tussen de inwoners van de Hollandse steden. Zo trof José de Kruif in maar
liefst 69,6% van de Haagse boedelinventarissen uit 1700-1710 boeken aan,
terwijl Thera Wijsenbeek-Olthuis in slechts 26% van de Delftse boedels
boeken tegenkwam.34' Ook de Haarlemse ambachtslieden bezaten vaak
boeken: in 67% van de onderzochte boedelinventarissen van kuipers,
textielververs en goud- en zilversmeden uit de periode 1620-1720 komen
drukwerken voor.
Periode
De hoge Haagse en Haarlemse percentages betekenen niet dat het onder
wijs hier veel beter was dan bijvoorbeeld in Delft, maar de grote verschil
len kunnen wel verklaard worden uit het feit dat de auteurs allemaal een
andere werkwijze hadden om hun boedelbeschrijvingen te vinden. In het
onderzoek naar Delft en Rotterdam zijn bijvoorbeeld veel arme boedelin
ventarissen onderzocht die voorkomen in de registers van de weeskamer.
Terwijl in het boek van De Kruif over Den Haag en in mijn eigen onder
zoek naar de Haarlemse ambachtslieden de boedels van de weeskamer
juist niet zijn meegenomen.35' Niet heel verwonderlijk speelde het vermo
gen van de boedelhouder altijd een belangrijke rol in het aantal boeken
dat hij of zij bezat: hoe rijker de eigenaar, hoe vaker hij boeken kocht. Dit
is duidelijk te zien in de Haagse gegevens van Marika Keblusek over de
jaren 1600-1800: in slechts 19% van de boedelinventarissen van Haagse
huishoudens van de onderklasse, tegen 40% van de middenklasse en 69%
van de gegoede burgerij kwamen boeken voor.36' In Haarlem was dit na
tuurlijk niet anders. In recent onderzoek naar Haarlemse boedelinventa
rissen uit i860 en 1915 is eveneens geconcludeerd dat de rijkste eigenaren
gemiddeld genomen de meeste boeken bezaten.37'
In de meeste studies over Hollandse boedelinventarissen doen his
torici weliswaar uitspraken over het boekenbezit van 'de gewone man',
maar ze zijn niet op zoek gegaan naar andere aanwijzingen voor lees- en
schrijfonderwijs. Want niet alleen het bezit van boeken kan een indica-
Tabel 1 - Percentage boedelinventarissen met boeken
Steden
Percentage boedels met boeken
Den Haag (Keblusek)
1600-1800
40%
Den Haag (De Kruif)
1700-1710
69,6%
Delft (Wijsenbeek-Olthuis)
1706-1730
26%
Rotterdam (Tump)
1620-1720
56%
Haarlem (Tump)
1620-1720
67%
HAERLEM JAARBOEK 2013
