De Poort van de Hemel
Stichters en supporters van het klooster in Heemstede 1455-1581
Inleiding: een monument voor Maria
Als er een historische canon van Heemstede zou zijn, zou het 'klooster'
er vrijwel zeker een plaats in hebben. Waar nu Hageveld staat, tussen
Hout en Spaarne, stichtten twee Haarlemmer priesters in 1455 een leef
gemeenschap voor monniken die de regel van de H. Bernardus volg
den: cisterciënzers, grijze monniken of ook wel 'bernardieten'. Op een
dozijn verspreide stukken na is van het kloosterarchief niets bewaard.1)
De stichters zelf zijn ook wat geheimzinnig gebleven. In de schen
kingsakten noemden ze zich 'Hugo van Assendelft' en 'Jan Klaasz.'
Beide namen kwamen in die tijd in en om Haarlem tamelijk veel voor.
Wie waren deze stichters en wat bewoog hen? Nieuw bronnenonder
zoek brengt de beantwoording van deze vragen dichterbij.
De 'bernardieten te Heemstede' hadden succes. Ze zijn in de loop
van de vijftiende eeuw in diverse testamenten van rijke burgers te vin
den. Ook toen al was het gewoonte om goede doelen met een legaat te
bedenken. In ruil kreeg de gulle gever de garantie dat de monniken
voor zijn of haar zielenheil zouden bidden, wat het gevreesde verblijf
in het vagevuur aanzienlijk zou bekorten. De naam die het klooster te
Heemstede in 1457 van de bisschop van Utrecht kreeg: 'Porta Celi' (He
melpoort), kan op het eerste gezicht worden opgevat als een aanspo
ring om vrome schenkingen aan deze monniken te doen, zodat de
poort van de hemel zich wat vlotter zou openen.2) Op de laatmiddel
eeuwse 'zielenheilsmarkt', waar kloosters met hun combinatie van
maatschappelijke en spirituele functies een grote rol speelden, moet
het belang van zulke wervende namen niet worden onderschat.3) Maar
voor insiders was 'Hemelpoort' vooral een eretitel van Maria.4' Daarmee
is tevens de spirituele agenda van de Heemsteedse kloosterstichters
gekenschetst: de Mariaverering, die zich in de veertiende en vijftiende
eeuw had ontwikkeld tot een dominante trend in de geloofspraktijk.
KEES KUIKEN
