N I B IJ W E
Donderdag 28 Februari 1884.
9e Jaargang.
Het materialisme en de
misdaden.
BUITft.XLAND.
No. 774.
0,06
Sleden in Rusland.
Aanbevelenswaardig.
HAARLEM
ABONNEMENTSPHIJ8
Per 3 maanden voor Haarlem
Buiten Haarlem franco per post.
Afzonderlijke Nummers
0,85
1.—
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUEEAU: St. Jansstraat Haarlem.
AGHTE MA NON AGITATE.
PBIJS DEB ADVEHTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Adverteutiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KUPPEBS LAUREY.
Reeds dikwerf hebben we de onloochen
bare vermeerdering der misdaden besproken
en in den laatsteu tijd zijn er opnieuw een
aantal moorden, aanslagen en schanddaden
geschied, welke de Regeeringen er toe dwin
gen middelen te beramen tot beteugeliug
van misdaden, waarvan men in vroegere
jaren nimmer hoorde gewagen. Wij laken
zeker geenszins de maatregelen, welke b. v.
de Oostenrijksche Regeeriug heeft genomen,
wij zijn zelfs overtuigd, dat ook in andere
Staten binnen niet al te langen tijd de
omstandigheden er toe zullen leiden om
voor buitengewone gebeurtenissen ook bui
tengewone maatregelen te nemen, 't Is
echter te bejammeren, dat eerst hoogst
treurige oudervindingen de gezaghebbers er
toe moesten leiden op een kwaad hunne
aandacht te vestigen, dat reeds lang het
moderne volksleven vergiftigt en vernietigt.
»De maatschappij heeft mij tot een moor
denaar gemaakt. «Zoo sprak onlangs de moor
denaar van Floridsdorf, toen hij voor den
rechter een verhoor onderging. Deze droe
vige bekentenis bevat een zware aanklacht
tegen de leer van het godloochenende ma
terialisme en der zoogenaamde moderne
verlichting, die door de vereerders der apen-
theorie, door de kracht- en stof-philosophen,
op de leerstoelen der hoogescholen en in
vergaderingen, zoomede in boeken, tijd
schriften, dag- en weekbladen en in bro
chures gepredikt wordt. De mensclen, die
zonder werkelijk wetenschappelijk onderzoek
uit pure excentriciteit en om slechts een
tegenstelling tegen de domme geloovige
menigte* uit te maken, met deze materi
alistische wereldbeschouwing dwepen of
voorgeven te dwepen, hebben er veelal
geen begrip van, welke vreeselijke gevol
gen het materialisme na zich slepen moet.
Het materialisme loochent Godheid en Schep
ping en het ontkent het bestaan van een im
materieel geestelijk wezen. De factoren
waarmede het rekening houdt zijn: kracht
en stof. Ideeën en gedachten worden door
het materialisme als het phosphoresceeren
als een exanthem, een resultaat der hersens
beschouwd. Dat daardoor noodzakelijker
wijze het bestaan van een vrijen mensche-
lijken wil van zelf vervalt is, dunkt ons,
duidelijk. »De menseh,* zoo redeneeren de
verlichte* materialisten, »is een natuur
product, zoowel lichamelijk als geestelijk.
FEUILLETON.
De eerste meerschuimen pijp.
In 1723 woonde er in Pest een schoenmaker,
Karol Kowates genaamd, die door zijn bedreven
heid in het houtsnijden in aanraking kwam met
graaf Andrassy, wiens gunsteling hij werd.
Eens bracht de graaf uit Turkije, waar hij met
eeiie zending belast was geweest, eeu stuk wit
achtige potaarde mede, dat hem, omdat het zoo
buitengewoon licht was, als eene zeldzaamheid
ten geschenke was gegeven. De schoenmaker
kwam op den inval dat die potaarde, omdat zij
zoo poreus was, z< er geschikt moest zijn om
pijpen van te maken, dewijl zij de nicotine ver
teerde. De proef werd genomen en Karol sneed
eene pijp voor den graaf, en eene voor zich zei ven.
Doch onder de bewerking waren zijne handen
niet schoon, en menig stuk pek bleef aan de
pijp kleven. Maar in plaats dat de pijp vuil werd
els Karol de pek afveegde, kreeg de potaarde
overal waar de pek bleef kleven eene helderbruine
kleur. Nu smeerde hij de geheele oppervlakte in,
en nadat hij de pijp gepolijst had, rookte hij er
uit, en bespeurde dat de kleur hoe langer hoe
mooier werd. Andere edellieden, die van de
Een vrije wil bestaat niet. De meusch is,
hetgeen hij eet. Zoo leert ook de hoogleeraar
Mo'eschott, een man, die door de materi
alisten wordt vereerd, of beter gezegd ver
good. »Wat de meusch denkt en doet, is het
noodzakelijke product van aaugebortn aan
leg, in verband met opvoeding, stand, ver
mogen, nationaliteit, klimaat en tijdsom
standigheden. Deugd en misdaden, liefde
en haat, moed en lafheid, weldaden en mis -
daden zijn (ie onvermijdelijke gevolgen der
omstandigheden en der door uitwendigen
invloed beheersckte toestanden der herse
nen,* zoo proclameeren de geleerden van
het ongeloof en zij voegen er bij: de meeste
misdaden tegen Staat en maatschappij ge
schieden door gebrek aan beschaving. De
beschaafde vindt middelen en wegen om
ondragelijke toestanden te boven te komen,
de niet-beschaafde weet zich niet anders
dan door een misdaad te helpen. Hij is een
offer der omstandigheden. Gebrek aan ver
stand, armoede en gebrek aan beschaving
eu ontwikkeling zijn de drie factoren die
misdaden voortbrengen. Misdadigers moeten
meestal meer als ongelukkigen beklaagd dan
verafschuwd worden. Daarotn zouden we
beter doen niemand te rechten.*
Dat is de leer van Büchuer en zijne
vereerders, die alles te werk stellen om
het Christendom uit de harten der zooge
naamde ontwikkelden eu der studeerende
jeugd te verwijderen en hun in plaats van
hef ootmoedig geloof aan God, geweten
en eeuwige vergelding, eene nietswaardige,
dorre eu troostelooze wereldbeschouwing in
te prenten, die echter den knagenden worm
van 't geweten hoogstens kan doen sluime
ren, doch nimmer geheel en al kan dooden.
»De maatschappij heelt mij tot een moor
denaar gemaakt,deze woorden zijn van
groote beteekenis voor de gevolgtrekkingen
van het onzalig systeem. Niet de meusch
is voor zijne daden verantwoordelijk, maar
de natuur, die hem juist zulk een eu geen
anderen aanleg gegeven heeft, de omstan
digheden, die hem zoo en niet anders
dwongen te handelen; wier verhoudingen
hem tot een misdadiger maakten.* Ziedaar
de theorieën die in materialistische en
sociaal-democratische geschriften wijd en
zijd verspreid worden.
Als er ergens een idee, eene leer, eene
wetenschap gevaarlijk is voor den Staat,
dan is dit het moderne materialisme in
zijne verschillende vormen. Wie de ver
antwoordelijkheid van den mensch voor
merkwaardige eigenschappen dier bizondere pot
aardesoort gehoord hadden, lieten er groote
aanvoeren van komen om er pijpen van te la'eu
maken. De natuurlijke scbaarscbheid van dit
artikel en de zware invoerkosten beperkten des
tijds het gebruik er van uitsluitend tot den
rij ken adel.
Eerst in 1830 werd meerschuim een algemeen
handelsartikel. De eerste meerschuimen pijp, die
Karol Kowates gemaakt heeft, wordt in het
museum te Pest bewaard.
Het reizen in Rusland is geheel iets anders
dan het gemakkelijk en spoedig vervoer met onze
sneltreinen waaraan wij gewoon zijn. Maar voor
iemand die den tijd heeft en de schoonheid dei-
afwisselende natuurtooneelen weet te waardeeren,
levert Rusland veel grootsch en merkwaardigs op,
waarvan men vroeger geen denkbeeld had.
In (1e noordelijke streken is de sneeuw zoo
zuiver en schoon dat zij, in plaats van een wee
moedig gevoel te wekken, tot vroolijklieid stemt.
Zij blinkt als marmer. De leliën zijn niet witter
en reiner dan hare vlokken. De met rijp versierde
boomtoppen gelijken kroonkandelaars van Veneti-
aansch glas, en de aarde met het witte kleed ge
tooid dat de winter voor haar heeft geweven,
zijne handelingen ontkent, verklaart tege
lijkertijd elke justitie en strafrechtspleging
voor onzin en ongerechtigheid. Of kan een
rechter, wauneer hij zulk eene wereldbe
schouwing huldigt, een moordenaar, een
dief tot straf veroordeelt n? Deze is immers
niet verantwoordelijk voor zijne handelin
gen, hij kon immers niet anders te werk
gaan. Inderdaad 't is een waar woord dat
zeker philosoof heeft uitgesproken: mis
dadigers zijn zij, die oorzaak zijn dat er
misdadigers bestaan.* Eene maatschappij,
die het ongeloof en de goddeloosheid op
hare banier geschreven heeft, vormt de
menschen tot moordenaars en roovers. Eu
in dien zin heeft de moordenaar van Flo
ridsdorf niet ten onrechte gezegd »de maat
schappij hoeft mij tot een moordenaar ge
maakt
Een zinsnede in een artikel van de Nordd.
Allg. Ztg. over de rouw-resolutie van het
Huis van afgevaardigden te Washington
betrekkelijk Laskers overlijden, en waarin
gezegd wordt, dat de Amerikaansche Volks
vertegenwoordigers vermoedelijk niets anders
hebben beoogd, dan een daad van hoffe
lijkheid jegen3 Duitschlaud te verrichten,
wordt in de politieke kringen van Berlijn
als een bewijs opgevat voor de meening,
dat Prins Von Bismarck eeu tegemoetko
mend optreden van de zijde van het Kabinet
van Washington, tot uit den wegruiming
van 't gerezen incident, wederkeerig door 't
betoonen van groote welwillendheid zal
beantwoorden. Onder die omstandigheden
zoo merkt men op is het te hopen,
dat de Duitsche pers alles zal vermij
den, wat de spanning tusschen Berlijn en
Washington zon kunnen bevorderen.
De Badeusche Minister van justitie heeft
in de Tweede Kamer verklaard, dat de
Regeering bereid is, mede te werken tot
het verkrijgen van wettelijke maatregelen
ter vergoeding aan onschuldig veroordeelden.
De Moniteur de V Algérie heeft onlangs
gemeld, dat er in Algerië verscheidene
Pruisische spionnen rondzwierven, zelfs hij
groepen, ouder anderen eeu gezelschap van
twaalf personen, mannen eu vrouwen, die,
ouder voorwendsel van zaken te doen, alle
mogelijke inlichtingen omtrent de gegoed
heid van verschillende personen enz. trach
ten in te winnen. Naar aanleiding van dit
eeu en ander wordt uit Algiers aan de
(loet deuken aan eene bleeke bruid, die naar bet
altaar wordt geleid. Zoo ver het oog reikt, sneeu
overal sneeuw dat is het ware Rusland, het
Rusland ouzer droomen. Hoe vlug en snel glijdt
de slede over die hard bevroren baan! Ais men
onder een helderen sterrenhemel, in eeu lichts
troika, een tocht doet over die onafzienbare vlak
ten, waar geen wegen, geen bruggen en dorpen
zijn, en den opwekkenden invloed van de koude
lucht gevoelt, dan is 't alsof men zich niet langer
op (1e aarde bevindt, maar iu het luchtruim is
opgeheven, alsof men voortzweeft in een lucht
bol, die in zijne snelle vaart strijkelings den
zilveren rand der wolken raakt.
Toen De Persigr.y in Frankrijk Minister van
Binnenlandsclie zaken was, ontving hij op zeke
ren dag bezoek van een vriend, die, na behoor
lijk aangediend te zijn, in het vertrek van den
grooten man werd toegelaten. Zij hadden eene
levendige woordenwisseling. Eensklaps kwam een
kamerdienaar binnen en overhandigde den Mini
ster een briefje. Toen hij het geopend had ver
anderde hij dadelijk van toon en sprak bedaard
en vriendelijk. Zijn vriend, die bespeurde welk
een uitwerking, de inhoud van het briefje op
Norddeutsche Allg. Zeitung gemeld, dat het
bericht ontstaan is uit het feit, dat aldaar
te lande eeu gezelschap Nederlaudsche joden,
met hunne vrouwen, rondreist voor han
delszaken.
De zaken van Madagascar zijn in de
Fransche Kamer ter sprake gekomen naar
aanleiding van eene kleine kredietaanvrage
die uitgesteld is. Niemand weet eigenlijk
hoe op dit oogenblik de zaken met Mada
gascar staan. De Fransche schepen blok-
keeren de kust en beletten de Ilovas tol
rechten te heffen. Maar wat eigenlijk de
plannen der Regeering zijn, en wat men
op het oog heeft, dat weet niemand. Men
is daarom iu de Kamer bevreesd van door
den Minister Ferry weder gesteld te worden
voor een fait accompli, zooals met Tunis
en Tougkiu het geval geweest is. Eerst
eene kleine krediet-aanvrage, eu dan eene
kostbare expeditie om de eer des lands
te redden. Daartegen is bij voorbaat verzet
aaugeteekend. Het is jammer dat het kli
maat van Madagascar zoo groote bezwaren
r? o
oplevert. De nabijheid van Reunion en de
handelsbetrekkingen met dit eiland zouden
anders Madagascar tot eeu goed land voor
nederzetting maken.
Te Marseille gaat eeu verzoekschrift aan
de Kamer van afgevaardigden ter teekeuing
rond, om bevorderlijk te zijn tot opheffing
van de speelbank te Monte Carlo. Het is
reeds voorzien van vele handteekeningen,
eu verscheidene doctoren eu afgevaardigden
hebben beloofd het verzoekschrift te ouder-
teekeuen.
Vrijdag heeft iu het Eugelsch Hoo-
gerhuis de Prins van Wales zijue aller
eerste redevoering gehouden. Het geschiedde
ter aanbeveling van Salisbury's voorstel,
om eene commissie te benoemen tot onder
zoek van de quaestie der arbeiders-wo
ningen.
De Standard verneemt uit Kaïro, dat
generaal Graham het bevel kreeg den Ara
bieren slag te leveren tusschen Ti-iukitat
eu Tokar maar niet verder landinwaarts
te dringen, als Osman Digna het gevecht
ontwijkt. Het bericht omtrent het in op
stand komen van den machtigen stam der
Bishariu's tusschen Wady Haifa en Khar
toem, bleef onbevestigd. Agenten van den
Mahdi doorkruisen geheel Egypte, ter ver
kondiging van des profeten woord: »Ik
kom, maakt u gereed.
Een Eugelsch leger van 4300 man is te
Triukitat geland. Van alle kanten ziet men
den Minister had, wie-p er een vluchtigeu blik
op en zag tot zijne verbazing dat het eeu onbe
schreven vel papier was. Nu was het hem nog
onbegrijpelijker, en toen hij eenige oogenblikken
later heenging, ondervroeg hij den dienaar, dien
hij wel kende, want hij was zelf ook Minister
van Binneulandschc Zaken geweest.
Gij hebt zooeven den Minister een briefje ter
hand gesteld, dat eene buitengewone uitwerking
op hem had. Maar het was een blanco vel, er
was geen woord opgeschreven. Wat beteekende
dat?
„Mijnheer," antwoordde de kamerdienaar, „ik
zal er u uillegging van geven, maar ik moet u
verzoeken het geheim te houden om mij niet iu
moeielijkheden te brengen. De Minister is zeer
driftig, en omdat hij zijn zwak kent heeft hij mij
gelast, telkens als hij met zulk een verheffing
van stem spreekt, dat ik hem in de voorkamer
kan hooren, onmiddellijk een vel papier in eene
enveloppe te steken en het hem te brengen. Dat
herinnert hem dat zijn drift hem dreigt te over
meesteren en dan bedaart hij dadelijk. Ik hoorde
hem zooeven luid spreken en volgde mijne in-
structiën."
