kruisvaarders in de jaren 1188-1190 werd gepresenteerd. Toen het in later
tijd duidelijk werd dat de vertelling over hun zaagschip bij Damiate niet
historisch was, viel het moeilijk om ook de schenking of vermeerdering
van het stadswapen naar het rijk der fabelen te verwijzen. Als die niet in
1188 was geschied, dan toch in 1218 of 1219, of desnoods in april 1220 op de
rijksdag te Frankfurt, waar graaf Willem 1 'keizer' Frederik 11 ontmoette,
al was die toen nog Roomskoning."' Hoe vindingrijk ook eeuwenlang ge
tracht is deze wapenverlening te redden, het gehele Damiate-verhaal was
en is niet meer dan fantasie.
Het antwoord op de vraag hoe wapen en mythe verbonden zijn ge
raakt, is hier gezocht in een omkering van het traditionele perspectief.
Kan het fantasieverhaal het ontstaan van het embleem niet verklaren, an
dersom kan het embleem wel het ontstaan van het fantasieverhaal verkla
ren, zo heb ik hier aannemelijk trachten te maken. Toen het zwaard van
een kruisje was voorzien, werd dit beeld geleidelijk met de kruistochten
geassocieerd. De ons bekende mythe kon ontstaan nadat de geschied
schrijver Beke keizer Frederik 1, jonker Willem en Damiate tezamen had
vermeld, dus na 1346, en vermoedelijk niet ver voor 1400. In een voor
Haarlem roerige periode werd aan het centrale stadssymbool een verkla
rende vertelling met een actuele moraal verbonden, een verheerlijking
van de eendracht van de Haarlemmers in het verleden als voorbeeld voor
de Haarlemmers in het heden. Voor de constructie van deze vertelling
werd geput uit een bestaande verhalenschat, waarbij slechts de zaag aan
de steven en kiel van het Haarlemse zeilschip op originaliteit kan bogen.
Voor de stad Haarlem bleek deze geschiedfantasie een gouden vondst.
In de vijftiende eeuw en nog lang daarna hielp zij niet alleen de stedelijke
eendracht en identiteit te versterken maar ook Haarlems roem te vestigen
en te verbreiden, zoals ik in ander verband hoop toe te lichten.58' Tot ver in
de achttiende eeuw berustte Haarlems zelfbewustzijn en faam op drie pij
lers: de heldenactie bij Damiate in 1188, de uitvinding van de boekdruk
kunst in 1464, en het beleg van Haarlem in i572-i573.5S' Althans dat laatste
was niet alleen glorieus maar ook historisch.
Noten
Dumyat (Egypte), internationaal meestal Damietta genoemd, in de
Nederlandse traditie Damiate.
A.J. Enschedé, Inventaris van het archief der stad Haarlem, Haarlem 1866-1867,
dl. in, p. 51-52, met Platen 1-111 (ongepagineerd). F.W.J. Koorn, 'Inleiding', in
HAERLEM JAARBOEK 2012