Het gezicht op Haarlem vanaf het Noorder Spaarne
De schilder heeft het zich niet gemakkelijk gemaakt met het schilde
ren van dit Haarlems stadsgezicht vanaf het Spaarne. In veel Hollandse
riviergezichten zien we een rivier aan de linker of rechterzijde van het
schilderij op natuurlijke wijze samenvloeien met een in nevelen gehulde
horizon. Dit zien we bijvoorbeeld bij de twee andere bekende gezichten
op Haarlem vanaf het Noorder Spaarne, van Hendrick Vroom en Allaert
van Everdingen. Op beide schilderijen wordt diepte gesuggereerd door
vanaf afstand het Spaarne parallel of toelopend aan de stadsmuren van
Haarlem te schilderen. In het hierboven getoonde schilderij echter wordt
de loop van het Spaarne als het ware gestuit door de stad. Op welke wijze
weet de kunstschilder afstand en diepte in het schilderij aan te brengen?
De aandacht wordt als vanzelf via de linker- en rechteroever en de toppen
van de zeilmasten naar de stad getrokken. Het gevoel van ruimtelijkheid
wordt versterkt door het kleinere zeilschip bij de noorder sluitboom en
door het 'repoussoir effect' van de veerpont op de voorgrond. Vanaf de
Catharijnebrug trekt de omwalling van de stad de aandacht naar links,
ondersteund door een denkbeeldige lijn die getrokken kan worden van
de toppen van de boom rechts, de vlag van een zeilschip, en de Papento
ren waarna de lijn opgaat in de horizon. De werking van afstand en diepte
wordt versterkt door het zonlicht op de rivier juist voor de stad en door
het linker gedeelte van de stad te laten baden in zonlicht, in contrast met
de slagschaduwen van de wolken op de Grote of Sint Bavokerk.
Imposante Hollandse wolkenluchten beslaan een groot deel van het
schilderij. We zien de stapelwolken zich samenvoegen (cumulus medio-
cristot de met regen verzadigde donkere wolken van de cumulus conges-
tus juist midden bovenin het schilderij. Deze donkere wolken verhouden
zich fraai met de donkere schaduwen links- en rechtsbeneden op het
schilderij. Anders dan bij het schilderij van Hendrick Vroom zien we bij
deze schilder niet de scherpe en precieze detaillering van de contouren
van Haarlem, maar eerder een vlotte, bijna schetsmatige maar trefzekere
penseelstreek. Het lijkt de schilder vooral te gaan om een bepaalde, bijna
romantische atmosfeer op te roepen. Ook de warme kleuren maken het
werk bijzonder sfeervol.
Het gezicht op Haarlem vanaf het Noorder Spaarne is kennelijk een
aantrekkelijk beeld om weer te geven. Uit de Gouden Eeuw zijn ook ver
schillende gravures bekend die dit beeld tot onderwerp hebben. Opval
lend is wel dat de meeste prentmakers het belangrijk vonden om dan in
JOHAN DEN HARTOG
