veld. In deze enthousiaste Haarlemse versie is jonker Willem dus graaf
Willem geworden, overigens met behoud van de belegerende keizer.
Spoedig hierna kreeg het verhaal zijn standaardvorm in de kroniek
van Holland van de Haarlemse karmeliet Jan Gerbrandsz. van Leiden,
waarvan de eerste versie uit 1467-1469 dateert.37' Toen keizer Frederik 1
Damiate belegerde tijdens een in 1188 gepredikte kruistocht waaraan ook
graaf Floris 111 van Holland deelnam, kon hij deze stad niet innemen door
de ijzeren kettingen voor de haven. Ondertussen verbond jonker Willem
zich in Holland met de Haarlemmers en voer met een nieuwe vloot naar
Damiate. Toen hij de ketting zag, kwam hij op de gedachte zijn schip te
voorzien van een ijzeren rug bij wijze van zaag. Nadat hiermee de kettin
gen waren gebroken, kon de zeemacht de stad innemen. Als dank sloeg
keizer Frederik jonker Willem tot ridder, en schonk hij de Haarlemmers,
wier rode vaandel tot dan toe vier sterren droeg, een zilverkleurig zwaard.
De patriarch van Jeruzalem gaf het triomfteken van het heilige kruis.
Hierna stierven de keizer en graaf Floris in 1190, aldus deze auteur.
Tot zover de vier voornaamste teksten uit ruim een halve eeuw. Naar
blijkt kent het verhaal, hoe ook gevarieerd, twee vaste onderdelen, de
zaagschipactie en de wapenschenking. Steeds wordt het Haarlemse hu
zarenstuk beloond met een nieuw of vermeerderd wapen, de apotheose
van het verhaal. In de wapenepisode, waarin we achtereenvolgens horen
over de patriarch van Constantinopel, de paus, vier patriarchen en de pa
triarch van Jeruzalem, is er maar één constante: het is de keizer die het
zwaard schenkt. Hij is ook de vorst die Damiate belegert, en dus de hoek
steen van de gehele vertelling.
Zwaard en kruis: keizer en patriarch?
Dat het Damiate-verhaal in deze vorm niet historisch kan zijn, werd al
in 1612 ingezien door de Leidse geleerde Petrus Scriverius.38' Zeker aan
vaardde keizer Frederik I Barbarossa de Derde kruistocht (1189-1192) met
een enorm leger waarin zich ook graaf Floris 111 van Holland met zijn jon
gere zoon Willem bevond. De keizer stierf echter onderweg in Klein-Azië
in juni 1190. Hij heeft dus nimmer met jonker Willem Damiate belegerd.
Scriverius deed echter meteen een suggestie die een taai leven zou heb
ben. Damiate werd weliswaar niet belegerd tijdens de Derde kruistocht
maar wel tijdens de Vijfde (1217-1221). Bij dit beleg in 1218-1219 was graaf
Willem van Holland aanwezig, en de verovering van de stad werd belem
merd door een ketting. Het Haarlemse verhaal zal dus op deze Vijfde
JAAP VAN MOOLENBROEK