waren geschonken. Er had geen Haarlemse actie plaatsgevonden die ver diende te worden beloond en er was geen keizer bij Damiate, alleen de pa triarch van Jeruzalem. Het verbeelde tafereel hoort bovendien in veel la ter tijd thuis: formele wapenverleningen door vorsten niet aan personen maar aan steden zijn nauwelijks bekend voor 1400, dat wil zeggen bijna twee eeuwen later.42' Indien Haarlemmers bij Damiate zulke glorieuze symbolen als een zwaard en een kruis zouden zijn toegekend, zouden zij die natuurlijk ook direct op het eerste grootzegel van de stad hebben ge toond. Of het zwaard van de keizer en het kruis van de patriarch zijn ontvan gen, hoeft dus niet voor altijd een vraag te blijven. Hoe moeilijk dat ook is door het beeld dat ons door de literatuur en beeldende kunst is inge prent, een wapenschenking aan Haarlemmers rond 1190 of 1218 moet als historische gebeurtenis uit het hoofd worden gebannen. Het tweedelige Damiate-verhaal is van A tot Z een verzinsel. Het stadsembleem en de Damiate-mythe Na deze verdrijving van taaie hersenschimmen keren we terug naar de stedelijke zegels. Daarop zagen we het embleem van zwaard, kruis en sterren opdoemen en uitgroeien tot het stadswapen. De vraag rijst: hoe kon aan dit symbool een quasi-historisch kruistochtverhaal vastgeklon ken raken? De volgende hypothese lijkt mij de beste verklaring te bieden. Blijkens de onderzochte zegels waren zwaard en kruis niet van meet af verbonden; deze combinatie ontstond geleidelijk. Die werd gemakkelijk geassocieerd met de kruistochten, gewapende expedities in dienst van kerk en christenheid met het kruis als symbool van devotie en overwin ning, en het zwaard als symbool van gevechtskracht. We zagen al hoe de Zwaardridders deze combinatie op hun zegel verbeeldden. Een andere geestelijke ridderorde was vertegenwoordigd in Haarlem zelf. De johan- nieters verwierven in 1310 grond in het hart van de stad, en hun comman derij mocht zich spoedig in de gunst van de burgers verheugen.43' Het em bleem van de johannieters was een blank kruis op een rood veld. Heeft dit embleem invloed uitgeoefend op de wording van het Haarlemse? Hier boven vonden we een verkort breedarmig kruis op de achterzijde van het geheimzegel uit 1361, en deze voorstelling zou inderdaad verband kunnen houden met de aanwezigheid in Haarlem van de johannieters, wier orde- kruis in de veertiende eeuw nog niet zoals later achtpuntig behoefde te zijn. Het kruis dat in het zegel ter zaken van 1352 op de punt van het Haar- HAERLEM JAARBOEK 2012

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Jaarverslagen en Jaarboeken Vereniging Haerlem | 2012 | | pagina 48