critici die meenden dat de wedijver een 'onedele jalouzie' in de
hand werkte en dat een al te sterk geprikkelde eerzucht 'eenen
kanker der ziel, eenen pest voor de neederigheid en eene rijke bron
voor eigenwaan' noemden. Deze pedagogische bedenkingen tegen
het werken met prijzen én ongetwijfeld ook overwegingen van fi
nanciële aard waren voor veel Latijnse scholen aanleiding de pro
motie met prijsuitreiking af te schaffen.58'
Toen de nog bestaande Latijnse scholen in gevolge de Wet op
het Hoger Onderwijs van 1876 in gymnasia met een eigentijds leer
plan moesten worden omgezet, betekende dit vrijwel overal het de
finitieve einde van de openbare promotie met prijsuitreiking. Hier
bij moet wel worden aangetekend dat dit alleen de stedelijke, d.w.z.
openbare gymnasia betrof. Zo was de situatie in het rooms-katho-
lieke onderwijs hier te lande geheel anders en bleef de prijsuitrei
king daar tot ver in de 20ste eeuw gehandhaafd. Ook in vergelijking
met landen als België, Frankrijk en Engeland, waar het prijzen
systeem eveneens tot ver in de 20ste eeuw een belangrijke rol heeft
gespeeld, was het afschaffen van de prijsuitreiking op de Latijnse
scholen een op zich zelf staand verschijnsel.59' En zo vond voor het
Haarlems gymnasium in 1882 voor het laatst de openbare promotie
met prijsuitreiking plaats. Hierna viel het doek voor een traditie die
ruim drie eeuwen had standgehouden. Bewaard gebleven prijsboe
ken resten ons als de stille getuigen van die voorbije periode in ons
vaderlandse onderwijs waarin de slogan 'de prijs is het bewijs' alom
waardering vond.
Noten
1. C. Coppens, De prijs is het bewijs: vier eeuwen prijsboeken, Leuven 1991;
J. Storm vam Leeuwen, e.a., De prijs is het bewijs: vier eeuwen prijsboeken.
Aanvulling op de tentoonstellingsatalogus, 's Gravenhage 1992.
2. B.W. Hoffmann, Beknopte geschiedenis van het Gymnasium te Haarlem,
Haarlem 1889.
3. W.T.M. Frijhoff e.a., Tempel van Hovaardij: zes eeuwen Stedelijk Gymnasi
um, Haarlem 1990.
4. Het archief van de Haarlemse Latijnse school bevindt zich in Noord-Hol
lands Archief te Haarlem. Zie W.F.H. Lugt, Inventaris van de Archieven
van Commissies, die toezicht op het onderwijs hebben uitgeoefend in
Haarlem 1605-1920. Toegangsnummer 3648. De nummers 1-29 hebben be
trekking op het Archief van de Schoolarchen [aldus gespeld]. Nr. 15 is het
Scholarchenboek.
DR. J. SPOELDER
