NIEUWE
No. 414.
Donderdag 16 September 1880.
5e Jaargang.
Twee perioden uit de
geschiedenis.
I.UILEIKME (ÜIIIVVI.
ABONNEMENTSPB IJS
Per 8 maanden voor Haarlem0,85
Buiten Haarlem franco per post1,
Afzonderlijke Nummers 0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
tAlSTIENÏÏR
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIEN
Van 16 regels30 Cents,
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrjjdag
avond ingewacht.
Uitgevers KÜPPERS LAUEEÏ.
III. (Slot.)
Toch kwam het den koning geraden
voor, bjj den voortdurenden geest van het
oproer, den Calvinisten ter wille te zijn,
om het geschokte Rijk tot rust en vrede
te brengen. Door een koninklijk besluit
het beroemde Edict van Nantes (1598)
gaf hjj aan de Calvinisten de vrije uitoefe
ning van hunnen godsdienst, toegang in
het Parlement, het recht tot het houden
van synoden, bevestiging hunner hooge-
scholen te Sanmur, Montauban, Montpel-
lier en fcsédan. Dat dit Edict bij de Ka
tholieke bevolking kwaad bloed zette, is
begrijpelijk, naardien de Hugenoten over
moedig te werk gingen en zich niet ont
zagen b. v. op de synode te Gaz te de-
creteeren: »wjj gelooveu dat de Paus, de
antichrist is en de zoon der verdoemenis.,
't Schijnt dat den Katholieken de terug
keer van Hendrik IV tot de katholieke
Kerk huichelachtig toescheen en zijn dood
(hjj werd vermoord door Ravaillae in 1610)
hangt waarschijnlijk daarmeê samen. Voor zijn
onmondigen opvolger Lodewijk XIII voerde
diens moeder, Maria de Medicis, het regent
schap. Deze ontzag de Calvinisten in elk
opzicht, om hen tot rust te brengen en aan
Frankrjjk den vrede terug te geven. Doch
de onbeschaamdheid der laatsten liet zich
niet door goedheid vermurwen. Zij namen
het zelfs den jongen koning kwalijk dat
hij met eene katholieke, eene Spaansche
prinses huwde en aan de Katholieken in
Béarm de hun ontroofde kerk terug gaf,
en grepen op nieuw naar de wapens. Toen
echter was de maat vol. Het rijk kreeg in
kardinaal de Richelieu, een krachtiger],
flinken en energieken kanselier (1624
42), die het geheele Fransche staatssysteem
veranderde, door de bestorming der vesting
La Rochelle, het toevluchtsoord der Cal
vinisten, laatstgenoemden als politieke par
ty deed ophouden, en zoo doende aan den
70 jarigen oorlog een einde maakte. Toch
hadden zjj de vermetelheid eenmaal, tijdens
de minderjarigheid van Lodewijk XIV on
der goedkeuring hunner synode te Mont-
FE UIL L E T ON.
EEN SNUIFJE.
Vervolg.
De een had hem uitstel gevraagd, de ander
de schuld geloochend; eindelijk, na zijne laatste
hoop verloren en zijn laatsten thaler verteerd
te hebben, bevond hij zich sedert eenige dagen
in die neerslachtigheid gedompeld, die alles tot
zelfs de hoop op behoud uitdooft. De ridder ken
de al de ongelukken van Barker; zoo dikwijls
hij hem op de trap te gemoet kwam
vroeg hij hem met belangstelling: hoe het met
zijne hoop gesteld was; maar daar hij hem sedert
eenige dagen niet gezien had, kende hij zijn
ondergang en den droevigen staat niet waartoe
de ongelukkige jongeling gebracht was.
Eens van zijne lessen terugkomende, vond hij
Aloysius aan de deur van het huis, met den
brievenbesteller, die een brief in zijne hand
hield. De jongeling beschouwde den brief met
een betraand oog, maar zonder hem aan te
pensier een verdrag met Engeland tegen
Frankrijk te sluiten (1659). Zij moesten
echter hun verraad met zware straffen
boeten. Voornamelijk verloor hunne macht
veel door de omstreeks dien tijd in de ka
tholieke Kerk zich openbarendeu krach-
tigeu geest des geloofs, die door de bis
schoppen en priesters uit de school van
den h. Franciscus van Sales en van een
h, Vincentius a Paulo overal werd aange
wakkerd en verspreid. Fenelon, Bossuet eu
duizend andere talentvolle en vrome her
ders, arbeidden rusteloos door onderwijs en
beleering in woord eu schrift, door gebed
eu door het bevorderen van het ontvangen
der genademiddelen, door een heilig leven
en deugdzaam voorbeeld, aan de bekeering
der verdwaalden en genoten de heerlijkste
vruchten hunner werkzaamheid. Koning
Lodewijk XIV zelf volgde twintig jaren
lang de politiek zich te onthouden van
eiken strengen maatregel tegen de Huge
noten, de hun verleende vrijheden te eer
biedigen en daardoor de gemoederen zach
ter eu voor het bekeeringswerk der bis
schoppen en priesters ontvankelijker te
maken. De uitslag was niet gering. Van
den adel, waarvan de helft Protestantsch
was, keerden allen tot de Katholieke Kerk
terug, 't Gebeurde niet zelden dat in twee
of drie dagen in eene provincie 46000
Hugenoten in den schoot der Moederkerk
wederkeerden.
Lodewijk XIV huldigde zoo als bekend
is het beginsel der absolute monarchie met
eene eenzijdigheid en vasthoudendheid die
men slechts in het rijk der Czaren kan
waarnemen. Zijn woord: >Vétat, c'est moi<
is spreekwoordelijk geworden. Geen won
der, dat in 't belang zijner politiek, de
herstelling van godsdienst-eenheid in het
Rijk, zijn hoogste wensch en zijn ruste
loos streven uitmaakte. Bekend met de
stijfhoofdigheid der Hugenoten was hij te
vens der meening toegedaan dat het slechts
eigenzinnigheid, of een geest van tegen
spraak was die hen bezielde en hen afhield
van dep terugkeer tot de katholieke een
heid. Daarbij kwam dat ziju kanselier, le
Tellier, een man van 83 jaren, den innigen
wensch koesterde, nog voor zijn dood, door
de algemeene rust en de eenheid van het
nemen; de postbode scheen besluiteloos.
De ridder bleef stilstaan, terwijl hij Barker
bij zijn naam groette, met een welwillend
gelaat, dat duidelijk verzocht om de uitlegging
van de onrust, in welke hij hem zag. Aloysius
scheen het niet te verstaan; maar de brievenbe
steller keerde zich naar De Roquincourt.
Omdat deze edelman u bekend is,
zoudt gij hem misschien wel kunnen helpen?
Waarmede? vroeg de ridder haastig.
Eene kleine ongelegenheid, hernam de be
steller aarzelende; deze brief komt van Neuwied
voor mijnheer: het port is 4 silbergrosschen,
en mijnheer heeft dat geld niet bij
zich.
Waarom spreekt gij niet? zeide de Eransch-
man, terwijl hij in zijn zak tastte.
Maar Aloysius hield hem door een gebaar
terug.
Neen, zeide hij op weemoedigen toon, ik heb
die som noch bij mij noch elders; ik kan
ze u niet teruggeven, mijnheer.
Ik geef ze u evenwel; want ik ben ze u
Rijk, eene waardige kroon te plaatsen op
zijne langdurige ambtelijke werkzaamheid.
Hij dwong den koning, het Edict van
Nantes te herroepen en daardoor aan de
Hugenoten het recht tot vrije godsdienst
uitoefening te ontnemen. Lodewijk XIV ging
in het jaar 1685 den 18 October tot dien
stap over. Deze maatregel veroorzaakte op
nieuw een groote beweging onder de Cal
vinisten, te meer nog, toen de minister
Louvois zoo ver ging, hen dragonades (mi
litaire missionarissen) in huis te zenden,
om hen door militairen dwang tot den
katholieken godsdienst terug te brengen.
Deze maatregel veroorzaakte de uitwijking
van 67000 Calvinisten naar Engeland, Ne
derland, Pruisen enz. De opheffing van het
Edict van Nantes werd nu natuurlijk door
de pamflettisten aangevoerd om de katho
lieke Kerk van onverdraagzaamheid te be
schuldigen. Beschouwen we de zaak iets
nader. Vooreerst constateeren wij dat we
in de door Lodewijk XIV genomen maat
regelen, geen onrechtvaardige daad of acte
van ruw geweld kunnen vinden. Zelfs Hugo
de Groot zegt dienaangaande: »zij die den
naam van hervormers dragen, moeten we
ten, dat er bij het Edict van Nantes geen
sprake was van verdrag of traktaat, maar
slechts van koninklijke besluiten, die voor
het algemeen welzijn eenmaal waren uit
gevaardigd, en die herroepelijk zijn als de
koning in het belang van het algemeen
welzijn dit noodig acht.* Hendrik IV de
creteerde godsdienst-vrijheid, Lodewijk XIV
hief het decreet op. Daartoe bezat hij recht
en wettelijke macht. Of zijne handeling
passend en ter gelegener tijd was, is eene
andere vraag. Het is ons doel niet als ver
dedigers op te treden voor de politiek van
Lodewijk XIV. Zulke zaken behooren meer
te huis aan de groene tafel der politici en
dat Lodewijk XIV daar, ook in onze dagen,
geestverwanten aanhangers en navolgers I
in overvloed heeft, dit wordt ons duidelijk
gemaakt door den cultuurstrijd in Duitsch-
land en Frankrijk. Maar welk aandeel
heeft de Kerk gehad aan de opheffing van
het Edict van Nantes? De geschiedenis
kent er slechts een, dit namelijk, dat de
Kerk die geenszins de bewerkster der op
heffing was, zooals de Protestant Saint
verschuldigd, zeide De Roquincourt op den
natuurlijksten toon; ziedaar, mijnheer, omdat die
brief van Neuwied komt, zal hij van uwe zuster
of van uwe moeder zijn.
Hij had den postbode betaald, die zich ver
wijderde, en gaf den brief aan Barker.
Deze had het geluid niet meer om hem te
bedanken; maar hij opende het papier en door
liep het snel. Naarmate hij den brief doorlas,
verbleekte zijn gelaat; eindelijk hield hij op met
een smartelijken uitroep-
Hebt gij eenige slechte tijding ontvangen?
vraagde de ridder, die voor hem de trap op
ging, en op den kreet des jongelings stil
stond.
Ach! dit ongeluk moest er nog bijkomen,
stamelde Aloysius, terwijl hij den briet wanhopig
aan zijn voorhoofd bracht.
Maat wat is er? wat schrijft men u? her
nam De Roquincourt, ijlings de trappen afko
mende om bij Barker te zijn.
Indien gij wist mijnheer! riep deze uit,
terwijl tranen zijne stem smoorden, wat er gebeurd
Simon en alle Protestantsche geschiedschrij
vers uit die dagen getuigen, op alle mo
gelijke wijze de uitvoering der koninklijke
maatregelen verzachtte. De beroemde bis
schop Fenelon schreef ten aanzien dezer
zaak: »0! gij herders, weg met alle klein
geestigheid Bekommer u geenszins om de
letter der wet, maar toont dat ge als
moeders handelt.* De onsterfelijke Bossuet
verklaarde zich openlijk tegen alle dwang
maatregelen in zijn diocees eu duldde niet
dat de Protestanten in zijn naam lastig
werden gevallen. Hij wendde bij den ko
ning pogingen aan om voor de uitgewe
kenen het vrije terugkeeren in 't vader
land te verkrijgen eu de teruggave hunner
goederen, mits zij er in toe wilden stem
men deel te nemen aan het godsdienst-on
derwijs. In het jaar 1689 werd door Lo
dewijk XIV daartoe besloten. En wat deden
de priesters? De geschiedenis leert ons, dat
de Missionarissen, die uitgezondeu werden
om de Calvinisten te onderwijzen, bepaal
delijk weigerden hun ambt uit te oefenen,
als men niet eerst de soldaten, die dwang
uitoefenden op hen die onderricht moesten
worden, verwijderd werden. De katholieke
Kerk en de geestelijkheid namen geen genoe
gen met de dwangmaatregelen van Louvois.
Vele Ministers en liberale parlementsleden
kunnen een voorbeeld aan die handeling
nemen, want het Edict van Nantes is op
vele plaatsen van Europa opgeheven, niet
tegen de Hugenoten, maar tegen de Ka
tholieken. Nog erger. Niet slechts konink
lijke besluiten en plechtige sancties, neen,
ook concordaten en grondwetten zijn tegen
de katholieke Kerk, en grosverworpen door
regeeringen en partijen van elke kleur,
ondanks de protesteu van millioenen
trouwe, katholieke staatsburgers. In Duitsch-
land, in Frankrijk, in België, ook in ons
dierbaar vaderland kunnen heeren critici
werk in overvloed vinden, voor hunne
pennen en tongen. De negentiende eeuw dient
hen immers meer belang in te boezemen
dan de zeventiende.
Waarlijk het Protestantisme onzer dagen
heeft geen recht steenen te werpen;
want het woont zelf in een glazen
huis.
is, helaas! zij hebben hetgeen aan mijne moeder
en mijne zuster overbleef, verkocht; beiden zijn
nu zonder bescherming, zonder brood.
De ridder gaf eeD teeken van droefheid en
verbazing.
En zij roepen mijne hulp in, voer Aloysiu»
voort, van mij, die zelfs het brievenportniet heb
kunnen betalen! Zij smeeken om mijne hulp, in
een oogenblik, dat ik, gelijk zij, zonder uitvlucht,
zonder hoop ben!
De ridder trachtte Barker door eenige troos
tende woorden te bedaren en deed hem in
zijne kamer komen, om hem nauwkeuriger te on
dervragen. De ontsteltenis van den jongman
deed hem alles gulweg uitleggen. Hij verklaarde
aan De Roquincourt, hoe het vuur spoedig alles,
wat in den kleinen winkel was, dien hij met
zijne moeder hield, verwoest had. Het verlies
bedroeg 1200 thalers, het bedrag van hun geheel
fortuin; terwijl hij voortaan geen middel had,
om daarin te gemoet te komen.
Wordt vervolgd.)