N I E U W E
No. 853.
Zondag 30 November 1884
9e Jaargang
Het socialisme in Nederland.
II U 1T fi NL A N i).
Eene badreis naar Spa in 1700.
Verschil van. graanprijzen.
ABONNEMENTSPBIJS
Per 3 maanden voor Haarlem 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland f'r. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afzunderljjke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
laSSSSI
a
AGITE MA 50K AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIE]*
Van 16 regels30 Cent».
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitsrevers KLIPPERS L A U R E Y.
Hebben wij in ons vorig nummer een
verschijnsel besproken, dat in verband stond
tot de sociaal-democratische beweging in
Duitschland, heden willen wij enkele op
merkingen in 't midden brengen, die be
trekking hebben tot de socialistische woe
lingen ten onzent. Van eeu socialistische
beweging kan men vooralsnog in Neder
land niet spreken, hetgeen niet wegneemt,
dat wij zeker gelooven; dat de tijd uiet meer
verre is, waarin ook wij met die plaag zul
len worden bezocht.
De woordvoerder der Nederlaudsche so
cialisten is de gewezen Luthersche predikant
F. Domela Nieuweuhuis. Verkondigde hij
als Evangelie (?)-dienaar de moderne rich
ting, nu hij spreekt voor het volk brengt
hij de sociale moderne dwalingen aan den
man.
Dezer dagen voerde hij het woord te
Amsterdam en sprak daar over het sensatie-
wekkend onderwerp werkeloosheid erger
dan de cholera.Wij zullen hem natuurlijk
niet volgen in al den onzin, dien bjj ont
wikkelde. Het is al erg genoeg als men
zulke taal eens gelezen heeft. Onze lezers
verliezen er trouwens niets aan; zij zouden
zich aan vele uitdrukkingen toch maar er
geren. Eu door zulk eeue ontstemming
wordt het kwaad, dat de ex-prediker sticht,
niet weggenomen of geneutraliseerd.
't Is onze bedoeling om in de eerste
plaats te doen uitkomen dat de sociaal
democratie overal dezelfde heillooze begin
selen aanprijst. Wanneer wij dan ook zoo
even de aanduiding Nederlandsche socialisten
bezigden, dan gebruikten wij eigenlijk een
onjuiste qualificatie.
De socialisten kennen, wel beschouwd,
geen vaderland, in den zin waarin men
gewoonlijk daarvan spreekt. Zij zijn cos-
mopolitisch in de slechte beteekenis van
dit woord. Terwijl dan ook bjj alle rich
tingen, iets specifieks Nederlaudsch valt
waar te nemen, karaktertrekken, welke
haar meer of min van dezelfde richtingen
buiten onze grenzen onderscheiden, ziet de
sociaal-democratie er hier precies uit als
b. v. in Duitschland en Frankrijk. Alleen
bestaat er verschil in den indruk, dien zp
teweegbrengt, in den opgang, dien zij maakt.
Binnen onze landpalen neemt men hare
stellingen niet zoo dadelijk aanhare
apostelen vinden slechts langzamerhand vol
gelingen. Het staat te vreezen (gelijk wjj
reeds opmerkten) dat ten slotte het socia-
FEU1LLE TON.
„Hebt ge u niet te zeer vermoeid?"
Die vraag klinkt als eene persiflage, wanneer
we, per salonwagen vertrokken, na een rit van
weinige uren, in de schoonste badplaats der
Ardennen aankomen.
Ge hebt op dat tochtje nauwelijks de beweging
van het voortrijden in snelle vaart gevoeld ge
hebt naar keus en luim u gevoed en gelaafd met
keurige spijzen en edele dranken, die voor u op
de tafel werden geplaatst; ge hebt, wildet gij dit,
op zachte kussens uitgerustge hebt het dagblad
met berichten van den eigen morgen ontvouwd
en doorgeloopen ge zijt in weinige uren ter be
stemder plaatse aangekomen, en uit rijtuigen te
kust en te keur heeft een er u naar het prach
tige hotel gebracht, dat zich aan 't oog als een
vorstelijke residentie vertoont.
Vergelijkt aten dit tochtje met een uit den tijd
van Koning Stadhouder Willem den Derden, van
Koning Louis XIV en van Czaar Peter denGrooten,
zoo heeft men reden zich te verbazen, en gevoelt
men, dat men aan de vraag„Hebt ge u niet te
lisrue ook zijne groote uitbreiding zal er
langen »langzaam gaat zeker,zegt het
oude spreekwoorden dat zal helaasook
in deze zaak worden bewaarheid.
De toon der socialistische redenaars
wordt dan ook telkens brutaler; in deu
beginne trad men ietwat schuchter op;
thans wordt men steeds meer vermetel.
Al hetgeen door den ex-predikant werd
gesproken, zou hij elders niet straffeloos
kunnen ontwikkelen. Openlijk toch komt
hij op tegen de bestaande staatsinstellingen.
Hij verlangt de volkssouvereiuiteit in den
meest revoiutionuaireu zin. Voor het volk
eischt hijdeu bodem die voedt, het stem
recht dat beslist, het wapen dat verdedigt.
Dat alles moet verkregen worden dooi
de arbeiders- vereenigingen. Eerst het stem
recht (oreerde de ex-prediker) en dan volgt
de rest van zelf.
De voorstanders van het algemeen stem
recht weten nu waar zrj zich aan te houden
hebben. Dat recht wordt door de socia
listen verlangd, enkel om de maatschappe
lijke toestanden omver te werpen. Omver
werpen zal het toch wel zijn als menden
bodem voor zich opeiscbt. De consequentie
van dien eisch is toch de leer van Proudhon,
dat eigendom diefstal is. Het volk zal zich
toch het bezit van den bodem niet kunnen
verschaffen dan door de tegenwoordige
eigenaars van hun eigendom te verdrijven
of hen er van te ontzetten.
Geweld moet wel het laatste woord der
socialisten zijn. Het spreekt toch wel van
zelf, dat men zich niet zonder weerstand
zijn wettig eigendom laat ontnemen. De
socialisten begrijpen dat ook wel en daarom
vragen zij als laatste eisch het wapen dat
verdedigt.
Op die vordering mogen de voorvechters
van deu algemeenen dienstplicht wel acht
geven. Als ieder burger dienen moet, dan
zullen nog meer personen dan nu, de wape
nen in handen krijgen, terwijl het niet
zeker is, dat de socialistische soldaten hunne
wapenen niet zullen aanwenden tegen hen,
wier rechten de militaire macht behoort
te verdedigen. Houdt men het programma-
Nieuwenhuis in 't oog, dan zou men eigen
lijk moeten komen tot het beperken van
den militie-plicht. De wapenen zijn in der
socialisten hand uiet veilig.
Zeer natuurlijk vinden wij het daarom,
dat de heer Nieuwenhuis vooral wil be
zuinigen op Oorlogde soldaten zijn niet
de vrienden der socialisten.
De theorie der socialisten komt in 't eind
veel vermoeid die kan voegen Zijt ge heelhuids
overgekomen
Een Baedeker van 1700, het Reisboek door Jan
ten Hoorn te Amsterdam uitgegeven, geeft de
volgende inlichtingen voor de „Reys of weg na
het Spaa."
„Om uit Holland te Lande naar Spaa te reisen,
neemt men, naar de gereetste gelegenheid, over
Gorichem ofte Uitrecht te lande, over Rotterdam
te water, ziju reys naar 's Hertogenbosch. De
vracht van Uitrecht op den Bosch is een Rijks
daalder. Onderweg pleistert men te Geldermalsen,
daar goede Vis uyt de Linge, en Drank te be
komen is.
„Van den Bos besteet men zich op de Karre
naar Maastricht, voor anderhalf ofte twee Rijks
daalders. Doch met een Uiterse Wagen is veel
spoediger en gemakkelijker. Men moet met de
Karlieden bedingen, om d'eerste dag ter Hament,
ofte met de Wagenluiden tot Quabré gebragt te
worden, alzoo in de Dorpen niet wel te eten ofte
vernagten is. Onderweeg pleistert men ter Eind
hoven, daer goet tractement is in de Sterre, en
byzontler in Keulen, daar men altijd Vleesch vindt.
„Tot Maastricht den tweeden dag gekomen
zijnde, heeft men 't beste, reinelykste ende goed
koopste tractement in de Wint-meulen.
hierop neder: wij moeten ons meester ma
ken van het gezag, en als wij dan het
roer in handen hebben, dan zullen wij den
Staat (voor wieu wij dan zouden optreden)
laten zorgen voor alles en allen.
Zeer helder is het maatschappelijk voor
uitzicht niet, dat de ex-predikant afschil
derde. Hij begreep dat zelf ook wel, daar
hij 't noodig keurde met een bedreiging
te eindigen. Als de rijkdom (zoo sprak hij)
niet zorgt dat aan de armoede een einde
komt, dan kon de armoede wel eens gaan
zorgeu, dat aan den rijkdom eeu eind werd
gemaakt. Duidelijker kan het wel niet. Wil
men het recht van eigendom niet aantasten
of prijsgeven, dan zal men daartoe wel
gedwongen worden. Tegen die leer zullen
(dat begrijpen de socialisteu ook wel) vele
werklieden bezwaar hebben. Om zich echter
van den bjj val ook van de arbeiders te
verzekeren, wordt hun diets gemaakt, dat
de werkeloosheid met de zegepraal der
socialistische theorieën zal ophouden de
maatschappij te verstoren. Ieder werkman
(zoo leert de ex-prediker Nieuwenhuis)
moet arbeid kunneu bekomen. Dat bij bet
nu uiet vermag, dat is de schuld vau liet
groote monster, het kapitaal. Ten laatste
moet de arbeid zich meester maken van
het kapitaal. Dan zal de strijd tusscheu
beide voor goed uit zijn.
Zou dat waar zijn? Maar als men den
bodem gelijk verdeelt, dan zal spoedig de
zuinige, de spaarzame weder meester zijn
van het aandeel van den verkwister, den
luiaard, die hun eigendom van de hand
zullen doen om geld in handen krijgen. De
socialistische eigendoms-idee is dus onzinnig
in hooge mate.
Als de socialisten niet zoo wanhopig opper
vlakkig waren, dan zouden zij begrijpeD,
dat de werkeloosheid een ramp is, welke
ontstaat door eene samenwerking van vele
oorzaken, die niet alle kunnen worden weg
genomen. Men behoeft geen socialist, een
voudig Christen te zijn, om die werkeloos
heid te betreuren. Welk goed gestemd ge
moed zou zich niet laten gelegen liggen
aan de ellende des volks. Valt er iets ook
door de Regeering tegen die werkeloosheid
dadelijk te doen, wij zullen er ons hartelijk
in verblijden. Wij vreezen echter, dat af
doende hulp niet door deu Staat kan worden
verleend. Wel zou de Staat door een ge
wijzigd tarief vau invoerrechten der kwij
nende nijverheid kunnen tegemoet komen,
doch zulk een maatregel werkt op tijd,
volstrekt niet onmiddellijk.
„Van daar gaat men na Luyk met de Barge,
die ten negen uuren afvaartende wort men
aldaar best getracteert in 't Tonnelet.
„Van Luyk op Spaa is een kleine reize. Men
heeft om twee Rijksdaalders eeu Karre alleen.
Men neemt wat spijs meeden drank vint men
onderweeg.
„Te Spaa gekomen zijnde, huurt men een Kamer,
item een Bed en Lakens om twee Schellingen
daags, zomtijds meer ofte min, na datter veel
Volks is, emle men digt aan de Markt wil zijn.
Die wat sachter wil liggen, neemt een Slaap-
kussen met graauw Laken overkleet, 'twelk ook
voor een Zitkussen verstrektitem een Matras
mede. Men bedingt verders bekookt te worden
dog men gaat meest in een Koks-huys te eeten,
die daar veel zijn."
Nu laat de samensteller leefregelen volgen bij
het drinken der bronwateren, geeft het adres van
den apotheker Mr. Martin voorde „medicamenten"
en herinnert dat, daar de posten van Amsterdam
des Donderdags en Zondags aankomen, om den
volgenden dag weder van daar te vertrekken. Hij
bepaalt de uren voor de maaltijden, beveelt de
spijzen, die men moet kiezen en schrijft de w an
delingen voor, nevens „alderhande ligte exerci
tiën, waarmede men niet aan't zwesten geraakt."
Hoe dit zijhet kwijnen der welvaart
doet niet eukel den werkman lijden alle
klassen der maatschappij gaan er onder ge
bukt. Het gaat dus niet aan, de zaak voor
te stellen, alsof enkel de arbeidende klasse
slachtoffer der tegenwoordige tijdsomstandig
heden is. Al ware dat echter wel zoo, zou
dau de welvaart toenemen als de maat
schappelijke orde werd verstoord Op puiu-
hoopen, men weet het, groeit enkel onkruid.
De leer der socialisten rekent niet, en
dat is hare hoofddwaling, met de zonde.
Zij loochent deu val en daardoor gelooft
zij, dat weder een toestand van volmaakt
heid op deze aarde zou zijn in 't leven te
roepen. Zelfs de materiëeie straf der zonde,
het werken voor zijn brood, in 't zweet des
aanschijns, wil zij wegnemen. Door dat
mogelijk te achten, stelt het socialisme zich
buiten het Christendom en daardoor buiten
het gebied der eenige machtwelke de vol
kereu, gelijk de individuen, waarlijk redden
kan. De vrucht van het socialisme kan dan
ook niet anders vrezen dan verwoesting;
het maatschappelijk verderf is zijn ont
zettende openbaring.
Mannen als Domela Nieuwenhuis stich
ten daarom geducht veel kwaad. Zij wekken
verwacbtingeu op, welke nimmer zullen
vervuld worden. Tegen hen valt niets beter
en meer afdoend te ageeren, dan door de
macht van den Godsdienst. De Kerk buigt
zich ook tot sociaal-misdeelden neder en heft
hen uit hun toestand van ellende liefderijk
op; zij stort haar geloovige zonen die be
ginselen in, welke hen doet bedacht zijn
op het beramen en uitvoeren van al die
middelen, die het lot van al de klassen der
maatschappij kunneu verbeteren, allereerst
natuurlijk die der meest misdeeldeu.
Veel wordt er beproefd tot het tegen
houden van den wasseriden stroom van het
maatschappelijk verderf eu als hulp middel en
kuuuen enkel maatrogelen hun nut hebben
de blijvende beveiliging voor de maatschappij
echter is slechts te vinden in de Banier
van het Kruis; die moet tegen dien stroom
worden opgeheven, en hij zal worden terug
gedrongen; de maatschappij zal dau eerst
zijn behouden.
Wij vestigen de aandacht op het tableau
statistique te Gent verschenen.
In eeu tabel, opgemaakt door den oud-
Minister Rolin, na de verkiezingen van 1881,
was de verhouding der gemeenteraden de
volgende:
Eindelijk geeft de schrijver nog een raad, die
den auteur rechtvaardigt wanneer hij van heel
huids aankomen gewaagt
„Onderwegen ontmoet men dikwijls Partyen
van de Spaansche Soldaten, die men met een
halve of heele schelling afzet. Maar als 't Fran-
sche of Lotharingen zyn, is 't geraden met
Convoy te gaan."
Elke huismoeder weet, dat de broodprijzen tegen
woordig slechts weinig veranderen, en het op-en
afslaan doorgaans iedere maal slechts een halve
of eene geheele cent beloopt. Dat het vroeger
anders geschapen stond, bewijzen de graanprijzen
in Holland van de jaren 1699 en 1700:
1699 1700
Een last tarwe 560 f 240
Een last rogge 392 126
Een last boekweit 250 r 102
Een last gerst 196 60
Eeu last haver
120
42
Derhalve verschillen van 133 tot meer dan
300 percent.
