NIEUW
M 8.
Zondag 25 Februari 1877.
V Jaargang.
Voor KATHOLIEKEN van
HAARLEM en OMSTREKEN.
Uitgever W. KÜPPERS.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
Dit blad verschijnt Zaterdagavond.
Aan het Politie Bureau alhier is gedeponeerd.
VOOR HET GOUDEN FEEST VAN
Z. H. PIUS IX.
Bedrag der vorige opgave33,40
Voor Z. H. den Paus van J. G.
K. te Haarlem3,
Totaal 36,40
NEUTRAAL ONDERWIJS.
Het Ontwerp van wet op het Lager on
derwijs, door den Minister Heemskerk
ingediend en bereids in de secties der
Tweede Kamer onderzocht, heet, evenals
de Wet van 1857 neutraal onderwijs te wil
len. „De Openbare school toegankelijk en
bruikbaar voor allen"; het onderwijs ge
geven met eerbiediging van ieders gods
dienstige gezindheidziedaar bet stand
punt, waarop de Regeering zegt zich te
plaatsen.
Wanneer men als beginsel aanneemt dat
onderwijs staatszorg is, en dat staats-on-
derwijs op gemengde scholen moet gegeven
wordenbeginselenwaarmede wij ons
niet kunnen vereenigen dan kan de Re
geering, wil zij de rechten der burgers
door de Grondwet gewaarborgd niet schen
den, niet anders als waarlijk neutraal on
derwijs voorschrijven. Waar de Grondwot
het gelijk recht van alle burgers voor de
wet erkent, daar heeft de Regeering dat
recht ook op godsdienstig terrein te eer
biedigen: het onderwijs moet dus op de
gemengde school neutraal zijn; is het dat
niet, of kan het dat niet zijn, dan is het
de plicht eener Nederlandsche Regcering
dat onderwijs als ongrondwettig te suppri-
meeren. Dat erkende zelfs een man, die
bij de vrienden van de Openbare school
niet verdacht kan zijnde Hoogleeraar
Buys. In 1866 schreef hij in De Gids„Ik
„geloof, dat als de staatsschool, hoe sterk
„ik haar ook ben toegedaan, niet bestaan
„kan zonderin den waren zin van het
„woordneutraal te zijnwanneer zij nood
zakelijk daartoe leiden moet, dat het
„opkomend geslacht op kosten van het alge-
„meen gewonnen worde voor eene gods
dienstige richting in het bijzonder, hetzij
„dan de mijne of die van een ander, maar
„in elk geval niet de richting van de ge-
„heele natie, zij dan met al haar voordee-
„len behoort te worden prijsgegeven. De
„moderne staat moet zijn de conservatieve
„instelling bij uitnemendheid; alle richtin-
„gen en partijen, die bestaanbaar zijn met
„het recht, moet hij gelijkelijk en ge
lijktijdig steunen. Wordt hij daarentegen
„een werktuig van de meerderheid of van
„de minderheid, bestemd, niet om te be-
„waren maar om te vernietigen alles, wat
„de heerschende richting niet is toegedaan
„dan keeren wij terug tot de misbruiken
„van het oude en middeneeuwsche staats
wezen, en is recht voor allen niet langer
„het levensbeginsel, het eigenlijke raison
d'etre van den modernen staat. De staat
„geen zedelijke exploitatie-maatschappij van
„wie of voor wie het dan ook zijn moge!
„Ziedaar mijn leus, en de waarheid van
„die leuze is mij liever zelfs dan de ge
lengde school." Strenger vonnis kon
tegen de niet-neutrale school moeilijk ge
veld worden.
Om het openbaar onderwijs nu onder
eene bevolking van zoo velerlei godsdien
stige richting waarlijk neutraal te doen
zijn, zou het moeten „dienstbaar gemaakt
„worden aan de ontwikkeling van de ver
standelijke vermogens der kinderen" en
„aan „het aanleeren van gepaste en nuttige
„kundigheden", maar zou „de opleiding tot
„alle christelijke en maatschappelijke deug-
„den" uit de wet moeten verdwijnen. Het
zou moeten zijn ontwikkeling van het ver
stand, en alleen op zuiver wetenschappe
lijk gebied, geen vorming van het hart;
onderwijs zonder opvoeding; een school,
waar God en godsdienstgeloofs- en zede-
leer zijn buitengesloten. Het zou moeten
zijn godsdienstloos.
Zou nu zulk een godsdienstloos onder
wijs in onzen christelijken staat gewenscht
zijn Zeker nietdit wordt zelfs van libe
rale zijde erkend. Heeft de Hoogleeraar
Buys de niet-neutrale school verworpen,
de heer Thorbecke heeft het vonnis over
de godsdienstlooze school geveld. „Wanneer
„onze overheidsscholen godsdienstloos zijn
„zegt hij, dan mogen zij verdwijnen, dan
„ware het beter dat zij er niet waren.
„Eene volksschool kan niet godsdienstloos
„zijn of zij verdient gesloten te worden."
De reden is, dat het onderwijs in over
eenstemming moet zijn met de gesteldheid
der maatschappijwaarvoor het kind in de
school wordt opgeleid. De christelijke gods
dienst nu is volgens Thorbecke „een alge-
„meen levenselement onzer tegenwoordige
„maatschappijgelijk aan de lucht, die wij
„inademen. Het christendom is niet geble-
„ven binnen de kerk, het is eene burger
lijke kracht geworden, de ziel onzer be
schaving, een stroom, die zich door alle
„aderen der maatschappij heeft uitgestort.
„Wanneer iemand de groote waarheid wilde
„tegenspreken, dat het christendom, als
„grondslag van algemeene beschaving en
„zedelijkheid, ook is en van zelf zal zijn
„een grondslag van het lager en van ieder
„onderwijs, mij dunkt hij zou bewijzen,
„de maatschappij en hare eischen niet te
kennen."
Wij gaan verder en vragen: zou neu
traal, dat is godsdienstloos onderwijs in
onzen christelijken staat wel mogelijk zijn
Wij meenen het te mogen betwijfelenten
minste wanneer al de leervakken, in Art.
I opgenomen, bleven. Hoe kan men bijv.
de beginselen der geschiedenis en die van
de kennis der natuur onderwijzen, zonder
daarbij van God, van Christus, van de
schepping, van den mensch en meer der
gelijke te spreken? En hoe zal men daar
over spreken zonder het neutrale standpunt
te verlaten, dat men op eene gemengde
school heeft intenemen? Opdat die school
neutraal zij, zou men ten minste lett. f.
en g. uit art. I moeten weglaten; en dan
gelooven wij nog dat het uiterst moeilijk
zou zijn altijd de neutraliteit te bewaren.
Waar het christendom is „een algemeen
„levenselement onzer tegenwoordige maat
schappij gelijk aan de luchtdie wjj in
ademen", daar gelooven wij niet dat men
het altijd buiten de deur der school kan
sluiten, al worden ook alle godsdienstige
vraagstukken geweerd.
Een en ander maakt de toestand eener
Regeering, die aan de gemengde school
vasthoudt, uiterst moeilijk. Zij moet, wil
zij rechtvaardig zijnwaarlijk neutraal
onderwijs geven, en toch kan zij dat on
derwijs niet geheel godsdienstloos willen.
Wat heeft de Regeering nu gedaan? Zij
heeft, om uit de moeilijkheid te geraken,
even als bij de wet van 1857 geschied
was een middelweg gezochtmaar zij heeft
daarbij het onmogelijke beproefd; en het
gevolg er van is, dat de school niet alleen
haar neutraal karakter verloren heeftmaar
in plaats van godsdienstloos ongodsdienstig
modern-heidensch is geworden. De Regee
ring verklaart, dat het openbaar onder
wijs moet „toegankelijk en bruikbaar voor
„allen zijn", en dat de onderwijzer zich
moet onthouden van iets te leerendat de
godsdienstige overtuiging zijner leerlingen
kan kwetsen. Doch ofschoon zij zegt
neutraal onderwijs te willen, wil zij geen
godsdienstloos onderwijsmaar heeft het
„christendom boven geloofsverdeeldheid"
van Thorbecke en de christelijke en maat
schappelijke deugden" van de wet van 1857
in haar ontwerp opgenomen. Die christelijke
deugden nuwij toonden het reeds in een
vorig artikel, en wij hopen daarop later
terug te komen geven aan het onderwijs
eene richting, waarmede geen partijals
alleen de derde uiterste kerkelijke partij
vrede kan hebbenen maken er eene mo
derne secteschool van. Het neutraal karakter
gaat dus geheel verlorenen daardoor
wordt de openbare school ontoegankelijk
en onbruikbaar voor ver het grootste ge
deelte der bevolkingen dus ongrond
wettig. Neutraal onderwijs moet noodwendig
godsdienstloos zijnal sluit art. 23 van het
ontwerp elke geloofsleer uit, door de
„christelijke deugden" treedt het onderwijs
op het gebied der zedeleer en van den
godsdienst en beneemt aan de wet haar
neutraal karakter. Heeft de Regeering zich
zelve bedrogen of wil zij ons zand in de
oogen werpen, wij weten het niet; dit
weten we, dat zij het onmogelijke heeft
beproefden dat zij niet geeften wellicht
niet heeft kunnen geven wat zij belooft,
en wat wij op de gemengde school het
recht hebben van haar te vragen. De heer
Piersonwiens getuigenis in deze zaak
wel niet verdacht zal voorkomen, schreef
voor weinige jaren: „Men heeft mij tot
„vijand van het staatsonderwijs gemaakt,
„terwijl ik slechts heb willen aantoonen,
„dat de staat, op zijne scholen onzijdig-
„heid in het godsdienstige voorschrijvende,
„meer beloofde dan hij houden kon. Het
„komt mij gedurig waarschijnlijker voor, dat
„deze belofte van onzijdigheid slechts eene
„bron is van misverstand en aan de we
derpartij een wapen in de handen geeft.
„Als in 1868 zou ik ook thans willen zeg-
„geneen staatsonderwijsdat neutraal wil
„blijven, is eene illusie." Hij voegt er,
meer oprecht dan eenigen lief zal zijnbij
„Waartoe die belofte van neutraliteit
„Waarom zullen wij zoo bedeesd optreden
„Waarom zullen wij niet eerlijk bekennen,
„dat wij vrienden zijn van het staatson
derwijs juist omdat het niet neutraal,
„juist omdat het anti-clericaal is." Wij
zullen de Regeering niet verdenken in dit
opzicht aan de zijde van Pierson te staan;
maar men ziet uit deze bekentenis, hoe
ten minste de mannen der liberale richting
van het openbaar onderwijs een wapen
maken ter bestrijding van den godsdienst.
Bestrijding van de katholieke kerkvoort
planting van onverschilligheid en ongeloof,
dat is het raison d'être van de openbare
school.
Wij resumeeren. In de veronderstelling
dat de gemengde school regel is, moet zij
waarlijk neutraal onderwijs geven. Dat
onderwijs moet dan noodwendig godsdienst
loos zijn. Maar godsdienstloos onderwijs is
in onzen christelijken staat niet gewenscht,
zelfs wellicht niet mogelijkgevolgelijk moet
de Regeering, wil zij aller rechten eerbie
digen gelijk de Grondwet voorschrijftde
gemengde school prijs gevenenóf open
bare gezindheids-scholen oprichtenóf, be
ter nog, het onderwijs aan de kerkge
nootschappen overlaten, en slechts staats
onderwijs geven daar, waar door deze geen
voldoend onderwijs gegeven wordt. Wij
resumeeren verder. De Regeering geeft bij
dit ontwerp geen neutraal onderwijsmaar
treedt in art. 23 op godsdienstig gebied
en wel zóó, dat het grootste gedeelte der
natie er geen vrede meê kan hebben. Zij
verlaat dus het standpunt haar door de
Grondwet aangewezenen schendt de rech
ten der meerderheid in den lande en wel
in eene zaak, die allen ten zeerste ter harte
gaat en die de Minister Heemskerk zelf
genoemd heeft: „de grootste en diepste
„van alle politieke quaestiën."
In een volgend artikel beschouwen wij
neutraal onderwijs van het Katholiek stand
punt.
HMRLMMH WEEKBLAD.
ABONNEMENTSPRIJS:
Per 3 maanden voor Haarlem75 Cents.
Buiten Haarlem franco per post85
Afzonderlijke Nommers6
PRIJS DER ADVERTENTIEN
Van 16 regels30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Zaterdag vóór 12 uur
's middags ingewacht.
Agite ma non agitate.
Een gouden oorbel.
Een gouden ring (defect.)
Eene portemonnaie.
Een vloermat
Een werkbroek in een zakdoek geknoopt, en
Een griftendoos.
Voorts te bevragen
Acht jongenskielenen
Acht dito broeken.
Nog onafgehaald.
Vijf witte zakdoeken.
Een bloedkoralen ketting van drie snoeren met gou
den slot, en
Eenige portemonnaie's met geld.
Alles op straat gevonden.