NIEUWE
No. 503.
Zondag 24 Juli 1881.
6e Jaargang.
Een belangrijk vraagstuk.
Wat in 1754 een uitstapje naar
den Haag kostte.
De vliegende ambulances te
New-York.
miRmoi coiimiT.
ABONNEMENTSPR IJS
Per 3 maanden voor Haarlem
Buiten Haarlem franco per post.
Afzonderlijke Nummers
0,85
1,—
0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
n«Trem«.t
AGHTE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond ingewacht.
Uitgevers KÜPPERS LAUREY.
Er heeft zich te 's Gravenhage bij de
verkiezing van den Gemeenteraad een al
lermerkwaardigst incident voorgedaan
waarop de aandacht van alle vrijheids
lievende Nederlanders verdient gevestigd te
worden.
Wij zullen de zaak verhalen, gelijk wij
die uit de dagbladen der hofstad vernamen.
In de liberalp kiesvereeniging der hof-
O o
stad werden bij het stellen van caudidaten
voor het lidmaatschap van den Raad al de
aftredende leden, die zich een nieuw man
daat wilden laten welgevallen, en bloc voor
een herkiezing aanbevolen. Er werd slechts
een uitzondering gemaakt; de Roomsch-
Katholieke, in de periodieke aftreding
begrepen, kwam niet meer in aanmer
king.
Toen later in dieuzelfden kring de ver
vulling der twee nieuwe Raadzetels aan
de orde werd gebracht, noemde een der
leden ook een Katholiek. Onmiddellijk
verzette zich tegen die candidatuur de rec
tor van 't Gemeente-Gymnasium, Dr. Rut
gers, die een principieel bezwaar tegen haar
ontwikkelde.
Volgens hem kan een Roomsch-Katholiek
niet wel gekozen worden tot een openbaar
ambt, omdat hij niet vrij is in zijn geweten;
een ander voerde er heerschappij over. Hij
vroeg dus aan den voorsteller, of deze ook
wist, of de aanbevolene werkelijk een ge-
loovig Katholiek was, een vraag, waarop
het antwoord, natuurlijk, werd schuldig
gebleven.
Ten overvloede verzekerde de heer Dr.
Rutgers, dat hij niets had tegen den can-
didaatgestelde in 't bizonder, hij had be
denking tegen elke Roomsch-Katholieke
candidatuur in 't algemeen
De bewering van Dr. Rutgers bleef niet
zonder tegenspraak. Enkele leden der
Grondwet handhaafden tegenover Dr. Rut
gers de gezonde beginselen der vrijheid,
welke de Nederlandsche Grondwet inhoudt,
waarbij vooral de zoon van wijlen den
staatsman Thorbecke zich door juist
heid van uitdrukking en zuiverheid van
voorstelling der quaestie onderscheidde.
Gelijk in een der Haagsche organen zeer
naar waarheid is opgemerkt, werden die
vrijheidslievende woorden blijkbaar slechts
voor de leus geuit. Bij de stemming lieten
bijna al de aanwezigen het beginsel der
FEUILLETON.
Wanneer burgera en boeren in 't midden der
vorige eeuw op reis gingen, hadden ze de keus
tusschen de schuit en den postwagen; maar
voor de groote lui ging de schuit wat lang
zaam, en zal de postwagen wel wat veel ge
schommeld of gestooten hebben. Wie nu geen
eigen reisrijtuig, of althans een rijtuig dat daar
toe gebruikt kon worden, in ziin stal had staan,
vervoegde zich bij een stalhouder, die Mijnheer
dan wel tegen eene billijke vergoeding „met de
koets wilde dienen."
Nu gebeurde het, dat de Heeren Lups en
Hoovy, voorname Oostzeehandelaars te Amster
dam, de laatste met zijn vrouw, in 1754 een
reisje naar den Haag moesten ondernemen, waar
toe weten we niet, maar 't gaat ons ook niet
aan. Den 27sten Februari lieten zij nu de koets
van den stalhouder Jan Schijff voorkomen, die
ze voor vijf dagen voor de som van 48.
huurden. Of die koets reeds vroeg voorkwam,
durf ik niet zeggen; maar zoo niet, dan heeft de
knecht van den stalhouder, die medeging, zeker
hard gereden, en de 2.fooi, die hij bij het
t huiskomen ontving, wel verdiend, want dien
gelijkheid voor de wet in den steek.
Het feit staat dus vast, dat de liberalen
der residentie (ook elders in ons vaderland
werd bij de keuze van Gemeenteraadsleden
hetzelfde betreurenswaardige verschijnsel
beleefd) de Roomsch-Katholieken willen
uitsluiten van het Staatsbestuur.
Daartegen komen wij, niet in naam van
eenige godsdienstige belijdenis, maar in
dien van de groudwet oczes lands, met alle
kracht en nadruk op.
De toeleg der liberalen is duidelijk. Zij
willen niet meer of minder dan de Katho
lieke feitelijk berooven van de vrijheid, hun
wettelijk verleend en gewaarborgd.
Dr. Rutgers bezigde een argument, dat
geheel misplaatst was.
Hij redeneerde over quaestiën, van welke hij,
de besliste ongeloovige, totaal niets afweet.
Ware hij eenigszins bekend geweest met
kerkelijke begrippen, dau zou hij niet ver
ward hebben geestelijke met wereldsche
dingeu.
In geloofsaangelegenheden heeft natuur
lijk voor de geloovigen de Kerk het hoogste,
beslisseude woord, doch over aardsche belan
gen, zoo zij het geloof of den eeredienst niet
raken, kan zij, door haar dienaren, een ad
vies doen hooren, de beslissing matigt zij
zich niet aan
De heer Rutgers oordeelde dan geheel
onjuist, uit een kerkelijk oogpunt. Wij
gaau echter nog verder en beweren dat
de geheele gewetensvraag niets met de
verkiezing van doen had.
Zeer terecht werd door de beide Grondwets-
heeren die respectievelijk een Katholiek
wilden gekozen zien, aan Dr. Rutgers op
gemerkt, dat zij geen inlichting wenschten
te geven nopens den toestand van de
consciëntie van hun candidaat; zij be
riepen zich eenvoudig op de bepaling der
Grondwet, volgens welke ieder Nederlander
in 't genot van zijn burgerschapsrechten,
tot elk ambt benoembaar is.
Daarmee is eigenlijk alle moeilijkheid
uit. Zoodra men eenig staatsburger we
gens zijn kerkelijke belijdenis van eenige
waardigheid wil uitsluiten, dan schendt
men de hoogste staatswet.
Een der sprekers in de Grondwet deed
zeer treffend uitkomen, dat wanneer men
de leer van Dr. Rutgers consequent ging
toepassen, weldra de Raad enkel uit Pro
testanten en Israëlieten zou bestaan.
Zoo zou een zeer gewichtig deel der be
zeilden dag hielden ze voor de oude Doelen, of
voor een ander logement in de Hofstad, waar
Benoist kastelein was, stil. Sinjeur Benoist be
gon met te vertellen, dat hij den koffer reeds
ontvangen had van het veer, en dat hij voor
vracht 14 stuivers had betaald. Mijnheer Lups,
zoowel als Mijnheer Hoovy hadden voorzeker
met de schuit ieder hun knecht vooruitgezonden.
Het dienende tweetal had zich den tijd ten
nutte gemaakt, om een tweede ontbijt te
gebruiken, dat per hoofd op 5 stuivers berekend
werd.
De reisgenooten mochten zich onderweg al
niet geheel van mondkost gespeend hebben, hun
middagmaal waren ze misgeloopen. Wat wonder,
dat ze een stevig souper bestelden, 't welk hen
voor 't derven van het eerste schadeloos moest
stellen. De waard dischte zoo keurig op, dat het
ieder der aanzittenden op een rijksdaalder te
staan k'vam. Bij een goed souper behoort een
goed glaasje wijn. Ons drietal gebruikte een flesch
Pontac voor f 1.30 en een flesch Bourgonje voor
2.Ook de bedienden veTgaten ze niet. De
knechts, bij wie zich de koetsier had aange
sloten, verteerden met hun drieën aan eetwaren
een daalder en de Heeren tracteerden hen bui
tendien op een flesckje Pontac. De overige dagen
was dit dienstpersoneel te zamen voor 4,20 in
den kost. Hun nachtverblijf schijnt onder den
prijs, dien de Heeren betaalden, te zijn begrepen
volking feitelijk buiten de wet zijn ge
steld.
Ieder beseft, dat de theorie van Dr.
Rutgers volstrekt onhoudbaar is.
Dankbaar waardeeren wij het welspre
kend verzet in de hofstad-zelve al dadelijk
vernomen en door 't Dagblad bereidvaar
dig in zijn kolommen plaats verleend.
Wij zullen hier niet treden in het on
derzoeken der vraagof een man als Dr.
Rutgers, wiens persoonlijk karakter wij
hier geheel in 't midden laten, met de
beginselen, die hij is toegedaan, kan wor
den gehandhaafd aan 't hoofd eener open
bare inrichting van onderwijs.
De curatoren van 't Gymnasium, over
deze zaak geïnterpelleerd door den heer
Oldenbott, maakten zich van de quaestie
af door de redeneering: »wij hebben niets
te maken met hetgeen de heer Rutgers
zegt in een particulier gezelschap of ver
gadering, waar hij niet sprak in zijn qua-
liteit van rector.
Gaat die stelling in haar algemeenheid
wel op?
Was dat zoo, dan zou de heer Rutgers
door curatoren ook niet te corrigeeren zijn
wanneer hij b. v., niet sprekende in zijn
qualiteit, maar in een of andere politieke
vereeniging, openlijk partij koos voor de
Republiek, of wel voor de Commune.
En dit zou zeer zeker niet door cura
toren worden geduld. Dan zouden zij
waarschijnlijk de vrijheid van Dr. Rutgers
niet zoo onbeperkt eerbiedigen.
De vraag is trouwens niet; kunnen cu
ratoren beletten dat Dr. Rutgers in
een of andere bijeenkomst gevaarlijke
stellingen verkondigt; maar welblijft de
heer Rutgers een geschikt rector, onver
schillig welke beginselen hij, ook op staat
kundig gebied, blijft toegedaan?
Dat is de quaestie.
Zoo opgevat, wordt de zaak op baai-
ware terrein gebracht. Zij erlangt langs
dien weg haar eenig mogelijk practisch
karakter.
Kan van Dr. Rutgers worden verwacht,
dat hij, tot onderwijzen geroepen, niet bij
deze of gene gelegenheid, zal toonen wat
binnen zijn gemoed woelt en werkt? Zal
hij zijn fel anti-papisme in de school steeds
weten te verbergen?
Hier komen wij tot een groot bezwaar
tegen de neutrale school in 't algemeen.
De onderwijzer zou een wonder aan zich-
geweest, of wellicht kropen ze in het hooi, want
op de rekening trok Sinjeur Benoist geen post
uit.
Zooveel te duurder berekende hij het den
voornamen reizigers. Alleen aan logies betaalden
zij 15.en ze hadden samen slechts twee
kamers gehad, waarvan het verwarmen nog 5.
extra kostte.
Mevrouw mocht een grooten koffer hebben
medegenomen, cm de toiletten in te bergen,
waarin ze visites ging rijden, of waarin ze des
avonds te gast ging bij den Heer Galofkie
het halen en brengen berekende de Haagsche
stalhouder, Arie Rongee, haar voor 1.10.
Ze scheen geen plaats te hebben durven in
ruimen aan het toiletwater, dat een dame van
haren stand niet kon ontberen, en was nu wel
genoodzaakt de twee flesschen Eau-de-Bristol;
van 8 stuivers ieder, die ze in de vier dagen van
hun verblijf te 's Hage noodig had, bij den waard
te bestellen.
Overigens leefden onze reizigers niet over
dadig, Dat ze ieder voor 8 stuivers ontbeten
was toch waarlijk niet te veel.
Met dit al beliep de rekening, die de kaste
lein hun aanbood, toen ze den 3den Maart weg
reden, 78.80. Of het hun meeviel of niet, durf
ik uit het feit, dat ze 1.45 tot fooi gaven,
niet afleiden.
Dat ze behouden zijn t'huis gekomen, bewijst
zeiven moeten verrichten, wilde hij altijd,
bij zijn onderricht, ziju persoonlijke over
tuiging verborgen houden.
Een modern man zal, zonder het te
willen of te weten zelfs, bij de behande
ling van bepaalde onderwerpen, met den
godsdienst in verband staande, openbaren,
dat hij tegen het geloof gekant is.
Ook Dr. Rutgers zal, tegen zijn toeleg
en wensch, meermalen in de school denk
beelden hebben gevat en gevoelens ont
wikkeld, die niet aannemelijk waren voor
de ouders, wier kinderen hij onderwees en
die er recht op hebben, dat in de school
niet wordt afgebroken, wat zij in 't huis
gezin bij hun kroost trachten op te
bouwen.
En omdat dit altijd zoo is; omdat een
absoluut neutrale school niet denkbaar is
zoo lang een mensch, dus ook een onder
wijzer, zijn ikheid niet buiten de school
muren kan zetten, daarom ook zijn wij tegen
standers van de openbare school en voor
standers van een onderwijs, dat, degelijk
van wetenschappelijken inhoud, er teven3
op is aangelegd, om aan de jeugd de al
leen ware beginselen op godsdienstig en
maatschappelijk gebied voor te houden.
Immers 't ziju de zaden van godsdienst en
zedelijkheid, in 't kinderhart door de leer
meesters gestrooid, die op verderen leef
tijd ontkiemen en vruchten dragen.
Dr. Rutgers pleitte, 't onrechtdoen aan
de Katholieken aanbevelend, voor de bi-
zondere school.
Hij is, beschouwd als hoofd eener in
stelling van publiek onderwijs, een levend
protest tegen de staatsschool.
Incidenten als wij er een releveeren,
moeten met des te meer kracht voor 't gods
dienstig onderwijs partij doen kiezen.
De liberalen, die de Katholieken voor
de vervulling eener openbare betrekking
onbekwaam noemen, willen wel met het
belastinggeld dat zij opbrengen, de neu
trale school bekostigen.
Dat is een schandelijk onrecht; ook het
bizonder onderwijs moet van overheidswege
worden gesubsidieerd. Thans worden de
Katholieken met hun eigen rijksdaalders
op schoolgebied als 't ware dood gegooid.
Het gebeurde in den Haag roept den
vrienden van 't bizonder onderwijs toe:
waakt en strijdt.
óe kwitantie, die de stalhouder by de betaling
gaf.
Een der nuttigste inrichtingen van New-
York zijn zeker de vliegende ambulances, wier
taak het is aan lieden, wien op den publie-
ken weg een ongeluk overkomt, zoodra mogelijk
ter hulp te snellen. Evenals de brandweer te
Amsterdam, bezit deze instelling een lelegra-
phische verbinding door de geheele stad. Zoodra
er een ongeluk plaats heeft, snelt een der toe
schouwers naar het naastbijzijnde hulpstation,
waar hij, door een enkele beweging aan den
seintoestei, aan de wacht in het hoofdstation te
kennen geeft, dat haar hulp noodig is. Dadelijk
rijden een paar verplegers met een der rijtuigen,
die voortdurend gereed staan, naar de plaats van
het onheil. Hier worden de eerste zorgen be
steed aan den zieke of gewonde, die daarna op
een draagbaar gelegd en zoo spoedig mogelijk
naar het hospitaal vervoerd wordt. Hier wordt
hij met de meeste zorg en, wanneer hij onver
mogend is, kosteloos verpleegd. Deze inrichting,
die slechts een klein kapitaal vereischt, wordt
onderhouden door particuliere giften. Ook in de
groote steden van Europa zou dit voorbeeld zeker
zeer navolgenswaardig zijn.