daarvan hoorden bij de nasleep van het Kaas-en-broodoproer waar een
deel van de Haarlemse bevolking bij betrokken was geraakt.48' Daarna tot
in 1497 werden er nog mensen door schout en schepenen voor hun deel
name bestraft met confiscaties en boeten en werden nog twee leidende
figuren onthoofd.49'
Voor het eerst duiken nu ook lijfstraffen op, namelijk zes geselingen,
vijf maal werden ogen 'uutgesteken', een maal werd een vingerlid afge
kapt en een maal - de enige vrouw - een oor afgesneden. Vooral het blind
maken werd als een zware straf beschouwd die weinig onderdeed voor de
doodstraf.50' Het aandeel van de lijfstraffen zal in de zestiende eeuw snel
stijgen, en vooral de geseling zal naast boeten en verbanning een van de
belangrijkste strafvormen zijn. Min of meer toevallig treffen we in enkele
rekeningen nog een paar zogenaamde schandstraffen aan, namelijk aan
de kaak of schandpaal gesteld worden en het lopen 'met de schandstenen'.
Maar als dergelijke sancties voor schout of grafelijkheid geen financiële
gevolgen hadden, bleven ze onvermeld en dus onderbelicht in het totale
spectrum van straffen.
Strafrechtspraktijk omstreeks 1500
Naar alle waarschijnlijkheid hadden op het eind van de middeleeuwen
zich drie strafprocesvormen in Haarlem uitgekristalliseerd.51' Ten eerste
kende men het 'ordinaire proces' dat nog het meest leek op het oude Ger
maanse rechtsgeding qua structuur. In strafzaken waarin een particulie
re klager als beschadigde partij een zaak aanhangig had gemaakt kon de
schout tot zo'n proces besluiten, inclusief een onderzoek in de materie.
Meestal deed hij dat niet vanwege de lange duur, de beroepsmogelijkhe
den, en omdat alles schriftelijk vastgelegd moest worden. Het ordinaire
proces was daarom bij uitstek de manier om zakelijke geschillen tussen
burgers mee te beslechten.
rechts: Op deze pagina uit een rekening van Dirck van Almonde (1 nov. 1493-31
oktober 1494) zijn inkomsten te zien uit geldboeten voor het toebrengen van 'keur-
wonden', maar blijkbaar kon de straf ook als 'dading' worden opgelegd. Dit door
elkaar heen lopen van straffen en schikkingen werd in de 16de eeuw door Karei v
en zijn opvolger Filips 11 bestreden. Opmerkelijk is nog dat alle bedragen (aanzien
lijk) lager zijn dan de voorgeschreven x pond.
HAERLEM JAARBOEK 2014
