Een onbekend Haarlems stadsgezicht
uit de Gouden Eeuw
Kort geleden stuitte ik bij toeval op een schilderij van Haarlem uit de ze
ventiende eeuw. Het zwaar overschilderde schilderij werd in Duitsland
aangeboden als een 'Hollandisch Hafenlandschaft'. Ik herkende echter
onmiddellijk het profiel van Haarlem vanaf het Noorder Spaarne. Na
tuurlijk moest dit schilderij terug naar Haarlem en zo goed mogelijk in
de oorspronkelijke staat terug gebracht worden. Ik heb het schilderij pro
fessioneel laten restaureren door Richard Hartskeerl en Lousco Grasman
van Restauratieatelier Haarlem. Lijstenmaker Frans de Roo knapte de lijst
op en heeft het schilderij er weer in gehangen. Het schilderij is niet ge
dateerd en heeft een onduidelijke signatuur. Uit de restauratie is wel vast
komen te staan dat het in de zeventiende eeuw vervaardigd moet zijn.
Het schilderij roept allerlei vragen op. Allereerst natuurlijk wat er pre
cies te zien valt en hoe de schilder te werk is gegaan om zijn bedoelingen
te realiseren. Vervolgens lijkt de nadruk van het schilderij te liggen op
het Harmenjansveld en de achter de muur gelegen Scheepmakersdijk:
wat zou daar de betekenis van kunnen zijn? Dat oostelijke gedeelte van
Haarlem is in de schilderkunst, grafiek en literatuur maar zeer beperkt
aan bod gekomen.1' Dat deel van Haarlem werd eerder geassocieerd met
scheepsbouw, industrie en armoede, bepaald geen onderwerpen van
schilderkunst in de Gouden Eeuw. Tot welke categorie behoort dit schil
derij eigenlijk en wat is de betekenis van de vele zichtbare zeilschepen op
dit schilderij? En niet in de laatste plaats tenslotte: in welk tijdvak is dit
schilderij te dateren en wie zou de schilder kunnen zijn? Dat zijn enkele
vragen die in dit artikel aan bod komen.
Topografie en datering van het stadsgezicht
Het gezichtspunt van de kunstenaar is het Noorder Spaarne, ongeveer ter
hoogte van de huidige houthandel Bremer aan de Friese Varkensmarkt,
97
JOHAN DEN HARTOG
