de achterkant van Belgische kaartjes nog wel oude prijsaanduidingen
aan, te weten de bedragen waarvoor 19de eeuwse verzamelaars ze koch
ten: 1 of 2 frank voor een kleine kaart en 5 frank voor een grote. Zelf
denk ik dat ze in België in veel grotere getale gedrukt werden. Ook het
aantal lithografische bedrijven dat in België dit soort kaartjes drukte
was veel groter dan in ons land. Dat valt o.a. op te maken uit de kaartjes
waarop deze bedrijven in kleine lettertjes hun naam drukken.
Aan het eind van de jaren zestig raakten de porseleinkaartjes uit de
gratie. Ook voor menu's, titelpagina's en dergelijke werd het procédé
na circa 1870 niet of nauwelijks meer gebruikt. Over het verdwijnen
van de techniek omstreeks 1870 zijn ook enkele theorieën. De eerste
mogelijkheid is dat ze uit de mode raakten, al is dat gezien de hoge
kwaliteit niet erg waarschijnlijk. Dan is er het verhaal dat het bestui
ven met metaalpoeder werd verboden, omdat de drukkersknechten er
problemen met hun gezondheid door kregen. Dat wordt ook al meege
deeld in het hierboven aangehaalde manuscript van Kierdorff. De
derde theorie is dat het gebruik van het zeer giftige loodwit werd ver
boden5).
Haarlemse porseleinkaartjes
Toen ik enkele tientallen jaren geleden het bestaan van porseleinkaar
tjes ontdekte, heb ik mij voorgenomen om kaartjes van Haarlemse be
drijven te gaan verzamelen. Op verzamelaarsbeurzen en bij antiquaria
ten die gespecialiseerd waren in efemeria, keek ik er naar uit en in de
afgelopen 30 a 40 jaar heb ik 14 verschillende kaartjes bijeen kunnen
sprokkelen. Eén van mijn gedachten daarbij was dat ik mogelijk zo op
het spoor zou kunnen komen van een porseleinkaartje van de Haar
lemse kleermakerij Van der Steur, maar dat heeft niet zo mogen zijn.
Pas vrij kort geleden kwam ik ertoe om in het Noord-Hollands Ar
chief een dossiertje uit de verzameling J.W. Enschedé in te zien dat
stond omschreven als nr. 50: Reclamekaarten van winkeliers en indu-
striën te Haarlem, 1880-1905.
Het mapje bleek tot mijn grote verrassing 58 verschillende adres
kaartjes te bevatten, die uitgevoerd waren in porseleindruk. Enkele
daarvan waren ook in mijn bezit, maar het aantal bekende Haarlemse
kaartjes steeg hierdoor van 14 tot 69. Jan Willem Enschedé was een
groot verzamelaar van boeken, prenten en efemere zaken. Dit laatste
baarde overigens nogal wat opzien in zijn omgeving. Ik herinner mij
A. G. VAN DER STEUR
