De Vries. Als hoogleraar aan de universiteit van Amsterdam besloot hij
er zijn levenswerk van te maken de pangenesis te bewijzen. Hij deed dat
onderzoek met de teunisbloem. Uit kruisings- en selectieonderzoek met
die en andere planten ontdekte hij spontaan verschijnende nieuwe eigen
schappen. De Vries noemde zijn deeltjes 'pangenen' en de veranderingen
die zij ondergingen 'mutaties'. Hij ontwikkelde daaruit een nieuwe theo
rie voor het ontstaan van soorten: de mutatietheorie. Het bracht hem we
reldwijd naam en faam, alhoewel later (al tijdens zijn leven) bleek dat zijn
theorie was gebaseerd op verkeerde veronderstellingen. Tot zijn dood op
21 mei 1935 bleef De Vries echter met de teunisbloem bezig.
Jacob Krelage en Darwin
Jacob Krelage was lid van vele genootschappen en verenigingen, waaron
der sinds 1845 van het gezelschap Oefening in Wetenschap, opgericht in
Haarlem in 1798. Hij was daarvan werkend lid, hetgeen inhield het hou
den van lezingen en het hulp bieden bij lezingen van andere leden. Hij
hield in 1855 en 1859 voordrachten over natuurkunde en letterkunde. Op
7 december i860 hield hij een lezing over 'de afwijking der planten' die hij
baseerde op het onderzoek en het boek van Darwin.4' De tekst van die le
zing is bewaard gebleven. Krelage vergeleek de impact van Darwins boek
in de wetenschappelijke wereld met de 'rilling' die Nederland in mei i860
had getroffen na het verschijnen van Multatuli's Max Havelaar. Opval
lend aan de lezing is ook dat Krelage al inzicht verschafte in een boek van
Darwin over Het variëren der huisdieren en cultuurplanten waarmee Darwin
wel in i860 begon, maar dat hij pas in 1868 publiceerde. In de Nederlandse
uitgave van dit boek in de serie Darwins Biologische Meesterwerken, uit het
Engels vertaald en met aantekeningen voorzien door Hartogh Heijs van
Zouteveen, werden ook aantekeningen van Krelage opgenomen die ook
de bronnen die Darwin gebruikte besprak. Ook schreef hij, net als Hugo
de Vries, in 1889 een aanbeveling voor de serie die zou verschijnen in 60
tot 65 afleveringen tegen 25 cent per aflevering.
In het licht van zijn introductie van de Darwintulpen vele jaren later, is
het van belang kennis te nemen van wat Krelage in zijn lezing zei over het
verlopen van de bloemkleur van gewassen. Zo noemde hij het voorbeeld
van hyacinten die in de loop van de jaren verkleurden ('verliepen') van
blauw naar wit of van rood naar wit. Ook delen van de bloemen van an
dere planten, zoals bijvoorbeeld appelbloesems konden dit verschijnsel
vertonen. Hij hechtte aan dit verschijnsel veel waarde: 'Op de eigenschap
MAARTEN TIMMER
