NIEUWE No. 414. Donderdag 16 September 1880. 5e Jaargang. Twee perioden uit de geschiedenis. I.UILEIKME (ÜIIIVVI. ABONNEMENTSPB IJS Per 8 maanden voor Haarlem0,85 Buiten Haarlem franco per post1, Afzonderlijke Nummers 0,06 Dit blad verschijnt Eiken WOENSDAG en ZATERDAG. BUREAU: St. Jansstraat Haarlem. tAlSTIENÏÏR AGITE MA NON AGITATE. PRIJS DER ADVERTENTIEN Van 16 regels30 Cents, Elke regel meer5 Groote letters worden berekend naar plaatsruimte. Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant. Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrjjdag avond ingewacht. Uitgevers KÜPPERS LAUEEÏ. III. (Slot.) Toch kwam het den koning geraden voor, bjj den voortdurenden geest van het oproer, den Calvinisten ter wille te zijn, om het geschokte Rijk tot rust en vrede te brengen. Door een koninklijk besluit het beroemde Edict van Nantes (1598) gaf hjj aan de Calvinisten de vrije uitoefe ning van hunnen godsdienst, toegang in het Parlement, het recht tot het houden van synoden, bevestiging hunner hooge- scholen te Sanmur, Montauban, Montpel- lier en fcsédan. Dat dit Edict bij de Ka tholieke bevolking kwaad bloed zette, is begrijpelijk, naardien de Hugenoten over moedig te werk gingen en zich niet ont zagen b. v. op de synode te Gaz te de- creteeren: »wjj gelooveu dat de Paus, de antichrist is en de zoon der verdoemenis., 't Schijnt dat den Katholieken de terug keer van Hendrik IV tot de katholieke Kerk huichelachtig toescheen en zijn dood (hjj werd vermoord door Ravaillae in 1610) hangt waarschijnlijk daarmeê samen. Voor zijn onmondigen opvolger Lodewijk XIII voerde diens moeder, Maria de Medicis, het regent schap. Deze ontzag de Calvinisten in elk opzicht, om hen tot rust te brengen en aan Frankrjjk den vrede terug te geven. Doch de onbeschaamdheid der laatsten liet zich niet door goedheid vermurwen. Zij namen het zelfs den jongen koning kwalijk dat hij met eene katholieke, eene Spaansche prinses huwde en aan de Katholieken in Béarm de hun ontroofde kerk terug gaf, en grepen op nieuw naar de wapens. Toen echter was de maat vol. Het rijk kreeg in kardinaal de Richelieu, een krachtiger], flinken en energieken kanselier (1624 42), die het geheele Fransche staatssysteem veranderde, door de bestorming der vesting La Rochelle, het toevluchtsoord der Cal vinisten, laatstgenoemden als politieke par ty deed ophouden, en zoo doende aan den 70 jarigen oorlog een einde maakte. Toch hadden zjj de vermetelheid eenmaal, tijdens de minderjarigheid van Lodewijk XIV on der goedkeuring hunner synode te Mont- FE UIL L E T ON. EEN SNUIFJE. Vervolg. De een had hem uitstel gevraagd, de ander de schuld geloochend; eindelijk, na zijne laatste hoop verloren en zijn laatsten thaler verteerd te hebben, bevond hij zich sedert eenige dagen in die neerslachtigheid gedompeld, die alles tot zelfs de hoop op behoud uitdooft. De ridder ken de al de ongelukken van Barker; zoo dikwijls hij hem op de trap te gemoet kwam vroeg hij hem met belangstelling: hoe het met zijne hoop gesteld was; maar daar hij hem sedert eenige dagen niet gezien had, kende hij zijn ondergang en den droevigen staat niet waartoe de ongelukkige jongeling gebracht was. Eens van zijne lessen terugkomende, vond hij Aloysius aan de deur van het huis, met den brievenbesteller, die een brief in zijne hand hield. De jongeling beschouwde den brief met een betraand oog, maar zonder hem aan te pensier een verdrag met Engeland tegen Frankrijk te sluiten (1659). Zij moesten echter hun verraad met zware straffen boeten. Voornamelijk verloor hunne macht veel door de omstreeks dien tijd in de ka tholieke Kerk zich openbarendeu krach- tigeu geest des geloofs, die door de bis schoppen en priesters uit de school van den h. Franciscus van Sales en van een h, Vincentius a Paulo overal werd aange wakkerd en verspreid. Fenelon, Bossuet eu duizend andere talentvolle en vrome her ders, arbeidden rusteloos door onderwijs en beleering in woord eu schrift, door gebed eu door het bevorderen van het ontvangen der genademiddelen, door een heilig leven en deugdzaam voorbeeld, aan de bekeering der verdwaalden en genoten de heerlijkste vruchten hunner werkzaamheid. Koning Lodewijk XIV zelf volgde twintig jaren lang de politiek zich te onthouden van eiken strengen maatregel tegen de Huge noten, de hun verleende vrijheden te eer biedigen en daardoor de gemoederen zach ter eu voor het bekeeringswerk der bis schoppen en priesters ontvankelijker te maken. De uitslag was niet gering. Van den adel, waarvan de helft Protestantsch was, keerden allen tot de Katholieke Kerk terug, 't Gebeurde niet zelden dat in twee of drie dagen in eene provincie 46000 Hugenoten in den schoot der Moederkerk wederkeerden. Lodewijk XIV huldigde zoo als bekend is het beginsel der absolute monarchie met eene eenzijdigheid en vasthoudendheid die men slechts in het rijk der Czaren kan waarnemen. Zijn woord: >Vétat, c'est moi< is spreekwoordelijk geworden. Geen won der, dat in 't belang zijner politiek, de herstelling van godsdienst-eenheid in het Rijk, zijn hoogste wensch en zijn ruste loos streven uitmaakte. Bekend met de stijfhoofdigheid der Hugenoten was hij te vens der meening toegedaan dat het slechts eigenzinnigheid, of een geest van tegen spraak was die hen bezielde en hen afhield van dep terugkeer tot de katholieke een heid. Daarbij kwam dat ziju kanselier, le Tellier, een man van 83 jaren, den innigen wensch koesterde, nog voor zijn dood, door de algemeene rust en de eenheid van het nemen; de postbode scheen besluiteloos. De ridder bleef stilstaan, terwijl hij Barker bij zijn naam groette, met een welwillend gelaat, dat duidelijk verzocht om de uitlegging van de onrust, in welke hij hem zag. Aloysius scheen het niet te verstaan; maar de brievenbe steller keerde zich naar De Roquincourt. Omdat deze edelman u bekend is, zoudt gij hem misschien wel kunnen helpen? Waarmede? vroeg de ridder haastig. Eene kleine ongelegenheid, hernam de be steller aarzelende; deze brief komt van Neuwied voor mijnheer: het port is 4 silbergrosschen, en mijnheer heeft dat geld niet bij zich. Waarom spreekt gij niet? zeide de Eransch- man, terwijl hij in zijn zak tastte. Maar Aloysius hield hem door een gebaar terug. Neen, zeide hij op weemoedigen toon, ik heb die som noch bij mij noch elders; ik kan ze u niet teruggeven, mijnheer. Ik geef ze u evenwel; want ik ben ze u Rijk, eene waardige kroon te plaatsen op zijne langdurige ambtelijke werkzaamheid. Hij dwong den koning, het Edict van Nantes te herroepen en daardoor aan de Hugenoten het recht tot vrije godsdienst uitoefening te ontnemen. Lodewijk XIV ging in het jaar 1685 den 18 October tot dien stap over. Deze maatregel veroorzaakte op nieuw een groote beweging onder de Cal vinisten, te meer nog, toen de minister Louvois zoo ver ging, hen dragonades (mi litaire missionarissen) in huis te zenden, om hen door militairen dwang tot den katholieken godsdienst terug te brengen. Deze maatregel veroorzaakte de uitwijking van 67000 Calvinisten naar Engeland, Ne derland, Pruisen enz. De opheffing van het Edict van Nantes werd nu natuurlijk door de pamflettisten aangevoerd om de katho lieke Kerk van onverdraagzaamheid te be schuldigen. Beschouwen we de zaak iets nader. Vooreerst constateeren wij dat we in de door Lodewijk XIV genomen maat regelen, geen onrechtvaardige daad of acte van ruw geweld kunnen vinden. Zelfs Hugo de Groot zegt dienaangaande: »zij die den naam van hervormers dragen, moeten we ten, dat er bij het Edict van Nantes geen sprake was van verdrag of traktaat, maar slechts van koninklijke besluiten, die voor het algemeen welzijn eenmaal waren uit gevaardigd, en die herroepelijk zijn als de koning in het belang van het algemeen welzijn dit noodig acht.* Hendrik IV de creteerde godsdienst-vrijheid, Lodewijk XIV hief het decreet op. Daartoe bezat hij recht en wettelijke macht. Of zijne handeling passend en ter gelegener tijd was, is eene andere vraag. Het is ons doel niet als ver dedigers op te treden voor de politiek van Lodewijk XIV. Zulke zaken behooren meer te huis aan de groene tafel der politici en dat Lodewijk XIV daar, ook in onze dagen, geestverwanten aanhangers en navolgers I in overvloed heeft, dit wordt ons duidelijk gemaakt door den cultuurstrijd in Duitsch- land en Frankrijk. Maar welk aandeel heeft de Kerk gehad aan de opheffing van het Edict van Nantes? De geschiedenis kent er slechts een, dit namelijk, dat de Kerk die geenszins de bewerkster der op heffing was, zooals de Protestant Saint verschuldigd, zeide De Roquincourt op den natuurlijksten toon; ziedaar, mijnheer, omdat die brief van Neuwied komt, zal hij van uwe zuster of van uwe moeder zijn. Hij had den postbode betaald, die zich ver wijderde, en gaf den brief aan Barker. Deze had het geluid niet meer om hem te bedanken; maar hij opende het papier en door liep het snel. Naarmate hij den brief doorlas, verbleekte zijn gelaat; eindelijk hield hij op met een smartelijken uitroep- Hebt gij eenige slechte tijding ontvangen? vraagde de ridder, die voor hem de trap op ging, en op den kreet des jongelings stil stond. Ach! dit ongeluk moest er nog bijkomen, stamelde Aloysius, terwijl hij den briet wanhopig aan zijn voorhoofd bracht. Maat wat is er? wat schrijft men u? her nam De Roquincourt, ijlings de trappen afko mende om bij Barker te zijn. Indien gij wist mijnheer! riep deze uit, terwijl tranen zijne stem smoorden, wat er gebeurd Simon en alle Protestantsche geschiedschrij vers uit die dagen getuigen, op alle mo gelijke wijze de uitvoering der koninklijke maatregelen verzachtte. De beroemde bis schop Fenelon schreef ten aanzien dezer zaak: »0! gij herders, weg met alle klein geestigheid Bekommer u geenszins om de letter der wet, maar toont dat ge als moeders handelt.* De onsterfelijke Bossuet verklaarde zich openlijk tegen alle dwang maatregelen in zijn diocees eu duldde niet dat de Protestanten in zijn naam lastig werden gevallen. Hij wendde bij den ko ning pogingen aan om voor de uitgewe kenen het vrije terugkeeren in 't vader land te verkrijgen eu de teruggave hunner goederen, mits zij er in toe wilden stem men deel te nemen aan het godsdienst-on derwijs. In het jaar 1689 werd door Lo dewijk XIV daartoe besloten. En wat deden de priesters? De geschiedenis leert ons, dat de Missionarissen, die uitgezondeu werden om de Calvinisten te onderwijzen, bepaal delijk weigerden hun ambt uit te oefenen, als men niet eerst de soldaten, die dwang uitoefenden op hen die onderricht moesten worden, verwijderd werden. De katholieke Kerk en de geestelijkheid namen geen genoe gen met de dwangmaatregelen van Louvois. Vele Ministers en liberale parlementsleden kunnen een voorbeeld aan die handeling nemen, want het Edict van Nantes is op vele plaatsen van Europa opgeheven, niet tegen de Hugenoten, maar tegen de Ka tholieken. Nog erger. Niet slechts konink lijke besluiten en plechtige sancties, neen, ook concordaten en grondwetten zijn tegen de katholieke Kerk, en grosverworpen door regeeringen en partijen van elke kleur, ondanks de protesteu van millioenen trouwe, katholieke staatsburgers. In Duitsch- land, in Frankrijk, in België, ook in ons dierbaar vaderland kunnen heeren critici werk in overvloed vinden, voor hunne pennen en tongen. De negentiende eeuw dient hen immers meer belang in te boezemen dan de zeventiende. Waarlijk het Protestantisme onzer dagen heeft geen recht steenen te werpen; want het woont zelf in een glazen huis. is, helaas! zij hebben hetgeen aan mijne moeder en mijne zuster overbleef, verkocht; beiden zijn nu zonder bescherming, zonder brood. De ridder gaf eeD teeken van droefheid en verbazing. En zij roepen mijne hulp in, voer Aloysiu» voort, van mij, die zelfs het brievenportniet heb kunnen betalen! Zij smeeken om mijne hulp, in een oogenblik, dat ik, gelijk zij, zonder uitvlucht, zonder hoop ben! De ridder trachtte Barker door eenige troos tende woorden te bedaren en deed hem in zijne kamer komen, om hem nauwkeuriger te on dervragen. De ontsteltenis van den jongman deed hem alles gulweg uitleggen. Hij verklaarde aan De Roquincourt, hoe het vuur spoedig alles, wat in den kleinen winkel was, dien hij met zijne moeder hield, verwoest had. Het verlies bedroeg 1200 thalers, het bedrag van hun geheel fortuin; terwijl hij voortaan geen middel had, om daarin te gemoet te komen. Wordt vervolgd.)

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1880 | | pagina 1