N I E UW E
Xo. 065.
Zondag 11 Februari 1883
8e Jaargang
!)e Zondagsrust.
BUIT L AX 1).
flcpfelW
t J
assSTr--.. yt
3.5r-i4
Sigaren-fabrikaat in New-York.
Esopus verbeterd.
H44R1EM
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlem J 0,8b
Buiten Haarlem franco per post. 1,
Afzonderlijke Nummers 0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIÊN
Van 16 regels.30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers K P PE RS LAUREY.
Dezer dagen werd verhaald vau een ge
sprek dat Prins von Bismarck gevoerd
heeft over de Zondagsviering. De Rijks
kanselier deed zich in gedaehteuwisseling
o O
kennen als een tegenstander der Engelsche
wetgeving op dit punt. Zeer vermakelijke
staaltjes van tirannieke opvatting der wet
gevende voorschriften deelde de Man van
Varziu bij die gelegenheid mede. Toen hij
o. a. te Huil aan wal stapte en een deuntje
floot, werd hem dat zooal niet verboden,
dan toch zeer ernstig ontraden.
Wij kunnen ons zeer goed voorstellen,
dat een dergelijk drijven in de richting
van het verzekeren van Zondagsrust iemand
ergert. Tot zoover dus gaan wij met den
Duitschen Rijkskanselier mee. Wij prijzen
het voorts in hem, dat hij, gelijk hij ver
klaarde, als landheer al het mogelijke doet
om de Zondagsviering in stand te houden.
Hij bezigde echter ook eene uitdrukking
waartegen wij moeten opkomen. De be
richtgever verzekert namelijk, dat Prins
von Bismarck zou gezegd hebben: ik zou
niet gaarne de menscben willen dwingen
door de wet, om den Zondag in acht te
nemen.
Uit die woorden schijnt te moeten wor
den afgeleid, dat de Rijkskauselier tegen
een Zondagswet zou zijn.
Al aanstonds merken wij op dat de Mi
nister Von Puttkammer in Pruisen het in
dat opzicht niet eens is met den Chef van
het Ministerie, want pas dezer dagen werd
gemeld, dat de Opperpresideut in de pro
vincie Saksen, die zeer strenge bepalingen
in 't belang der Zondagsrust uitvaardigde,
aan eene deputatie, welke zich over die
ordonantie kwam beklagen, antwoordde,
dat zijn voorschriften tot landswet zouden
verheven worden. Bij den Minister von
Puttkammer, van wien de bedoelde wets-
voordracht moet uitgaan, schijnen dus geen
bedenkingen tegen de tusscheukomst van
de Regeering ter zake van de Zondags
viering te bestaan.
Naar ons inzien heeft de Minister von
Puttkammer volkomen gelijk en dwaalt de
Rijkskanselier zeer bepaald.
Men moet echter in deze quaestie wèl
onderscheiden, om wèl te begrijpen. Met
deD beer von Bismarck gelooven wij ook,
dat men niemand kan dwingen den Zou-
dag te vieren, als daaronder zou moeten
worden verstaan, dien dag te heiligen, ker
kelijk door de brengen. Het is zeker niet
de taak van den Staat om als Geeslelijke
op te treden, de leden van de kerkgenoot-
FEU1LLETON.
Groot en klein.
Gewoonlijk maakt men zich eene verkeerde
voorstelling van talrijke vergaderingen en groote
volksmassa's door te meenen dat er veel meer
ruimte toe nooóig is dan zij werkelijk inne
men.
Mou zou allicht vooronderstellen, dat het Duit-
sche leger van 500.000 man, minstens eene ruimte
van eene vierkante geograpkiscke mijl moest be
slaan. Misgeraden! Door eenvoudig rekenen kan
men zich overtuigen, dat dit gelieele leger, na
tuurlijk behalve de paarden en de kanonnen
enz., op een quadraat met zijden van 707 meter
geplaatst kan worden. Dan heeft ieder man nog
een vierkanten meter plaats om te staan. Iets
meer aaneengesloten, zou het geheele leger een
carré kunnen vormen, waarvan het front in vijf
minuten gemakkelijk was af te loopen.
Een millioen inenscken is een meter ver vau
elkander op een vierkanten kilometer te plaat
sen, en op eene vierkante geographische mijl is
met dezelfde tussckenruimte plaats voor de be
volking van het geheele Duitsche Rijk, en van
schappen direct of indirect te nopen om
hun kerkelijke plichten te vervullen, 't Zij
ons evenwel vergund om in 't voorbijgaan
op te merken, dat wij het zeer gelukkig
voor Duitsehland en de zaak des rechts en
der vrijheid zouden genoem l hebben, als de
Rijkskauselier zich steeds zulk een vriend
van geloofsvrijheid had getoond, gelijk hij
zich nu in de quaestie der Zondagsrust
poseert, hij zou dan toch niet de groote
kerkvervolger zijn geworden, die de Katho
lieke onderdanen van zijn hemelschen Mees
ter, zeer tegen den wil van dien Meester
O
zelveu, allerlei kwellingen aandoet. De Staat
late de Kerk slechts vrij in het volledig
eti volkomen vervullen van hare taak; ook
voor de waardige Zondagsheiliging zal zij
weten zorg te dragen.
Maar men moet wel onderscheiden tus-
sclien Zondagsrust en Zondagsheiliging.
Bij de quaestie der Zondagsrust treedt
nog eene andere vraag op den voorgrond
en wel deze: Is het niet een ei ch der vrijheid,
dat aan hen, die naar den ei3i k van hun
Geloof, den Zondag willen heiligen, worde
gewaarborgd, dat zij daarin niet door
bet gewoel der wereld zeer worden ge
stoord?
Afgescheiden toch van de noodzakelijk
heid, door steeds meerderen, zelfs door
materialisten toegestemd, dat de mensch
minstens een der zeven dagen van de week
rust worde gegund, ten einde zich voor
nieuwen arbeid te sterkeu, moet de Staat
optreden als handhaver der vrijheid van
de geloovigen, om de voorschrifteu van hun
godsdienst na te komen.
Hierbij verlieze men niet uit het oog,
dat de Staten in Europa (Turkije uitge
zonderd) alle, onverschillig of dat in hun
grondwetten staat geschreven, feitelijk
Christeu-Stateu zijn, zoodat de wetten niet
een beslist heideusch of liever (want vele
niet-Christenen zijn nog ver beneden het
heideusch besef gedaald) anti-Christelijk
karakter mogen dragen.
Het verzekeren der vrijheid van Zondags
heiliging van hen, die overtuigd zjn dat
deze plicht is en roeping, ligt dus wel op den
weg van den Staat,
Een Zousdagswet, tot het verbieden van
allen openbaren arbeid, het weren van
alle luidruchtig vermaak, bet verbieden van
het uitoefenen van koopmanschap en be
drijf langs de openbare wegen, het zorgen
voor de noodige rust en stilte in de na
bijheid van kerkgebouwen, dat alles kan
en moet opgenomen worden in eene wet,
welke de Zondagsrust verzekeren, de Zonr
dagsheiliging beschermen wil.
Zwitserland, Holland en België er bij. Voor
bizondere zwaarlijvige personen zou men dan zelfs
nog wat meer ruimte kunnen laten.
Eene geheel andere uil komst verkrijgen wij
echter, wanneer wij, iu jilaats van een carré,
rijen vormen. Als, bij voorbeeld, het Duitsclie
leger in één gelid werd geschaard, zou de in
spectie houdende generaal het genoegen hebben
een front af te loopen, dat in lengte gelijk was
aan den afstand van Bazel tot Frankfort of,- de
manschappen een meter ver van elkander ge
plaatst, een rij zou zijn, die van Straatsburg tot
Berlijn reikte.
Op dezelfde wijze zou ook de bevolking van
het Duitsche Rijk juist toereikend zijn, om hand
aan hand een rondedans om de evenachtslijn te
houden.
Veronderstel dat er eens brand op de maan
was, en al de bewoners van den aardbol aan
'tblusschen gingen, dan zouden er, behalve de
kindereu, twee rijen van de aarde naar de maan
zijn, om elkaar de volle en leege emmers aan
te geven.
Zulk een wet besta.it voor Nederlaud
in het Staatsblad, maar in de werkeljk-
heid is zij dood.
Van openbare Zon lags rust is geen sprake
meer. De Zondag is geworden een zondendag
bj treurige uitnemendheid.
Daarentegen diaut ook van Staatswege
te worden geageerd. De Staat moet dat
doen; wil hij het niet doen in 't belaug
van den Godsdienst, dien te beschermen
toch zijn taak behoort genoemd te worden,
dan zal hij het hebben te doen terwille
van de maatsehappeljke welvaart, die dan
toch zeker wel door den Staat zal moeten
worden bevorderd.
Wie zon durven ontkennen, dat wj leven
in een tijdvak van weteuschappeljke ver
wildering? De meeste meuschen leven in
een roes. Genot en vermaak worden met
een volharding en een harstoehtel jkheid na
gejaagd, alsof daarvan het heil hunner
ziel afhing. Die vermaken worden op eiken
dag der week georganiseerd. Waarom zou
men althans den Zondag niet eens bui
ten het kader dier genotdageu kunnen
plaatsen?
Nu zegt men wel; de kleine man heeft
door de week geen gelegenheid zich te
amuseereu, hj moet dat dus des Zondags
wel doen, maar dan antwoorden wj; wij
gunnen den werkman elk genoegen, dat hj
op een wjs die hem noch zijn ziel noch
zijn beurs zal schaden, genieten kan; maar
zjn daartoe juist openbare uitspanningen
noodig? Levert de natuur niet overal vol
doende genot op? Ontbreekt het wel ergens
aan natuurschoon en tevens aan de gele
genheid daarvan gebruik te maken? Wj ge
looven het niet, terwjl in elk geval juist
de werkman, die zes dagen leeft buiten zju
gezin, toch wel een dag mag leven voor
en met de /.jnen. Laten in's Hemels naam
de openbare vermaken hem niet huiten
zjn woning sleuren!
De Zondagsrust die wj vragen, eischen
wj allereerst voor den arbeider; hj heeft
daaraan wellicht het meest behoefte. Geeft
dus zoo roepen wj onzen wetgevers
toe der maatschappj Zondagsrust en de
ïonA&gsheiliging zal volgen.
Wj verlangen geen Puriteinscüe Zon
dagswet, wj willen geen overdrijving, wj
weten bovendien dat men rekening moet
houden met bestaande toestanden en ver
houdingen. Toch hopen wj dat Minister
Modderman zjn woord zal houden en een
nieuwe Zondagswet bj de Kamer iudieue.
Wj wenschen ook daarom den val niet van
het tegenwoordig Kabinet; een opvolgend
Bewind zou wellicht den modernen heide-
Deze industrie geeft aan 25000 menscben den
kost; jaarlijks worden e vervaardigd 826.666.000
sigaren cn 229,800.000 sigaretten. Er zijn 1660
fabrieken, waarvan de grootste 50 millioen si
garen levert, zijnde bet bedrag dat voor 20 jaren
in de gelieele stad werd gereed gemaakt. Er
zijn intusschen ook kleine fabrieken, die slechts
20.000 stuks per maand leveren. Opmerkelijk
is de vermeerdering van dezen handelstak, daar
men voor 20 jaar geen belasting betaalde; nu
daarentegen betaalt elke fabriek een gelijke pa
tent-belasting van f 2d, en bovendien heft de
stad van elke 1000 sigaren nog f 14, wat voor
den sledelijken fiscus een bate is van 12 a 13 mil
lioen gulden. Van het vervaardigde gaat niets
naar het buitenland. New-York en andere groote
steden kunnen de massa's zelf aan.
Het vervaardigen der sigaren gaat overal met
de hand, en vele arbeiders werken iu hunne
eigene woning. Veel loon wordt niet betaald,
doch van een sigarenmaker werkt dan ook de
geheele familie. Een familie van drie leden kan
tot f 48 per week verdienen, wat den Neder-
neu ter wille wenschen te zjn en alzoo
geen Zondagswet ontwerpen.
Nederland was tot hiertoe zoo najverig
op zjn reputatie ee i Christen-land te zjn.
Dat het nu tii ook alles doen moge om
haar niet te verliezen, al heeft ons land
reeds veel van zjn vroegeren goeden naam,
tengevolge van bet toepassen der radicale,
anti-christeljke ideeën ingeboet.
Het is toch waarl jk niet te veel als God
minstens een dag der week ook door de
overheid worde geheiligd.
Reeds in de geboden door God aan Is
raël gegeven, komt de last tot Sabbat-
heiliging voor. En de Go lmensch heeft de
wet van Mozes wel vervuld, maar niet ont
houden.
Le Figaro steekt den draak met de Prin-
sophobie van de tegenwoordige Regeering.
Het blad verneemt, dat President Grévy
een besluit heeft ouderteekend, waarbj de
steden Nemours, Aumale, Alemjou, Cham-
bord, Cbartres, Eu, Joinville, Penthièvre
en Orleans worden verdoopt in: Floquet
Marcou, Fabre, Madier-Montjau, Devès,
Lockroy, Fallières, Develle en Thibaudin.
De heer Allou, heeft in den Senaat het
rapport over de pretendeutenwet voorge
lezen. Het zegt dat de commissie van naee-
niug is, dat er geen reden voor de repu
bliek bestaat om zich ongerust te maken
of toevlucht te nemen tot maatregelen van
geweld. De voorgedragene wet is eene wet
van willekeur, een stap op een gevaarlj-
ken weg. Zj is in strjd met de denkbeel
den, die aan de vestiging der republiek
ten grondslag hebben gelegen. Het rapport
concludeert tot eenvoudige verwerping der
voordracht.
De Senaat heeft het ontwerp spoedver-
eischend verklaard en de beraadslaging be
paald op Zaterdag a. s.
De nihilistische prins Kropotkine is we
gens een gevaarljke ontsteking aan het
hoofd naar de infirmerie der gevangenis
overgebracht.
Het Journal de Roubai.v meldt dat op
de muren van Tourcoing twee aanplak
biljetten gevonden zjn, waarin de Presi
dent der Republiek en de Ministers met
den dood bedreigd worden.
Bj de Britsche Regeering worden,
van wege het Presbyteriaansche Zendings
genootschap, pogingen aangewend om En
geland het protectoraat te doen aanvaar
den over de Nieuwe Hebriden, eene eilan
dengroep bewesten Nieuw Caledonia, met
landschen sigarenmaker zeker zeer hoog voor
komt, doch in New-York is het leven duur;
een zeer bescheiden woning kost er reeds f 6 per
week. Vele Duitschers zijn in de fabrieken werk
zaam; in een der grootste, waar 1748 man wer
ken, zijn slechts een derde inlanders, het overige
Duitschers. Meisjes ouder de 16 en jongens onder
de 14 jaar worden niet gebezigd, vrouwen daar
entegen in massa.
Een oude aap, die zijn zoons liet voordeel van
eendracht wilde leeren, bracht hun een aantal
stokken, en liet hun zien hoe gemakkelijk zij
één tegelijk gebroken konden worden.
„Nu zal ik u eene nuttige les geven," zeide
de vader, en hij begon de stokken tot een bun
del bijeen te binden. Maar de jonge apen, die
dachten dat hij hen slaan wilde; vielen allen te
gelijk op hem aan en takelden hem duchtig toe.
„Daar ziet ge nu het voordeel van eendracht!"
zeide de mishandelde vader. „Als ge mij met
één tegelijk kadt aangevallen, zou ik u één voor
één doodgeslagen hebben.
