opdrachtgevers. Als gevolg daarvan konden ze zich vaak minder artistie ke vrijheden veroorloven dan hedendaagse kunstenaars. In Xavery's tijd had de kunst een sterker 'vraaggestuurd' karakter. Een ander verschil is dat de hedendaagse kunst tegenwoordig vaak wordt benaderd en gewaardeerd als een individualistische exercitie, ter wijl bij veel achttiende eeuwse opdrachten sprake was van een collectief en creatief samenspel tussen onder andere beeldhouwers, schilders, ar chitecten, stucwerkers en schrijnwerkers. Kunstenaars konden eikaars concurrenten, maar ook eikaars collega's zijn bij de uitvoering van grote prestigieuze projecten. Xavery's reliëf onder het orgel in de Sint Bavo is niet gebaseerd op een eigen 'inventie' van de beeldhouwer, maar op een ontwerp van de schilder Hendrik van Limborch. Dit is een constatering en geen waardeoordeel. In het oeuvre van Xavery komen we ook andere werken tegen die zijn geba seerd op ontwerpen van andere kunstenaars, bijvoorbeeld een grafmo nument in Heusden. Dit door Xavery vervaardigde grafmonument werd ontworpen door Jacob Marot, de zoon van de reeds genoemde Daniël Ma rot. Er zijn ook verschillende werken van Xavery bekend die aantoonbaar door hemzelf ontworpen en vervaardigd zijn.63' Bij beeldhouwers werd dus structureel een beroep op hun technische kwaliteiten en vaardig heden, maar hun artistieke vrijheden konden worden begrensd door specifieke ideeën van opdrachtgevers, bijvoorbeeld in de vorm van aan gereikte ontwerptekeningen. Zelfs in dat licht is de creatieve vrijheid die beeldhouwers werd geboden lastig te bepalen. De aangereikte tekeningen konden namelijk ruwe schetsen zijn, maar ook gedetailleerde tekeningen. Beeldhouwers waren dus doorgaans geen passieve 'uitvoerders' van idee- en van anderen. Het begrip uitvoering is in dat kader een misleidende term.64' Wanneer we afgaan op ontwerptekeningen uit die tijd, dan zijn er verschillende voorbeelden die aantonen dat beeldhouwers in de praktijk hiervan konden afwijken. Jan van Logteren week bijvoorbeeld bij het ge realiseerde beeldhouwwerk voor het Haarlemse orgel op details af van het aan hem 'opgedrongen' ontwerp.66' Dit werd hem overigens niet in dank afgenomen. Een ander voorbeeld is het door Daniël Marot ontworpen grafmonu ment voor Menno van Coehoorn in Wijckel, waar de uitvoerend beeld houwer Pieter van der Plas bij de marmeren versie op meerdere punten aanpassingen heeft aangebracht.66' Beeldhouwers moesten dus laveren tussen de eigen ideeën en de wensen en behoeften van hun opdrachtge- HAERLEM JAARBOEK 2014

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Jaarverslagen en Jaarboeken Vereniging Haerlem | 2014 | | pagina 128