Ten slotte is een ontwerptekening van een tochtportaal bewaard geble
ven.7' Het is niet bekend of dit ontwerp heeft geresulteerd in een concrete
opdracht.
Gecontroleerde fantasie
Xaveiy's beeldhouwwerk in de Haarlemse Sint Bavokerk wordt gerekend
tot zijn hoofdwerken.8' In de achttiende eeuw werd het werk door ver
schillende auteurs getypeerd als zeer fraai.9' Ook in de negentiende eeuw
is de receptie van Xavery's Haarlemse beeldhouwwerk niet wezenlijk ver
anderd.10' In de twintigste eeuw werd de waardering van de beeldengroep
in sterke mate gekoppeld aan het 'knappe' vakmanschap dat door Xavery
aan de dag werd gelegd.11' Kunsthistoricus Pieter Fischer waardeerde de
allegorische groep van Xavery als één van zijn allerbeste werken. Wel ty
peerde hij Xavery als een typische 'classicist' en een vakman die de 'veilige
weg' van 'gecontroleerde fantasie' bewandelde, terwijl hij in het beeld
houwwerk van Xavery's collega Jan van Logteren meer 'speelse vrijheid
en spontaniteit' waarnam.12' De artistieke vrijheid die kunstenaars zich
konden permitteren werd mede bepaald door de wensen en ideeën van de
opdrachtgevers. Xavery's beeldhouwwerk in de Sint Bavokerk was geba
seerd op een ontwerptekening die hem werd aangereikt. In die tijd was
dit geen ongebruikelijke praktijk.13' Bij de receptie van Xavery's Haarlem
se beeldhouwwerk is het belangrijk dat het proces rondom de opdracht
verlening goed wordt begrepen. In dit artikel gaan we daarom nader in op
het Haarlemse project van Jan Baptist Xavery.
Een nieuw orgel voor de Sint Bavokerk
Het officiële godsdienstige leven te Haarlem concentreerde zich van
oudsher in de Grote of St.-Bavokerk.14' Deze kerk was sinds de reforma
tie eigendom van de stad en niet van de kerkelijke gemeente. Op 14 maart
1735 nam de Haarlemse vroedschap het besluit om een nieuw orgel te la
ten bouwen in de Sint Bavokerk.15' De directe aanleiding voor dit besluit
was de desolate toestand van het oude grote orgel. Ook vanuit muzikaal,
akoestisch en representatief opzicht voldeed het oude orgel niet meer aan
de behoeften.16'
Presiderend burgemeester Cornelis Sylvius introduceerde de Amster
damse beeldhouwer Jan van Logteren (1709-1745) als beoogd uitvoerder
van het beeldhouwwerk. Sylvius' woning aan de Kruisstraat (thans num-
114 HAERLEM JAARBOEK 2014