Op stadszegels werden toen wel vaker versterkte gebouwen weerge
geven. Voorstellingen van een poorttoren omringd door een stadsmuur
vindt men bij voorbeeld ook op de oude stadszegels van Dordrecht en
Deventer.7) Soms gaan de voorstellingen op dit type 'architectonische' ze
gels terug op de werkelijkheid, vaak ook niet. Wat betreft de poorttoren
is in Haarlem gedacht aan een stadspoort, de parochiekerk en de grafe
lijke residentie of gravenzaal. Volgens de deskundige E.C. Dijkhof zullen
gebouw en muur slechts de weerbaarheid en autonomie van de stad sym
boliseren. De bomen, meende Enschedé gevolgd door anderen, zinspelen
op de Haarlemmer Hout. Maar ook hierbij kan symboliek in het spel zijn,
een toespeling op de twee bomen aan weerskanten van de rivier op het
plein van het nieuwe Jeruzalem als symbool van overvloed en heil.8'
Dit stadszegel was dus met zekerheid in gebruik in de periode 1299-
1345. Vermoedelijk was dat al in 1289 en mogelijk zelfs in 1276 het geval,
aldus Dijkhof. Omdat het volgende grootzegel pas in 1392 opduikt, zal het
zegelstempel in kwestie ook nog wel enige tijd na 1345 in gebruik zijn ge
bleven. Dit eerst bekende en waarschijnlijk ook eerste grootzegel kan dus
zo'n driekwart eeuw lang het stadssymbool van Haarlem bij uitstek zijn
geweest.
Tot zover over dit oudste grootzegel. Van de vijf nog bekende afdruk
ken ervan is alleen het exemplaar uit 1323 tevens voorzien van een contra
zegel, dat bij mijn weten nog niet eerder is gereproduceerd. Het gave ron
de zegel is vrijwel half zo groot als het grootzegel. Het randschrift luidt:
t s' OPiDi de harlem. Demay loste in 1873 de afkorting op als secretum
(geheimzegel), Dijkhof meer recent en meer plausibel als sigillum. In het
zegelveld zien we een rechtopstaand dubbelzijdig zwaard, de punt van
de kling naar boven gericht, met een kort gevest, grote pommel (knop)
en forse pareerstang, en aan beide zijden van de kling een in verhouding
grote ster die acht punten heeft.
Een rechtopstaand dubbelzijdig zwaard is een bekende verschijning in
de middeleeuwse symboliek, waarin een zwaard met de punt naar boven
placht te worden afgebeeld. Dit Haarlemse zwaard oogt niet erg als een
ridderzwaard, dat altijd voorzien werd van een lang handvat omdat het
met beide handen vastgehouden moest kunnen worden; het afgebeelde
gevest is daarvoor te kort. Ook de pareerstang is nogal plomp uitgeval
len. De twee sterren trekken niet alleen de aandacht door hun relatieve
grootte maar ook door hun acht punten; gebruikelijk was een aantal van
zes. Een ster behoorde met een van de punten naar boven en de tegenge
stelde punt naar beneden te worden afgebeeld, wat de snij der van het hier
HAERLEM JAARBOEK 2012
