NIEUWE
No. 412.
Donderdag 9 September 1880.
5e Jaargang.
Twee perioden uit de
geschiedenis.
Per 3 maanden voor Haarlem0,85
Buiten Haarlem franco per post1,-
Afzonderlijke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Janastraat Haarlem.
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond ingewacht.
Uitgevers KÜPPERS k LAUREY.
i.
De kunst der moderne geschiedschrijvers
schijnt in 't algemeen daarin gelegen te
zijn, betreurenswaardige gebeurtenissen in
katholieke landen, dwalingen en misslagen
van katholieke vorsten en regeeringen, ja,
zelfs misdaden van katholieke personen, in
zulk eene verhouding tot de Kerk te bren
gen, dat de verantwoordelijkheid op de
laatstgenoemde wordt overgebracht. Met
hetzelfde recht zou men een moord, die
over dag geschied is, op rekening der zon
en een nachtelijken diefstal op rekening
der maan kunnen schrijven, omdat beide
toevallig op het tijdstip, waarop de misdaad
gepleegd werd, geschenen hebben. Wat
het moderne fanatisme in dit opzicht reeds
heeft voortgebracht grenst aan het onge
looflijke. Er ontbreekt nog aan dat men
de Kerk verantwoordelijk stelt voor nacht
vorsten, onweer, miswas en hongersnood
in China en Opper-Silezië. Een der on
rechtvaardigste en smaadvolste beschuldi
gingen van dien aard is, sinds eeuwen, de
Bartholomeus-nacht van het jaar 1572 in
Frankrijk, alsmede de opheffing van het
Edict van Nantes, 't Kan zijn nut hebben
deze twee perioden der geschiedenis eenigs-
zins nader toe te lichten, zoo als zij naar
waarheid zijn voorgevallen.
Reeds in den aanvang der zoogenaamde
hervorming hadden de aanhangers der
nieuwe leer in Frankrijk revolutionnaire
denkbeelden aangekweekt en verspreid.
Grotius, zelf een ijverig Protestant, schrijft,
dat overal waar zij zich vestigden de din
gen onderst boven keerden en de open
bare orde en rust door geschreeuw en
bloedig oproer werden verstoord. De vroe
gere secten op Franschen bodem (Albi-
genzen, Waldensers enz.) in vereeniging
met de liberale richting en werkdadigheid
der Parijsche universiteit (Sorbonne), als
mede de despotieke willekeurigheid van
koning Frans I in de keuze der bisschop
pen en in het eigenmachtig bestuur der
Kerk, hadden reeds in Frankrijk voorbe
reidend gewerkt in het belang der kerke
lijke revolutie van Zwingli en Calvin, zoo
dat deze sectarissen met rassche schreden
propaganda maakten en in de losbandige
en lichtzinnige kringen van den hoogen
stand, zelfs onder de gunstelingeu en leden
van het Hof, niet weinig aanhangers von
den. Zoo als het gebruik dat meebrengt,
diende de religieuse beweging voor de par
tijen van het Hof als voorwendsel zich
wederzijds van wapenen te voorzien en
nieuwe listen en intriges tegen elkander
te smeden. De koning hield zich aanvan
kelijk zeer onzijdig. Toen echter de Cal
vinisten zoo ver gingen heiligenbeelden en
andere kerksieraden te verbrijzelen, een
boosaardig smaadschrift tegen de katho
lieke leer van het heilig Avondmaal aan
de deuren van 's kouings paleis te beves
tigen en meer en meer overmoedig werden,
toen begon Frans I te vreezen dat in
Frankrijk dezelfde toestand zou geboren
worden als in het naburige Duitschland;
hij werd toen strenger in de onderdruk
king vau het Calvinisme; hij verjoeg een
aantal hoofden der nieuwe leer en sommi
gen werden ter dood veroordeeld. Toch
ging Frans I voort, het Protestantisme in
Duitschland te bevorderen; zijn doel was
dit land door inwendige beroeringen te
verzwakken, ten einde daardoor zijn eigen
land in aanzien te doen toenemen. Dien
tengevolge kwam hij in het bezit van het
landgebied van Metz, Toul en Verdun. Na
zijn dood (1547) maakte de verspreiding
van het Calvinisme onder zijne zwakke
opvolgers Hendrik II eu Frans II groote
vorderingen. Het rijk kwam echter 't meest
in beroering onder koning Karei IX
(15601574). Wegens minderjarigheid van
dezen vorst nam zijne moeder, de arglis
tige, wankelmoedige Cathariua de Medicis
de teugels van het bewind in handen. Drie
verwoestende burger-oorlogen tussclieu Cal
vinisten en Katholieken of, wat hetzelfde
beduidt, tusschen de beide politieke par
tijen der Guises en Bourbons verzwakten
de natie, vernielden steden en dorpen en
bedreigden het land met geheelen onder
gang. Catharina speelde daarbij eene af-
schuwliike rol, door dan met de eene, dan
met de andere partij te heulen, nu eens
het Katholicisme verdedigende, dan weder
de Hugenoten onder hare bescherming ne
mende. 't Kou niet anders of de positie
van het Hof werd zeer netelig. De aan
hangers der nieuwe leer werden aanhoudend
vermeteler. In navolging der Mahomedanen
en Vandalen, verwoestten zij steden en dor
pen te vuur en te zwaard, om het Katho
licisme uit te roeien en het nieuwe evan
geliete doen zegevieren. Kerken en kloos
ters werden vernield en priesters werden
ter dood gebracht; (een huDner aanvoerders
droeg een halsketting samengesteld uit de
afgesneden ooren van vermoorde priesters)
de geestelijke zusters werden overvallen,
onteerd en uit hunne asylen gejaagd; met
ongelooflijke wreedheid en verbittering werd
onder de Katholieken, die niet afvallig
wilden worden, een verschrikkelijk bloed
bad aangericht. De vlam van het oproer
sloeg van alle zijden omhoog. Steden en
dorpen werden aan den koning ontnomen;
de protestantsche vorsten van Duitschland
eu koningin Elisabeth van Engeland wer
den ter hulp geroepen en werkelijk zon
den zij ook manschappen en wapens tot
ondersteuning der moordenaars en brand
stichters in Frankrijk, 't Ergste was dat
ook de admiraal Coligny, reeds sinds lang
een ijverig aanhanger van het Calvinisme
thans openlijk tot de vijanden van zijn
koning overging. Hij gedroeg zich alsof hij
koning van Frankrijk ware, hij benoemde
stadhouders, krijgs-oversten en raadslieden,
liet belastingen uitschrijven en troepen
aanwerven, zonder zich met koning Karei IX
te bemoeien. Met de wapens in de hand
dwong hij tot den vrede van St. Germain
(1570) die aan de Hugenoten de vrijheid
van godsdienst gaf, hen tot het bekleeden
van staatsambten toeliet en nun, tot on
derpand, La Roebelle en drie andere ves
tingen afstond. De vlam van den krijg
scheen gebluscht, maar onder de asch bleef
het vuur der tweedracht smeulen. De her
innering aan de verschrikkelijke gruwelen
der Hugenoten, had bij de Katholieken een
ouverbiddelijken wrok doen ontstaan.
Karei IX trachtte, om tot vrede te ge
raken, den gevaarlijken Coligny tot zwijgen
te brengen en voor zich te winnen, waar
toe hij hem aan het Hof deed komen.
Coligny maakte van zijne positie gebruik,
om den koning haat tegen diens moeder
in te boezemen en hem tot een oorlog met
Spanje aan te hitsen. Doch Catharina liet
zich daartoe noch door intriges, noch door
wraak overhalen. Juist werd het feest van
het huwelijk van Hendrik IV van Navarra
met Margaretha, zuster van Karei IX aan
het Hof te Parijs gevierd, bij welke gele
genheid een groot getal Calvinistische edel
lieden naar die stad waren gestroomd- De
wrok bij het volk, even als aan het Hof,
had zijn toppunt bereikt. De koningin-
moeder allereerst, stak de vlam van 't op
roer aan. Zij trachtte den gehaten admi
raal Coligny den 22 Augustus om 't leven
te doen brengen. De poging mislukte. Doch
het lang verbeide onweer was eindelijk los
gebarsten. Catharina gaat vergezeld van
haren jongeren zoon en van velen harer
aanhangers naar den koning en verzekert
hem, dat er een nieuwe burger-oorlog op
handen, en het leven des konings in ge
vaar is, als Coligny niet wordt onschade
lijk gemaakt, 't Was zeker dat deze ge
vaarlijke vijand van het Hof zich met ver
woedheid zou beijveren buitenlandsche hulp
te verkrijgen, ten einde het geheele konink
lijke huis in 't verderf te storten. Zij ver
zekerde dat het gevaar zijn hoogste punt
had bereikt, 't uiterste moest worden ge
daan eu Coligny onmiddellijk ter dood moest
worden gebracht, 't Was niet moeilijk den
koning al die gruwelijke tooneelen in 't
geheugen te roepen, die onafscheidelijk
waren aan de namen der Hugeuoten en
van hun aanvoerder den admiraal Coligny.
De koning zelf immers had met leven en
troon in groot gevaar verkeerd. Hij was
tevens bekend met den toestand; hij wist
dat de ontstelde gemoederen en de burger
haat in staat waren, om elk oogenblik in
lichter laaie uit te breken wanneer een
Coligny, wraakgierig als een tijger de
brandtoorts wederom in de hand nam. Niet
tegenstaande al het aangevoerde streed
Karei IX eerst nog een langen, inwendi-
gen strijd. Eindelijk gat hij toe. De nacht
van den 24 Augustus had hare zwarte
vleugels over Parijs gespreid. De Hertog
van Guise, wiens vader door de Hugenoten
bij de belegering van Orleans (1563) ver
raderlijk was vermoord, volvoerde het ko
ninklijk bevel, waarbij hij gelegenheid
meende te vinden wraak te nemen voor
zijn vermoorden vader. Hij was de eerste
die de woning van Coligny binnendrong en
hem doodde. Onmiddellijk werden de klok
ken van het paleis geluid en gansch Pa
rijs was in beweging. Geruchten van een
Calvinistische samenzwering tegen het le
ven van den koning, waren reeds lang in
steden en dorpen verspreid. Of die geruch
ten waarheid hebben bevat, zoo als vele
geschiedschrijvers stellig gelooven, en of
zij door Cathariua en hare volgelingen
slechts werden verzonnen, om de stad op
een coup d'etat voor te bereiden, zoo als
andere berichtgevers melden, zullen wij
onbeslist laten. Genoeg, het teeken werd
begrepen en overal uitte zich de lang ge
voede wrok in het neersabelen der Huge
noten. Vau Parijs drong zich het fana
tisme in de provinciën en niet alleen Cal
vinisten maar ook een massa Katholieken
werden vermoord. Dat is de Bartholome-
us-nacht of de bloedbruiloft van Parijs.
Zij blijft eene donkere bladzijde in de
geschiedenis. »Op den derden dag na den
moord op Coligny,» zoo schrijft Davila,
begaf de koning zich naar het Parlement
en ofschoon hij in de eerste dagen de ge
beurtenis aan een volksoproer toegeschre
ven had (dat ook werkelijk plaats vond
tengevolge van den wrok dien men tegen
de Hugenoten had) zoo onthulde hij hier
toch zijne plannen eu gaf hij eene uitvoe
rige verklaring der gronden, waarop hij
het bevel had gegeven, de oproerlingen en
samenzweerders tegen zijne persoon en zijn
rijk, te dooden en uit te roeien.» In den-
zelfden geest schrijven, met Davila, alle
geschiedschrijvers zoowel Protestantsche als
Katholieke, en op dezelfde wijze werd het
bericht door het Hof overgebracht naar de
Provinciën en naar de buitenlandsche Re
geeringen. Nauwelijks waren eenige koe
riers door de post uitgezonden, meldende
dat een volksoproer de schuld droeg van
de droevige gebeurtenis, toen men het be
richt veranderde en overal verkondigde dat
eene samenzwering tegen 's konings leven
was ontdekt geworden en deze aanleiding
tot het bloedbad had gegeven. Zoo kwam
ook dit bericht te Rome. Paus Gregorius
XIII liet, tot dankbetuiging voor de redding
van het leven des Franschen konings,
een Te Deum zingen en de beroemde
Romeinsche redenaar Muret, huldigde in een
zijner klassieke redevoeringen de ontdek
king der tegen het hoofd des konings en
bijna het gansche koninklijke huis gerichte
samenzwering, ten gevolge waarvan, juist
ter zelfder tijd, waarop de misdaad zon
worden volbracht, datgene op de hoofden
der misdadigers en verraders neerkwam,
wat zij tegen liet hoofd en leven van den
koning hadden gesmeed, tegen een vorst
van wien zij reeds zoo veel vergiffenis van
gepleegde misdaden hadden ontvangen en
die hen goedgunstig eu genadig had opge
nomen. »In die gedenkwaardige nacht,»
schrijft Muret, geschiedde het dat eenige
muitelingen vielen, maar door hun verdwe
nen van 't aardsch tooneel, werd de koning
aan het gevaar van sluipmoord onttrokken
en werd het koninkrijk verlost van den
bestendigen schrik des burgerkrijgs.» Uit
deze woorden der in het openbaar uitge
sproken rede, blijkt duidelijk op welke wijze
de gebeurtenis van 24 Augustus te Rome
was aangekondigd. Zoowel ten huidigen
dage als op dat tijdstip zou een Te Deum,
als dankzegging voor de ontdekking eener
samenzwering en voor de daardoor gevolgde
redding van 't leven eens vorsten zeer van
pas zijn. Wordt vervolgd
HHRmiMHE I III RUT.
ABONNEMENTSPRIJS
MAlST:l£hD]; i r
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
o O
