NIEUWE
Donderdag 31 Januari 1884
9e Jaargang.
De toestand in Pruisen.
B UIT E L A N i).
No. 766.
Houten geld.
Drie leefregels.
HliRlEMStHT (IIIRUT.
ABONNEMENTSPB IJS
Per 3 maanden voor Haarlem f 0,85
Buiten Haarlem franco per post. 1,
Afzjnderljjke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
JXSDJUI
AG-ITE MA HON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIE»
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrij dag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KÜPPER8 LA URE Y.
Het gunstig bekende, uit Vaticaansche
kringen geïnspireerde blad »le Moniteur de
Rome*, bevatte in zijn nommer van Woens
dag 11. een belangrijk artikel, waarin o. a.
het volgende voorkomt: «Na de debatten, van
den Pruisisc-hen landdag over het voor
stel van Reicbensperger, is het van belang
op duidelijke wijze de positie der partijen
en der Regeering te kenmerken. Het be
langrijkste resultaat der discussie is in
elk geval de door haar verkregen klaar
heid van den tegenwoordigen toestand.
Zonder twijfel heeft de Regeering tegen
over het Centrum een vijandige houding
aangenomen. Als men haar programma
naar de rede van den heer Von Gossler
mag beoordeelen, dan komt men tot de
volgende conclusie: geen modus vivendi met
Rome, noch herstelling van het statu quo
ante, zelfs geen organieke herziening der
Meiwetten. De Regeering wil de eigen
lijke kern, het fundament der wetgeving
niet aanraken, 't Is voor de eerste maal,
dat de Regeering aldus hare geheime ge
dachten onthult; wij nemen er akte van.
't Is de bevestiging van hetgeen wij steeds
bij herhaling gezegd hebben: de Regeering
wil niet de totale afschaffing van den cul
tuurstrijd, ofschoon de meerderheid in den
landdag voor den vrede gezind is. De con
servatieve partij is tot verzoening geneigd,
niet door eene herstelling van een statu
quo ante, doch door speciale wetten, waar
door de Meiwetten in gunstigeu zin ver
anderd worden. De groepen der nationaal-
liberaleu en vrij-conservatieven bleven in
reserve, de ledeu van de Fortschrittspartij
eischen de zelfstandigheid (Autonomie) der
Kerk, doch zij zeggen niet, langs welken
weg zij dit doel willen bereiken.
Het Centrum heeft op energieke wijze
zijn programma opnieuw bekrachtigd. De
Katholieke partij wil of de herstelling van
het statu quo ante, van den toestand vóór
de uitvaardiging der Meiwetten, of de or
ganieke herziening der Meiwetten op den
grondslag van een modus vivendi met Rome.
Het Centrum is het Regeeringssysteem,
door successieve wetten den toestand der
Katholieken te verbeteren zonder met de
tradities der Meiwetten te breken, eindelijk
moe. Uit de debatten kan men dus gewaar
worden dat de Regeering zonder het Cen
trum voor- noch achterwaarts kan, terwijl
zij met het Centrum in het Huis van Af-
FEUILLETON.
De molen en de branderij.
Brood is zulk een voornaam en algemeen
voedingsmiddel, en graan is zulk een belangrijk
handelsartikel, en in onze gedachten is liet een
zoo natuurlijk en zoo nauw met het ander ver
bonden, dat m.en zich het graan zelden voorstelt
als den oorsprong van sterken drank; en de
bewering dat het een even groote vloek als een
zegen is, zou verbazing en verontwaardiging
wekken.
En toch is het waar. Het hangt slechts van
de bereiding van het koren af, of het naar den
molen of naar de branderij gaat, om het tot een
zegen of een vloek te maken tot brood of
tot sterken drank.
Welk een onderscheid tussclien die twee kin
deren van dezelfde moeder! Het eene geeft ge
zondheid en kracht, brengt tevredenheid zelfs
in het nederigste gezin en roept ons huiselijke
tafereelen van arbeidzaamheid en welvaart voor
den geest; het andere is de verwoester van
huiselijk geluk, eene bron van twist en twee
dracht, van jammer en ellende. Negen tienden
van alle misdaad, schande, armoede en ontucht
kunnen er met het volste recht aan toegeschre-
gevaarrtigden over eene voldoende meerder
heid beschikt om tot eene organieke her
ziening der Meiwetten te kunnen komen.*
Tot zoover de Moniteur de Rome. 't Is
ongetwijfeld zeer verblijdend te zien, dat
dit Romeinsche blad dezelfde opvattingen
heeft over den toestand in Pruisen, als de
gansche Katholieke pers in en buiten dit
land. Kort maar krachtig schetst het blad
zijn oordeel over de rede van Von Gossler.
En als we bovendien uit Rome vernemen
dat deze redevoering in het VaUcaan zeer
ontstemmend gewerkt heeft, dan zegt men
ons daardoor niets nieuws of onver
wachts.
De conservatieve en liberale pers gaan
steeds voort te verklaren, dat het Centrum
met de beraadslaging van Reichenspergers
voorstel een misgreep heeft gedaan, een
politieke fout heeft gemaakt, omdat daar
door de Regeering tot verklaringen werd
gedrongen, die een donkere schaduw werpen
op de gansche kerk-politieke ontwikkeling.
De Katholieke pers komt, en terecht, juist
tot een omgekeerd besluit. Het voorstel
van Reichensperger was het middel om
tot een zuiveren toestand te komen en
over het geheime krijgsplan een helder
licht te werpen. De Regeering had zich
nog niet uitgelaten omtrent hare plannen
voor de toekomst ten opzichte der ker
kelijke politiek. Algemeene verzekeringen
van vrede en verzoening in vereeniging
met enkele concessiën, in vereenjgiug met
de succiessieve «begenadiging* der Bis
schoppen, moesten aan het Katholieke volk
de illusie verschaffen, alsof het inderdaad
weder geregelde toestaudeu tegemoet ging,
alsof de tegenwoordige regeling slechts een
overgangsstadium ware. Een modus vivendi
met Rome was tot dusver schijnbaar
het Regeeringsplan voor de toekomst. Nu
komt de heer Von Gossler met de ver
klaring: geen modus vivendi met Rome,
geen organieke herziening der Meiwetten,
doch eene regeling door speciale wetten;
met andere woorden, de Meiwetten blijven
van kracht, we zullen er de scherpe kanten
af nemen, maar alles zooveel mogelijk aan
de discretionnaire beschikking der Regee
ring overlaten.
Dat juist nu dit plan der Regeering
werd onthuld, schijnt ons toe van onbere
kenbaar nut te zijn. Juist is de Bisschop
van Limburg in zijn diocees teruggekeerd,
juist maakt het Bisdom Munster zich ge
reed tot het ontvangen van den «begena-
ven worden, eu wel verre van voedzaam en
vers! erkend te zijn, is het de oorzaak van ziekte
en kwalen; het schokt het zenuwgestel, vergif
tigt het bloed en draagt de kiemen van krank
zinnigheid in zich.
En dat alles door een klein verschil in de
toebereiding! In hetzelfde chemisch-proces is er
van brood tot sterken drank slechts één stap;
en hoe geheel anders wordt daardoor de uitwer
king op den mensch! Ontzettend contrast!
Wie, die zijn oog heeft laten weiden over de
rijpe graanvelden wie, die de gouden koren
aren, wanneer de halmen onder de sikkel des
maaiers gevallen zijn, als een rijken oogst aan
schoven heeft zien staan wie, die ooit een
oogstfeest heeft bijgewoond, kan geen oogenblik
betwijfelen wat de bestemming van het graan is:
de molen of de branderij? Is het niet bijna
heiligschennis te noemen zulk eene milde op
brengst van moeder de aarde, waarmede zoovele
monden gespijzigd kunnen worden, in den ga
penden muil van den distilleerketel te werpen,
om er als een vergift en verderver uit te komen?
En hoe arglistig gaat die verderver te werk!
Hoe aangenaam en verleidelijk weet hij zich aau
jong en oud voor te doen! Hoe verlokkelijk zijn
zijne beloften van zingenot en verboden genoe
gens! Maar dat bloemenpad, dat hij zijn slacht
cligdeu* Bisschop, zoodat eene verbetering
der kerkelijke toestanden in Pruisen niet
geloochend kan worden. In talrijke gemeen
ten keeren de Priesters terug, teneinde
zich met de zielzorg te belasten. Nu kan
het zeer goed gebeuren dat het eenvoudige
volk zich met deze verbetering tevreden
stelt en het verkregei e overschat. Dit ge
vaar nu heeft niemand beter voorkomen
dan de Pruisische Minister van Eeredienst,
de heer Yon Gossler. Het Katholieke volk
in Pruiseu weet thans zeer nauwkeurig,
waaraan het zich te houden heeft en wat
het van de tegenwoordige Regeering heeft
te wachten.
Al gelooven we niet dat zulk een waar
schuwing voor de Pruisische Katholieken
noodig is geweest, zoo is toch het licht
dat zij verspreidde als vooruitgang te be
schouwen. Deze Regeering heeft bet ver
trouwen dér Centrums-partij verspeeld,
mogelijk dat zij binnen een niet te langen
termijn voor een ander minder «staats-
kerkelijk* gezind bestuur plaats moet ma
ken.Het program ma dat van de ministeriëele
tafel werd verkondigd, onderscheidt zich
in ziju principieel standpunt in niets van
Falks ideeën, op zijn hoogst zou men kun
nen zeggen, dat Falk meer consequent was.
Van consequentie is trouwens in toonaan
gevende kringen in 't algemeen niet veel
te bespeuren. Of is het niet het toppunt
van ineonsequeutie uanneer een orgaan
als de officieuze Norddeutsche Allgemeine
Zeitung thans de souvereiniteit van den
Paus bestrijdt en haar als een verouderd
begrip voorstelt, nadat hel bezoek van den
Duitscben Kroonprins door hetzelfde blad
gemotiveerd werd met de woorden: «Rome
bezit twee souvereinen: den Koning eu den
Paus.* Drastischer kon de onzekere, zwe
vende opportuniteits-politiek niet geken
schetst worden, dan door deze onbegrijpe
lijke, maar toch ook weder zeer goed be
grijpelijke vergeetachtigheid van het gou-
vernementeele blad. «Het doel heiligt de
middelen,* dat is de Alpha eu Omega der
moderne staatkunde. Zulk eene onbesten
dige, veranderlijke politiek boezemt inder
daad geen vertrouwen in en men kan het
dus van een Katholiek standpunt niet dan
met vreugde begroeten, als door de beraad
slagingen van 't voorstel-Windthorst (op-
beffing van het Sperrgesetzen de ove
rige nog te verwachten debatten niet slechts
aan de Regeering, maar ook aan de partijen
gelegenheid zal geboden worden, hunne ver-
offer lieeft voorgespiegeld, loopt uit in een
afgrond van misdaad en wanhoop, waaruit geen
redding meer mogelijk is.
Als daarentegen dal zelfde koren van den
molen komt, is het eene weldaad voor het
mensckdom een zegen, die elk jaar wederkeert
eu ons spreekt van: „Vrede op aarde, in men-
Schen een welbehagen."
Van de regeering van Hendrik I af tot het
tijdstip der oprichting van de Bank van Enge
land, werd een gedeelie van het Engelsche geld
van hout gemaakt. De houder van een kerfstok,
exchange tallygenaamd, had het recht het
daarop aangewezen bedrag van de Kroon
te ontvangen. Zulk een exchange tally" had
vier zijden, waarop, als hij in ziju geheel was,
de som, welke hij vertegenwoordigde, met dwarse
kerven was ingesneden, die in breedte verschil
den voor duizend, honderd, twintig ponden,
shilling? en pence. Deze teekens waren ten ge
rieve van degenen, die niet lezen konden; voor
degenen, die wel lezen konden, was de som op
de boven- en onderzijde van den stok met
inkt geschreven, en eindelijk werd hij met een
mes en hamer iu de lengte gespleten. De eene
houding tot de kerkelijke quaesties duidelijk
te openbaren. Zooals de Norddeutsche nog
onlangs erkennen moest, is de Centrums
partij in den land- en rijksdag eene «zeer
belangrijke* partij. Men zal met haar re
kening moeten lioudeu.
Iu Posen hebben de Duitschers het zoo
ver gebracht, dat zij het grootste gedeelte
van den bodem in bezit hebben. Hun eigen
dom bedraagt namelijk 3,898,000 morgen,
terwijl de Polen slechts 2,871,000 morgen
behouden hebben. Dit verschijnsel, gevoegd
bjj vele andere teekenen, leidt er de leiders
der Polen toe, om hun gewestgenooten qp
te wekken alles te doen wat hun welstand
kan bevorderen, ook door op alles te be
zuinigen wat maar mogelijk is. Iu verband
met laatstbedoeld streven hebben zij thans
een oproeping tot de Polen gericht, om
hen uit te noodigen bij den aanstaanden
Vastenavond zich van alle groote uitgaven
vorderende feesten te onthouden. De Duit-
sche pers brengt buide aan dit optreden
der Poolsche leiders.
Uit het verslag van het ceutraal-comité
van de Fortscliritts-partij blijkt, dat door
haar voor de Rijksdagverkiezingen in 1881
meer dan 200,000 Mark werden uitgegeven.
Aan de leden der partij zijn iu 1881 ruim
70,000 Mark uitgekeerd, als tegemoetko
ming iu de reis- en verblijfkosten, die zij
zich voor hun lidmaatschap van den Rijks
dag moeten getroosten.
In een door 2000 voddenrapers te
Parijs gehouden vergadering is een motie
van protest aangenomen, tegen het besluit
van den prefect, waarbij tevens de terugkeer
tot den toestand van voorheen gevraagd
werd.
De Engelsche Regeering heeft afge
zien van eene verdere vervolging van
Wolff en Bondurand, beschuldigd van een
voorgenomen dynamiet-aanslag tegen 't ho
tel der Duitsche ambassade.
De Central News zegt dat lord Derby
en de Trausvaalsche deputatie het op de
hoofdpunten feitelijk eens zijn, en dat er
eene nieuwe conventie wordt opengesteld.
De heer Beelaerts van Blokland is te
Londen aangekomen om de Trausvaalsche
deputatie bij te staan. Deze heeft het
antwoord op de laatste nota van lord
Derby verzonden en eene audiëntie aan
gevraagd.
helft, de tally of cheek, werd aan den persoon
gegeven voor wien de som bestemd was; de
andere helft, de contra-taiïy genaamd, werd
veilig bewaard totdat het daarop sluitend ge
deelte gebracht werd door dengeen, die er de
laatste waarde voor gegeven had. De wezenlijke
waarde van zulk een kerfstok was, natuurlijk,
niets auders dan het hout waarvan hij gemaakt
was; maar hij vertegenwoordigde aanzienlijke
sommen. Hij was eene gangbare munt en ging
als zoodanig van de eene hand in de andere.
„Alle dagen minstens een halve fltsch water
drinken; dagelijks minstens 1Eng. mijl wan
delen en nooit twee dokters tegelijk te nemen."
Dat zijn, zegt men, drie regels om lar.g te leven.
De Engelsche staatsman Lord Loftus, een
zonderling heer, had zich die gesteld. Hij moest
zijn vader, bij diens sterfbed, plechtig beloven,
zich altijd aan die regels te houden, eu hij was
zijn belofte getrouw, zoo zelfs, dat hij eens,
terwijl hij gezant was te Berlijn, toen ziju kind
gevaarlijk ziek lag, door geen betoogen of smee
kingen er toe te bewegen was, een tweeden
dokter te laten halen.
