zien we dat de bebouwing op de Scheepmakersdijk sterk is toegenomen,
waarmee er automatisch minder ruimte is voor scheepsbouw. Scheeps
werven vergen niet alleen veel ruimte maar zijn ook vanwege de vele
vuurbewerkingen gevaarlijk voor nabij gelegen woningen. Maar daar
naast bleek ook de diepgang van het Spaarne onvoldoende voor de bouw
van grotere zeeschepen, vormde de sluis bij Spaarndam een verdere be
perking, en veranderde de doorvaartroute van Amsterdam naar het zui
den. Ook werd de regel niet meer gehandhaafd dat inwoners van Haarlem
alleen bij Haarlemse werven hun schepen mochten laten bouwen.
Het Harmenjansveld als werkplaats voor scheepsbouw of
als herinneringsbeeld?
Interessant is dat juist in de jaren dertig, dus omstreeks dezelfde periode
waarin vermoedelijk het schilderij tot stand is gekomen, de gemeente het
initiatief nam om de scheepsbouw in Haarlem te stimuleren. Via breed
verspreide aanplakbiljetten werd in 1631 aangekondigd dat ten oosten
van het Spaarne, juist buiten de stad een stuk grond bestemd zou worden
voor scheepsbouw. Een tiental jaren later toonden Zaanse scheepsmakers
interesse, maar alleen voor scheepswerven gelegen binnen de stadsmu
ren. Dat is niet verwonderlijk omdat opstallen buiten de stadsmuren in
tijden van onrust neergehaald werden om een ruim schootsveld te heb
ben en om te voorkomen dat belegeraars dekking zouden kunnen vin
den. Pas toen de plannen voor de stadsuitbreiding meer zekerheid boden,
toonden scheepsmakers daadwerkelijk interesse. Eind 1666, dus vijfjaar
voor de start van de uitleg van Haarlem contracteerde het gemeentebe
stuur Harman Janszoon de Bruijn voor de exploitatie van een door de ge
meente aan te leggen werf op het zogenaamde Kerckelandt.11' Dat is het
stuk grond dat op het schilderij links te zien is, het latere Harmenjans
veld. Ruim tien jaar later werd met meerdere andere scheepsbouwers
overeenstemming bereikt over de aanleg en exploitatie van verschillende
scheepsmakerijen op de daar gelegen gronden.12'
In zijn bespreking van de ontwikkeling van het geschilderd stadsge
zicht onderscheidt Bob Haak drie groepen onderwerpen: architectuur,
historiestukken en stadsprofielen.13' Hij constateert dat tal van schilderij
en in feite geschilderd zijn om de herinnering levend te houden aan wat
verloren gegaan is. Zou de maker van dit schilderij bekend zijn geweest
met de plannen van de gemeente om scheepswerven aan te leggen op het
Harmensjansveld? Van de enig beschikbare kaart van die plannen, de
JOHAN DEN HARTOG
