niet verhinderen dat er af en toe klachten waren over het verzuim van de
stadsschoolmeesters.34'
Verplichtingen: gedrag en burgerschap
Het thema burgerschap was in die tijd actueel: kinderen leren functione
ren in de plaatselijke samenleving. Aan de opdracht aan de schoolmees
ters om hieraan uitvoering te geven is te zien wat burgerschap inhield:
het aanleren van zeer elementaire sociale vaardigheden. De leerlingen
mochten niet vloeken, schelden en vechten. De schoolmeester moest ook
buiten schooltijd hierop toezien. Verder moest hij de kinderen leren zich
'stil, zedig en geschikt' te gedragen. Andere vaardigheden als het hebben
van respect voor iedereen die een openbare functie had, vooral de magis
tratuur en voor leraren, ouders en meesters werden expliciet in het regle
ment genoemd. De schoolmeester was dan ook het grote voorbeeld voor
zijn leerlingen. In andere steden waren de bepalingen dienovereenkom
stig.35'
De stadsschoolmeester mocht, als straffen en waarschuwen niet hielp,
zijn leerlingen slaan: niet in toorn, niet heftig, maar onder vermaa
ning en met klaare bewijzen aan hen te geeven van zulks alleen te doen
uyt plicht, en tot hun eyge besten, om hen van den weg des verderfs te
redden...'.36' Alleen in het Haarlems reglement en de Haagse School-ordre
werd dat officieel toegestaan. Geen enkel ander reglement vermeldt dat
het geven van lijfstraffen gerechtvaardigd was.
De stadsschoolmeester kon echter niet onbeperkt fysieke straf uitde
len. Toen over één van hen, De Koning, klachten kwamen gingen de in
spectors op onderzoek uit. Hij bleek een drankprobleem te hebben en
sloeg zijn leerlingen overmatig veel. Ondanks een stevige schrobbering
werd er later opnieuw door ouders geklaagd. De inspectores constateer
den dat De Koning in zijn oude fout was vervallen en stelden zich in ver
binding met de burgemeesters. Die ontsloegen hem op staande voet en
verbanden De Koning uit de stad. Het toeval wilde dat De Koning op dat
moment de extra-ordinaris stadsschoolmeester was. De inspectores
drongen op vervanging aan, het stadsbestuur weigerde erin te voorzien.
Een van de andere schoolmeesters ontving de ouders bij hem thuis en
legde de situatie uit. Vervolgens werden de kinderen verdeeld over de drie
andere scholen.37' Deze gebeurtenis was voor twee van de overgebleven
stadsschoolmeesters aanleiding om een salaris verhoging aan te vragen.
Zij kregen er immers aardig wat leerlingen bij. Het stadsbestuur weigerde
om hen hierin tegemoet te komen.
DICK VAN GIJLSWIJK
