NIEU W E
Donderdag 21 Februari 1884.
9c Jaargang
Secularisatie.
BUIT KN LA NI).
No. 772.
0,06
feuilleton.
Wereldtaal. Volapuk.
HAARlMStflli I)I
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlem
Buiten Haarlem franco per post.
Afzjnderljjke Nummers
0,85
1,-
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
AGITE MA HOE" AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIËN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KÜPPERS LAUREY.
Vervolg en Slot.)
In eene sitting van den Raad van be
heer der Assistance publique werd het be
sluit genomen de Liefdezusters te verwij
deren uit het hospitaal Necker. Het naderen
der cholera bracht de heeren echter tot
andere gedachten en men besloot de geno
men maatregelen tot een geschilder tijdstip
uit te stellen, vermits men de daaruit voor
komende stoornissen wijselijk wilde vermij
den. Dat wil zeggen, dat men in de Lief
dezusters bij het verplegen der zieken meer
vertrouwen stelde dan in de wereldlijke
verpleegsters. Wij vestigen in 't bizonder de
aandacht op de uitdrukking» tot geschikter tijd
stipmet andere woorden: zoolang de
cholera voor de deur staat, willen de ra
dicale heeren de Liefdezusters in genade
dulden, zij behouden zich echter het recht
voor haar te ontslaan, zoodra het spook
niet meer te vreezen is.
Een echt liberale maatregel voorwaar
In het officiëele verslag van den Re-
geeringsraad Dr. Schwartz over den ge
neeskundigen toestand van het district
Trier, wordt met grooten lof over de zie
kenverpleging der Liefdezusters gesproken.
Dr. Schwartz zegt o. a.: »Wie de Katho
lieke Liefdezusters in haren stillen, ijveri-
gen arbeid aan het ziekbed gadeslaat, wie
gezien heeft, hoe zij onvermoeid en ruste
loos hare plichten vervullen, hoe zij zich
met de grootste zelfopoffering aan haar
beroep wijden, hoe zij ontberen om de aan
hare zorgen toevertrouwde zieken versna
peringen te kunnen geven, hoe zij dag en
nacht, des zomers en des winters, bij
't slechtste weer, mijlen ver loopen om hare
hulp te verleeneti aan armen en rijken
van elke geloofsbelijdenis, hoe zij eiken
handenarbeid zonder dralen of weifeling
volbrengen, die moet als ik, ofschoon niet
den Katholieken Godsdienst belijdende,
hooge achting voor deze vrouwen gevoelen,
haren rusteloozen ijver bewonderen en hare
uitstekende belangelooze diensten ten hoog
ste waardeeren. Alle geneesheeren in dit
district, die de Liefdezusters hebben leeren
kennen, geven hunne volle adhaesie aan
mijne beoordeeling. Allen prijzen haren
ijver, bekwaamheid en handigheid. Op droe
vige wijze bevestigt de ondervinding dat
een vroege dood het lot dezer Liefdezusters
is, en dat de vele inspanningen en ontbe-
De door baron Gablenz uitgedachie model-
spraakkunst eener toekomstige pasilalie of wereld,
taal bestond uit 400 door alle Europeesclie
volken gesproken syllaben. Zijr. gavlensopgrapbie
of montograpbie zooals hij dit placht te
noemen diende tot baanbreekster eener wereld-
ortkographie en uitspraak en als voorloopster
zijner mondophonie of wereldtaal. De schrijftee-
kens der gavlensolalio waren de Latijnsche.
De uitvinder verdeelde zijn stelsel in 33
sleutels; zijn woordenboek bestaat meestal uit
eenlettergrepige woorden. Voor de lange of dub
bels klinkers vond hij eigen typen uit. De dub
bele medeklinkers ontbraken. Zijn werk was
hoogst voortreffelijk en beschaamde taalvorschers
als Lipsius. De uitvinder had echter geon reke
ning gehouden met de bewoners van Oost-Azië,
die de helft der beschaafde aardbewoners vormen,
en een samensmelting van Bachmaiers wereld
schrift met de wereldtaal van Gablens leed
schipbreuk.
De allernieuwste proef op dit gebied is „Vo
lapuk" of de wereldtaal van den heer Joh. Mart.
Schleijer, te Litzelstetter. bij Constanz aan de
ringen, aau welke zij bij de uitoefening
van haar liefdewerk ziju blootgesteld, haar
leveu ernstig bedreigen. Het grootste ge
deelte der Liefdezusters sterft vroeg aan
longtering. Daar de opleiding van wereld
lijke ziekenverpleegsters in het district
niet gelukken wilde, waren er in de steden
112 en op het land 56, te zamen alzoo
208 Liefdezusters werkzaam.
Een aantal getuigenissen staan ons ten
dienste welke meer of minder het fiasko
der geseculariseerde ziekenverpleging illus-
treeren. Toch komen de bestrijders van den
Godsdienst niet tot inkeer.
In een liberaal Pruisisch blad vonden
we onlangs de volgende droevige bijdrage
tot kenschetsing van de wereldlijke zie
kenverpleging.* Twee jaren geleden over
handigde het Huis van Afgevaardigden
aan de Regeering eene petitie, waarin
werd aangedrongen op aankweeking en vor
ming van geschikte ziekenverpleegsters op
kosten en door tusschenkomst van den
Staat. De Regeeriug heeft aan dit verzoek
echter nog niet voldaan. Het eeuige dat
aan de zaak gedaan werd, is, dat de Mi
nister van Eeredienst de tot zijn ressort
behoorende universiteiten met de petitie
heeft bekend gemaakt en eene verordening
voor de opleiding van ziekenverpleegsters
aan de goedkeuring der overige Duitsche
Regeeringen heeft onderworpen. Tot een
besluit is men tot heden niet gekomen.
Of nu de aanhangers van (leu cultuurstrijd
in deze omstandigheden den moed nog
zullen hebben te verklarenbeter geen
ziekenverpleging dan geestelijke?*
De Ha inoversche Deutsche Volkszeitung,
een blad van streng Luthersche richting,
publiceert, als waardeering der Katholieke
Kerk, het volgende Hetgeen vroeger door
Pruisische Conservatieven en Geestelijken
steeds werd gezegd, dat namelijk uit de
nieuwe politiek sociale en kerkelijke quaesties
zouden ontstaan, is thans reeds op de meest
overtuigende wijze bevestigd. In alle groote
steden, zooals Keulen, Dusseldorf, Aken en
in de industriëele districten oefent de Ka
tholieke Kerk haren weldadigen invloed
ook op de arme klassen uit, terwijl daar,
waar de Pruisische theologie regeert, b.v.
iu het vrome Elberfeld-Barmen, socialisten
en leden van de Fortschrittspartij elkander
de heerschappij betwisten. De verkiezingen
van leden voor het Centrum in de groote
steden, hebben ten duidelijkste bewezen,
Bodensee. Zijn Grammatik der Universalsprache
für alle gebildete Erdbewoliner beleeft reeds de
3de oplaag; zijn woordenboek „Deutsch-welt-
sprachlick und weltsprachlich-deutsck" reeds de
2de. Het laatste bevat 10.000 woorden. De beer
Schhijer heeft (te Engelsclie en Duitsche talen,
welke thans door ongeveer 200 millioen men-
sclien gesproken en verstaan worden, totgrond-
s'ag zijner wereldtaal gekozen. Het Duitsch, als
Germaansche hoofdtaal, is met zijn 500,000
woorden, zooals bekend is, het rijkst; het Engelscli
is naast het Chintesch afgezien van de schrijf
wijze en uitspraak de beknopste, eenvoudigste
en meest verspreide taal.
Met de Chineezen, die geen r in hun taal
hebben, is in de wereldtaal des heeren Schleijer
zooveel mogelijk rekening gehouden; met de
Japanners, die daarentegen geen l bezitten, kon
dit niet het geval zijn. Een taal zonder l of r
te vormen, zou nauwelijks mogelijk zijn en zeer
leelijk klinken; en de Japanners moet bij het
leeren van Europeesclie talen of het Chineeicli
zich dan ook aan het uitspreken van de 1
gewennen. De Hindoes hebben in hun Sanskriet
bovendien nog l en r samengesmolten in hun Iril.
Sedert meer dan twee eeuwen zien wij den
menschelijken geest zich te vergeefs met de stoutsle
pogingen afmatten om de heerschende Babylo
nische spraakverwairing te doen ophouden en
een enkele schrijf- en spreektaal te bewerken,
dat de Kerk de sociale vraag kau en zal
oplosseD. Zij beschermt de arme standen,
zorgt er voor en zij alleen kan de sociale
orde wederom herstellen, iets waartoe de
politiek eu de revolutie niet bij machte
zijn. Zij vereenigt alle standen en verzadigt
de armen; zij regeert over hen, d. w. z.
over hunne zielen iu de vreeze Gods en
in gehoorzaamheid.
De Zwitsersche officier van gezondheid
Dr. A. Burkhardt, deelt in de Allgcmeine
Schweizerischen Mïlitar-Zeitung de ervarin
gen mede, die hij ten aanzien van hospi
talen in den veldtocht van 1846 bij het
Oostenrijksche leger heeft opgedaan.Ilij laakt
dikwerf de maatregelen die door den op
perbevelhebber ten opzichte der gewonde
soldaten werden genomenhij constateert
in 't bizonder, dat het gebrek aan dege
lijke ziekenverplegers zich op de gevoeligste
wjjze deed kennen. Zij werden namelijk
telkens bij de troepen ingedeeld eu op
hunne plaats stelde men halsstarrige en
lompe soldaten, die »voor straf* eenigen
tijd in de hospitalen als ziekenverplegers
werdeu gedetacheerd. Onder zulke omstan
digheden schrijft Dr. Burkhardt, was de
komst van Liefdezusters de grootste wel
daad. Reeds lang werden zij verwacht en
dagelijks vertroostten wij de zieken met de
spoedige komst der Liefdezustersdie dan
ook met luid gejubel werden ontvangen.
Onmiddellijk kweten zij zich van hare zware
taak en met een waarlijk voorbeeldigen
ijver vervulden zij haar moeielijk beroep.
Vol bewondering moet ieder vervuld zijn,
die haar gezien heeft. Dag en nachtron
der rust, verpleegden zij de gekwetsten.
Hier kon een ieder zich overtuigendat
onder den dikwerf met wantrouwen aan
schouwden sluier nog harten te vinden
zijnwaarin elke polsslag aan den dienst
der humaniteit gewijd is- Ook in moreel
opzicht is de aanwezigheid der eerbied
waardige Liefdezusters in de militaire hos
pitalen van zegenrijken invloed. - No
blesse oblige! zelfs de ruwe eu onbeschaafde
soldaat heeft achling voor zulk eene op
offering #u bejegent de Liefdezusters steeds
met den verschuldigden eerbieddienten
gevolge verdwijut de uitgelaten en gemeene
toondie gewoonlijk in de ziekenkamers
van soldaten is waar te nemen.*
Zoo schrijft een Zwitser en Protestant.
En in het land welks gekwetste soldaten
zulke goede verpleging van de Liefdezusters
die minstens voor het internationaal handels
verkeer zou dienen.
Eéu wijze van ui'drukking voor de ééne
mensckheid. Wij mogen het echter betwijfelen
of de rechte tijd daarvoor reeds aangebroken is
en of der proefneming des heeren Schleijer ge
lukken zal wat aan zoo velen vóór hem niet ge
lukt is.
De wereldtaal van den heer Schleijer heeft
groote overeenkomst met die van baron Gablenz
(niet te verwarren met den orientalist Yon der
Gabelentz uit Altenburg); even als deze heeft hij
ook het Latijnsche (door den Duitschen Rijks
kanselier als Romeinsch gehaat) schrift met een
uitspraak en een wereldorthographie aan zijn taal
ten grondslag gelegd. Evenals Gablenz heeft ook
Schleijer geen uitzonderingen, maar slechts re
gels, slechts écu meervoud met den ui'gang s,
slechts één verbuiging, één comparatief, één ver
voeging, geen onregelmatige werkwoorden, slechts
eenlettergrepige hoofdstamwoorden (zooals de
Chineezen), geen lidwoord, geen ablatief enz.
Gablenz had zijn taal op het welluidend Ita-
liaansch en Spaansch, d. i. meer op het Romaansch,
taaleigen gegrond; in het bizonder in zijn een
lettergrepige telwoorden ra, re, ri, ro, rou enz.
had hij tot schrik der Chineezen niets ander dan
r. Schleijer bouwt, zooals gezegd is, op (1e een
voudige Engelsclie en zinrijke Duitsche talen,
dus op Germaansclien grondslag, doch toont
ondervonden, werden dezelfde Nonnen her
haaldelijk gesmaadbelasterd en geweld
dadig beleedigd.
o o
De New-York Heraldhet groote Pro-
testautsche nieuwsblad van Noord-Amerika,
schrijft over de vrouwen-orden der Katho
lieke Kerk het volgende: »Hoe zeer ook
de openbare meeniug ten opzichte der we
reldlijke en religieuze scholen moge ver
deeld zijn, welk gevoelen men is toegedaan
of men het opvoedingssysteem der religieuze
orden ondersteunen of tegenwerken moet)
ééne zaak echter is van geen enkele zijde voor
tegenspraak vatbaar. Ook diegenen onder
ons, die met de uitspraken der Katholieke
Kerk den spot drijven en hare religieuze
gebruiken verachten, moeten erkennen dat
de Liefdezusters der Katholieken de grootste
achting verdienen. Hare zelfopoffering,
vroomheid en oprechtheidhaar rustig
vertrouwen op eene onzichtbare macht,
haar ootmoedig gedrag en hare onbaat
zuchtigheid vinden nergens liaars gelijken.
De burgeroorlog bracht indertijd de groote
verdiensten der Liefdezusters aan het licht,
maar de Nonnen der verschillenden orden
behalen in den vrede een niet minder roem
volle overwinning dan iu den oorlog, 't Zij
dat deze eerbiedwekkende vrouwen arme
kinderen onderrichten of het verwaarloosde
gemoed van wilden in ons midden ten
goede leiden of de vrouwelijke jeugd van
ons land den weg der deugd wijzen
altijd zijn zij bezig met het verrichten van
eeD goed werk.«
Wij zijn in den regel geen voorstanders
van scherpe uitdrukkingentoch geven we
onze adhaesie aan de woorden die we on
langs in het Schlesische Rirchenblatt lazen
»Wie de verschillende instellingen van
liefdadigheid vernietigtlijdt aan waan
zin. Zulke instellingen werden opgericht
door de liefde voor het volk, de naasten
liefde. Wie ze opheft is een vijand der
maatschappijvermeerdert de sociale ellende,
rukt de fundamenten van den Christelijken
Staat omver en wordt ten langen leste
krankzinnig. Daarom zorge men bijtijds
voor groote gevangenissen en uitgebreide
gestichten voor krankzinnigenwant de
tijd is niet meer verre, dat alle radicalen
rijp voor 't gekkenhuis zijn.
De Post verneemt, dat Duitschland zeer
spoedig de souvereiniteit van Spanje over
daarbij eeu bizondere voorliefde voor (Hol-
landsch eu) en (Hollandsch u) en voor de
eindlettergrepen ik er. uk, waardoor op zijn laai
een half Turksche stempel gedrukt wordt.
Daarbij verloochent liij ziju Duitsche afkomst
niet door de vele d (Fransch ai) en (Hol
landsch te). Puk heet bij Schleijer (1e spraak (taal);
vol wereld, vola van de wereld, dus
volapuk taal van (1e wereld; v w.
De twee eerste coupletten van het Wurtem-
bergsche volkslied luiden bv. nisdus:
Duitsch: In Volapuk:
Heil unserro König, Heill Sim obsa rege (1) saul
Heil unserm Fürsten, Heill Obsike pline san!
Dem Edlem Heill San nobikél
Herr Gottl Dich loben wir. Fiimobs olx Godi,
Ilerr Gottl Wir fleb'n zu Dir: Lébegobs ld oli:
O segn' lhn fiir und fiirl (2) Liibadolös omi!
Dem König Heil! Sanöd (3) regel
Herr, Herr! wir schau'n empor Susi {i), o söl! logobs.
Zu Dir; der Treuen Chor Labadi lebegobs.
Fieht Segen Ihm. Stanik omé.
Verleih' Ihm GlUck und Ehr'! Eabi, stimigivöl,
Sei Du Ihm Schirm und Wehr! Binolöd óme (5) jel!
Wer liebt sein Volk, wie Er!— Popi ome' löföl,
Dem Edlen Heill San nobiké!
De toekomst zal over de levensvatbaarheid der nieuwe
taal beslissen.
1) g de harde Duitsche g. (2) a het Fransch e
ai en het Duitsche (3) het Holl. eu.
(4) u ocou. (5) j het Duitsche zch ®n het
Fransche j.
