school stond hierin overigens niet alleen. Onder in
vloed van de ideeën over opvoeding en onderwijs van de Verlich
ting was het belonen van de 'deugdzame leerling' in bijna alle sec
toren van het niet-universitair onderwijs algemeen gebruikelijk. Op
lagere scholen, op particuliere 'pensionaten' (Franstalige kostscho
len) en ook op instellingen als tekenacademies werden prijzen met
kwistige hand uitgedeeld. Dit gold in Haarlem ook voor het Insti
tuut, zoals blijkt uit het register met uitgereikte prijzen in de perio
de 1837 t/m 1851 met meestal Franstalige titels, maar ook de werken
van Shakespeare en eigentijdse Nederlandstalige dichters.56»
Inmiddels raakte ook in Haarlem omstreeks het midden van de
19de eeuw de traditionele wijze van binden en bestempelen van de
prijsboeken in onbruik. De relatief hoge kosten hiervan leidden
ertoe dat de prijsboeken voortaan in mechanisch vervaardigde uit
geversbanden werden uitgereikt. Op deze banden ontbrak de ken
merkende bandbestempeling met het stadswapen. Het laatste ons
bekend prijsboek 'oude stijl' werd in 1841 uitgereikt (Phaedrus, Fa-
bulae, ed. P. Burmannus, Leiden 1728).57)
Vanaf het midden van de 19de eeuw ontstond er binnen gymna
siale kring een kentering in de waardering voor het prijzenstelsel en
gingen steeds meer Latijnse scholen over tot afschaffing ervan.
Hieraan lagen verschillende oorzaken ten grondslag. Zo waren er
JAARBOEK HAERLEM 2007
