NIEUWE
No. 173.
Zondag 26 Mei 1878.
3e Jaargang.
Keizer Wilhelm en dr. Falck.
B R E A ITSt. Jansstraat Haarlem.
te
Uitgevers KÜPPERS LAUREY.
Er heeft in Pruisen (alzoo, onder de be
staande omstandigheden, ook in Duitschland)
een gewichtig feit plaats gegrepen, waarop
de aandacht wel mag worden gevestigd.
De man namelijk, die jaren achtereen
den noodlottigen invloed op de kerkelijke
politiek van de Regeering uitoefende, die
de ziel kon genoemd worden van den Cul-
turkampfden doctrinair-gezinden dr. Falck,
Minister van eeredienst en onderwijs, heeft
zijn ontslag aan den Keizer ingediend.
Luidens de berichten uit Berlijn zouden
door de ambtgenooten van dr. kalck de
volhardenste pogingen worden aangewend
om hem van zijn voornemen terug te bren
gen, terwijl de bovendrijvende partij in den
Landdag van Pruisen en in den Rijksdag,
de nationaal-liberale richting, zich mede de
grootste moeite geeft, het gevaar, dat haai
dreigt nog af te wenden.
Wij weten natuurlijk niet, welk resultaat,
die pressie op dr. Falck hebben zal, waar
omtrent trouwens te minder gegronde gis
singen zijn te vragen, nu het besluit, om
terug te treden, aan den Minister van
Eeredienst schijnt te zijn ingegeven door
ervaringen, met de persoonlijke begeerten
van Keizer Wilhelm in verband.
Na al hetgeen omtrent het besproken
incident bekend werd, behoeft er niet aan
getwjjfeld te worden, of tusschen den Keizer
en zijn Minister van eeredienst en onder
wijs bestaat geen overeenstemming meer
over de kerkelijke staatkunde. »Geen over
eenstemming meer," schreven wij daar;
doch wij gelooven, dat er veel zou kunnen
worden aangevoerd voor het gevoelen, dat
de Keizer persoonlijk nimmer heeft gedweept
met de gedragslijn door von Bismarck en
Falck jegens de Kerk gevolgd. Meermalen
gaf toch Keizer Wilhelm blijk van wel
willendheid tegenover de Kerk, door
zijn raadslieden schier vogelvrij verklaard,
en de beslist rechtzinnige richting in de
Evangelische Kerk, die niet ophield bezwaar
te hebben tegen de Meiwetten en dat nim
mer verborg, bleef zich in de openlijke
sympathie van den grijzen Vorst verheugen.
De gevolgtrekking ligt dus voor de hand
dat Keizer Wilhelm een man als dr. Falck
steeds meer heeft geduld dan gewemeld en
dat Hij dus niet ongaarne zien zou, dat de
tegenwoordige, ook kerkelijk liberale Minis
ter aftrad.
De naaste aanleiding tot het verzoek om
ontheffing uit zjjn functie, dat dr. Falck
indiende, moet worden gezocht in de om
standigheid, dat Keizer Wilhelm tot leden
van den Evangelischen opperkerkeraad wilde
benoemen predikanten, wier geloovige rich
ting aan dr. Falck een doorn in het
oog is.
Het ongeloof heeft, in de Protestautsche
Kerk van Pruisen en Duitschland, vooral
in de laatste jaren, den jammerljjksten voort
gang gemaakt, en dat wel in zulk een
mate dat de rechtgeaarde Protestanten
die nog hechten aan het geloof in den
Zaligmaker, en die in zijn Kruis nog de
éénig-gezegende banier des eeuwigen behouds
zien, zich zeer ongerust over dat verschijnsel
maakten.
Onder die bezorgden behoorde in de eerste
plaats Keizer Wilhelm zelf, den Monarch
aan wien, krachtens het Pruisische Staats-
en Kerkrecht, de opperste leiding der Evan
gelische of Staats-Kerk toekomt.
Des ondanks wist dr. Falck, die door
Prins von Bismarck, toen hij de hulp der
liberalen meende te behoeven in het bewind
werd geroepen ten einde den oorlog tegen
de geloovige richtingen te kunnen onder
nemen, enkele benoemingen en besluiten
aan den Keizer te ontwringen die een ergernis
waren voor de rechtzinnige richting.
Maar de orthodoxe partij zat niet stil,
en inzonderheid door middel van dr. Kogel
den door Keizer Wilhelm zoo gevierden
Hofprediker, wist zij den Monarch steeds
meer in haar belang te bewerken. Dit viel
haar te gemakkelijker, naar mate de Keizer
individueel meer tot haar beginselen neigde.
Bij herhaling uitte de Keizer zich in het
openbaar in een zin, welke bepaald gunstig
voor de geloovige richting moest genoemd
worden. Zonder aarzelen besluit de Keizer
zich te scharen onder de vaan des geloofs
en betuigde hij de uitspattingen van het
ongeloof diep te moeten betreuren. Speci
aal legde hij zulk een getuigenis eenmaal
af aan een deputatie uit de Algemeene
Synode, onder zijn bestuur weder bijeen
gekomen, en hij deed dat in bewoordingen
zoo ondubbelzinnig, zóó cordaat, dat in de
organen der liberalen niet weinig onstem-
ming over die kerkelijk reactionaire" denk
beelden van den Keizer heerschte.
Gelijk men denken kan werkte dat partij
kiezen van den Keizer voor het geloof
tegenover het ongeloof, al spoedig terug
op de verschillende Kerkbesturen en kreeg
de rechtzinnige partij steeds meer moed om
zich te doen gelden.
Laatstelijk werd nog een daad van ener
giek optreden aanschouwd. Het consistorie
van Brandenburg vernietigde namelijk het
beroep van een predikant bij een der Ker
ken te Berlijn, wegens het feit, dat de be-
roepene openlijk van den kansel de won
deren, in de H. Schrift geboekstaafd, ont
kend had. De opperkerkeraad, bij welk
collegie de zaak, in hooger beroep, werd
aanhangig gemaakt, bevestigde de uitspraak
van het Brandenburger consistorie.
Dergelijke feiten moeten wel een steen
des aanstoots vormen voor een Bewindsman
van 't gehalte van dr. Falck, hij de man
een er vrijzinnigheid welke het op kerkelijk ge
bied niet verder dan tot afbreken, tot be-
twjjfelen en in quaestie stellen van hetgeen
achttien eeuwen den troost en de hoop der
christenheid uitmaakte, ten spijt van alle
wijsheid en wijsbegeerte, brengen kan.
't Moest dus wel tot een breuk tusschen
den Keizer en zijn Minister van Eeredienst
komen, te meer nu dr. Falck een onderwijs
wet zameustelde welke voor allen, die
tegen de suprematie van een quasi-neutraal,
maar inderdaad van de godsdienst vijandig
staats-onderwijs, om des gewetenswille ge
kant zijn, geheel onaannemelijk zijn zal.
Eindelijk kwam dan ook de uitbarsting;
dr. Falck vroeg ontslag.
Hoe zou hij ook langer een Vorst kun
nen dienen, die nog dezer dagen, na zijn
gelukkige redding van een hoogst misdadigen
moordaanslag:, ten aanhoore van geheel de
Natie betuigde, dat de volks-ontaarding en
verwildering, waarvan de sociaal-democra
tie eeti der openbaringen is, uit het gering
schatten der godsdienst moet worden ver-
klaard.
Zal nu echter dr. Falck werkelijk het
gezag verlaten? Lag de beslissing enkel
aan den Keizer, wij gelooven, dat de uit
komst een toestemmende beantwoording
dier vraag zou doen hooren.
Doch over de wezenlijke zienswijze van
Prins von Bismarck van wien de Keizer
zich niet schijnt te kunnen of te willen
scheiden, hangt nog een nevel, zoodat ten
aanzien der oplossing van de tegenwoor
dige spanning volstrekt geen zekerheid
bestaat
Wil de Rijkskanselier, zooals sommigen
beweren, van dr. Falck ontslagen zjjn, dan
zal diens ontslag wel volgen, acht hij het
daarentegen noodig, ter wille der nationaal-
liberalen, dat dr. Falck nog langer de ge
loovige richtingen blijve kwellen, dan zal die
beproeving nog aanhouden en het schouw
spel worden beleefd, dat een geloovig en
machtig vorst, een Minister zal moeten
blijven dulden, die 't ongeloof in de hand
werkt.
Voor den kerkelijken vrede, voor het her
stel van de goede verstandhouding tusschen
den Staat en de Katholieken, en de geloo
vige Protestanten, zou het zeer te wensehen
zijn, dat dr. Falck terugtrad en dat alzoo
de persoonlijke sympathien des Keizers het
pleit ten deze wonnen. Zijn opvolger zou,
met het oog op de gezindheid des Keizers,
licht beter, meer vrijheidlievend handelen
dan de gehate Falck, die als een ware po
litieke roofvogel" op de kerkelijke vrijheden
aanviel.
Toch kunnen wij de ontknooping ook
van deze crisis rustig afwachten. Boven
de menschen en hun drijven staat God en
van Zijn Kerk geldt het woord, aan den
Heiland vervuld, door lijden tot heerlijk
heid. D. M.
Het OOSTEN.
Graaf Schouwaloff is te Londen aange
komen. De Agenee Rasse waarschuwt tegen
overdreven berichten, en zegt dat men
over het resultaat zijner reis eene afwach
tende houding moet aannemen. Eerst in de
volgende week zal men daarover te St. Pe
tersburg uit Londen berichten ontvangen.
Wij twijfelen zeer dat graaf Schouwaloff in
zijn vredelievende zending geslaagd is. Deze
diplomaat die op zijn weg naar Londen het
advies van Keizer Wilhelm en prins von
Bismarck wel heeft ingewonnen, maar daar
mede het gepleegd onrecht en de barbaar-
sche handelingen of liever het schijnheilig
comediespel wat Rusland speelt, niet on
gedaan kan maken, zal John Buil niet zoo
gemakkelijk te vreden kunnen stellen.
De slepende en kleurlooze politiek in
Europa schijnt in een duistere phrase ge
wikkeld, en niet in staat te zijn, om een
beslissende stap te doen voor den vrede of
voor den oorlog.
Dat Rusland niet uit liefde voor den
vrede doch door den nood gedrongen, zal
toegeven aan Engeland's eischen is een be
wering, die zelfs de oorlogspartij zich laat
aanleunen.
Wij geven toe hoort men zoowel in
de salons als op de openbare straat ver
kondigen.
Rusland wenscht den vrede, omdat het
dien noodig heeft. Engeland begrijpt dien
toestand, en daarom groeit zijn oorlogs
zuchtige stemming met de hoogte van zijn
eischen, en tandenknarsend laat de ijsbeer
een weinig van den geroofdeu buit los.
De Golos schetst in een artikel den toe
stand van Rusland niet gunstig. Wanneer
het oorlogsjaar zegt het blad waarin
Turkije eenige honderdduizend man aan
dooden en gewonden, vooral echter aan
zieken en gevangenen, verloren heeft, tot het
resultaat heeft geleid, dat het weder 200,000
man voor een nieuwen oorlog gereed heeft,
dan is 't als een feit aan te nemen, dat
het Osmaueu-rjjk, in Europa een zieke man, in
Azië rijke hulpbronnen kan ontwikkelen en
dit te meer, omdat het in de materieële
middelen van zijn Europeesche vrienden
ondersteuning vindt.
ïDat wij de hulpbronnen van Turkije en
de deelneming van Europa in zijn lot bui
ten aanmerking hebben gelatendaaruit is
thans een toestand voor ons geboren, die
verreweg ernstiger is dan onze toestand in
het begin van den oorlog. Toen onze troe
pen, over den Pruth getrokken, tegen den
Donau oprukten, werd niet eens de vraag
der waarschijnlijkheid van een ons vijan
dige inmenging van Oostenrijk opgeworpen.
Rumenie maakte zich gereed door krijgs
bedrijven de verklaring van zijn onafhan
kelijkheid te illustreeren. De geheele Chris
tenbevolking van het Balkan schiereiland
verwachtte onze troepen als bevrijders. Een
jaar is verloopen. En wat gebeurt er?
Oostenrijk maakt zich gereed, met de
wapenen in de hand zijn strategische be
langen» op het Balkan-schiereiland te ver
dedigen. Engeland, dat Turkije bijstaat,
neemt de bescherming van de Grieksche
belaugen op zichde Mohammedaansche be
volking heeft een opstand in het Rhodopege-
bergte georganiseerd en bedreigt in ovérleg
met Grieksche vrijwilligers het zegevierend
Russisch leger in de flank en in den rug.<
Ziedaar een toestand die Rusland tot
groote voorzichtigheid zal noodzaken.
Minder vredelievend is het telegram van
23 Mei uit Belgrado aan de Politische Cor
respondent waarin melding wordt gemaakt
dat tengevolge van de ontvangst van Rus
sische subsidiëu de minister van oorlog be
langrijke bestellingen voor het leger heeft
gedaan. Generaal Bohrikoff, Ruslands mili
taire agent te Belgrado, is naar Petersburg
ontboden om van den toestand van het
Servische leger verslag te geven.»
De Russen veranderen weder van stellin
gen zij rukten aan alle kanten een weinig
voorwaarts, zonder echter den neutralen
kring te overschrijden. Zonder ophouden
gaat de toezending voort van een verba
zende hoeveelheid materieel.
Een telegram uit Konstantinopel van 23
Mei maakt melding dat in de afgeloopen nacht
een groot gedeelte van het paleis van den
Sultan is afgebrand. Ook de gebouwen van
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden roor Haarlem0,85
Buiten Haarlem franco per post1,
Afzonderlijke Nummers0.06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
PRIJS DER ADVERTENTIEN
Vam 16 regels
Elke regel meer
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
30 Cents.
5
AGITE MA NON AGITATE.
Dienstaanbiedingen 25 cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk D i n g s d a g- en V r ij d a g-
avond ingewacht
O O
