van kleine gedigten voor kinderen. Nu nog kennen velen de eerste regels
van een van de gedichtjes: 'Jantje zag eens pruimen hangen, o, als eieren
zo groot.' De boeken van Borstius en Nahuys maakten langzamerhand
plaats voor de Korte katechismus der natuur voor kleine kinderen van Marti
net en de Kindergedichtjes van Van Alphen.
Voor het eerst is in de stadsarmenscholen het gedachtengoed van de
Nederlandse Verlichting zichtbaar, de omslag van traditionele kijk op de
christelijke geloofswaarheden naar het streven de mens zedelijk te ver
volmaken. De gedachte achter dit streven was dat de toename van kennis
tot gevolg zou hebben dat steeds meer mensen een deugdzaam leven gin
gen leiden.55'
De pas opgerichte afdeling van de Maatschappij tot Nut van 't Alge
meen schreef in 1789 bij monde van haar secretaris J. Westerkappel, dat
zij bereid was extra prijsboeken ter beschikking te stellen:als extraor
dinaire en geheel op zigzelve buitengewoone belooningen van braafheid
en naarstigheid.' Wel onder de voorwaarde dat de inspectores ermee ak
koord zouden gaan dat een commissie van de afdeling de prijsboeken zelf
zou uitreiken en na het houden van een examen.56'
Door goed te presteren kregen kinderen uit arme gezinnen boeken in
handen die hun ouders nooit hadden kunnen bekostigen. Daardoor kre
gen deze kinderen (beperkte) toegang tot de burgerlijke cultuur. Uit de
praktijk blijkt dat men tot in de negentiende eeuw is doorgegaan met het
uitreiken van prijsboeken.
Een belangrijk initiatief om het onderwijs te vernieuwen
De extra-ordinaire collecte van 1784
Het probleem van overvolle klassen in de middagschool en de omvang
van het verzuim werd in de loop van de jaren alleen maar groter. Het
stadsbestuur was er uiteindelijk van overtuigd dat er ingegrepen moest
worden. De inspectores wonnen het advies in van de drie schoolmees
ters. Twee van hen opteerden voor de aanstelling van een ondermeester
die hen in de middagschool bij kon staan. Het zou geen probleem zijn om
kandidaten voor deze functie te vinden want onder de catechiseermees
ters waren voldoende capabele personen aan te wijzen. De derde school
meester had volgens zijn zeggen weinig problemen. Hij had het middag-
onderwijs op zijn school zó ingericht dat enkele oudere kinderen hem
naar tevredenheid assisteerden bij het lesgeven.57'
Het stadsbestuur koos voor deze oplossing omdat het de goedkoopste
DICK VAN GIJLSWIJK
