NIEUWE
No. 892.
Donderdag 16 April 1885.
1Ode Jaargang.
De Jezuïeten in het Congres
der Vereenigde Staten.
HAiRlEMSCBE
iBONNEMEMTSPBIJS
Per 3 maanden voor Haarlem
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p.
Voor het Buitenland
Afzonderlijke Nummers
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
0,85
1
1,50
0,06
AGHTE MA NOtf AGHTATE.
IRAIT.
PRIJS DER ADVERTENTIE»
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KTJPPERS k LAUKEY.
In het beschaafde Europa is het mode
geworden, over de Jezuïeten te spreken
als wareu zij vijanden van de openbare
orde. In sommige lauden worden zij zelfs
niet geduld en schier algemeen is de ver
volging waaraan die edele mannen bloot
staan. Ja, er zijn menschen, die er kippen
vel van krijgen, als zij het woord Jezuïet
lezen of hooren uitspreken. In de Ver
eenigde Staten van Noord-Amerika denkt
men echter anders over de leden der zoo
zeer gehate en vervolgde orde; mon weet
hen daar beter te waardeeren en men laat
ginds aan hunne verdiensten volle gerech
tigheid wedervaren. Zij hebben in de nieuwe
wereld volle vrijheid het Evangelie te ver
kondigen en woningen voor zich zeiven be
nevens inrichtingen voor de jeugd te bou
wen. De Amerikanen hebben bij hunne
vele gebreken een practisch verstand en een
gezond oordeel, dat bij de sectarissen dei-
oude wereld, helaastotaal ontbreekt.
Iu den loop van het vorige jaar beraad
slaagde de Senaat over het onderhoud
der Indiaausche stammen. Een afgevaar-
de uit Connecticut verlangde een groote
vermindering van de som, die bepaald was
voor het onderhoud der Indianenstammen.
Hij sprak als een Duitsch cultuur-strijder
of Jezuïeten-Lresser, als een Jules Roche
in het Fransche parlement. In tegeustelliug
met het gevoelen van dezen Afgevaardigde,
stelde Mr. Werst, een Protestant en Af
gevaardigde van Missouri, eeue verhoogiug
voor van het budget en wel van 10,000
dollars. Wij zullen hier volgens de Con
gressional Record, het officiëele bulletin van
het Congres,een gedeelte der schoone rede van
dezen Afgevaardigde mededeelen. Eu
nu,« zoo sprak hij, wil ik wat de opvoe
ding der Indianen betreft, constateeren dat
ik bij mijne uitstapjes naar Montana (berg
land) slechts een eenige lichtstraal in deze
belangrijke aangelegenheid heb gevonden.
Ik ben Protestant, geboren als Protestant,
in dien Godsdienst opgevoed en ik hoop
als Protestant te sterven; maar ik verklaar
dat het door de Jezuïeten aangenomen sys
teem, het eenig practische is voor de op
voeding der Indianen, het eenige dat op
goeden uitslag mag bogen. Toen de Afge
vaardigde van Massachusetts op zekeren
FEUILLETON.
De koopjes van mijne vrouw.
Ik heb eene koopzieke vrouw. Zij heeft ge
hoord, dat eene goede huisvrouw nooit iets moet
behoeven te koopen op het oogenblik dat het
noodig is. Die stelregel is dikwijls iu haar mond,
en altijd in haar hoofd. Zij is niet eon van de
zulken, wie het maar te doen is om wijsheid
uit te kramen, maar zij doet ook wat zij zegt.
Gedurig vermeerdert zij haar voorraad; nooit
gaat zij een uitdragerswinkel voorbij of zij ziet
er iets, dat zij misschien eenmaal noodig zou
kunnen hebben, en als zij esu verkooplokaal
voorbijkomt, waar zij hoort dat veiling wordt
gehouden, is 't haar onmogelijk er niet binnen
te gaan.
Wanneer zij iets ziet, dat zij goedkoop vindt,
acht ze zich zuinigheidshalve verplicht het te
koopen, en zoo zitten we rondom in den rommel.
De dienstboden kunnen haast niet in haar bed
komen door al de doozen en kisten, die haar
1n den weg staan. Altijd is de timmerman bezigt
met kasten te timmeren en planken te slaan
en mijn huis ziet er uit als een schip, dat
voor eene rei» naar de koloniën geproviandeerd is.
dag zeide, dat bet succes der Jezuïeten bij
de beschaving der Indianen daarin zijn
grond heeft, dat zij zich volmaakt aan
hunne taak toewijden, sloeg hij den spij
ker op den kop.
»Neem een Protestantsch predikant en
zend hem naar het verre Westen ik
veronderstel dat hij ijverig is en lust heeft
voor den arbeid maar hij reist met zijne
familie, werpt een weemoedigen blik terug
op de beschaafde wereld, die bij ongaarne
verlaat, en wijdt zich alzoo slechts ten
halve aan zijne missie, welke bij niet dan
uit plichtsgevoel volbrengt. Neem nu ech
ter eens een Jezuïet en zie dan wat hij
doet. Deze is half predikant, half soldaat,
hij behoort tot de sociëteit van Jezus; hij
bezit overigens niets, dan het kleed, waar
mede hij zich bedekt. Krijgt hij van zijn
Overste midden in den nacht het bevel om
naar de woestijnen vau Afrika of uaarde
binueulauden van Azië te gaan, dan staat
hij op en hij vertrekt zonder de minste
tegenspraak, want bij leeft immers toch
afgescheiden vau de wereld.
»Ik sprak dezer dagen met den Eerw.
Pater Cavallierie, die sinds vijftig jaren
onder de Indianen van Montana leeft. Hij
was uit Italië naar de Iudiaansche Missie
gezondeu; hij is een ijverig Apostel en een uit
muntend geneesheer tevens. Toen ik hem
in zijne kleine hut bezocht, voud ik hem
bedlegerig, want sinds vijf jareu lijdt bij
aau eeue vreeselijke kwaal, desondanks gaat
bij voort, de arme Indiaueu te helpen, die
hem komen bezoekeu. Deze man heeft zijn
gansche leven aau zjju beroep gewijd, eu
wat is het resultaat vau ziju arbeid? Hedeu
zijn de Platkop-Indianen honderdmaal meer
iu de beschaving vooruitgegaan, dan alle
andere Indianen, tenminste in Montana.
Vijftig jaren geleden vestigden zich daal
de Jezuïeten eu thans kan men zich over
tuigen, hoeveel goeds zij onder die stammen
hebben bewerkt.
»De lichtstraal, waarvan ik gewaagde,
ontdekte ik allereerst in de school der
Platkoppen, waar vijftig knapen eu vijftig
meisjes door de Juzuïeten ouderwezen wor
den. Zij hebben veel vee, dat door dejouge
Indianen wordt verzorgd. Zjj hebben mo
lens, werkplaatsen eu altijd ziju bet de In
diaueu, die aau het hoofd dezer inrich
tingen staan eu die er als de beste werk
lieden arbeiden.
Ik had dikwijls opgemerkt, dat advertentiën.
haar in vuur brachten, en daarom schafte ik,
onder voorwendsel van haar loffelijk voorbeeld
van zuinigheid te volgen, de krant af; maar
mijne voorzorg was te vergeeets. Door welke
noodlottigheid, of door welke samenspanning
weet ik niet, maar elke catalogus van verkooping
van inboedel komt haar in handen, elke adver
tentie van een pas geopend magazijn ligt in
haar zakboek en ze weet hot eerst van al hare
buren wanneer er ergens een uitverkoop tegen
verminderde prijzen voor contant geld is.
Wat zij ook te doen heeft, welke afspraak
zij ook heeft gemaakt, niets kan haar weerhouden
van naar eene verkooping te gaan waarvan zij
altijd terugkomt iu de grootste tevredenheid
over hare slimheid, dat zij zulke koopjes heeft
weten te krijgen. De kruier legt zijn pak iu
de gang neer; zij laat hare nieuwe aanwinst
zien, en brengt het overige van den dag door
met te bedenken waar zij die zal bergen. Zij
kan niet dulden dat iets incompleet is, dus brengt
de eane koop de noodzakelijkheid van een an
deren mede; zij heeft twintig veereu bedden,
natuurlijk meer dan wij gebruiken kunnen, en
nog onlangs heeft zij een gelijk aantal dekens
en spreien en eene groo'.e rol linnen voor laken
gekocht, omdat de verkooper haar zeide, dat zij
die voor een koopje kon krijgen.
»Toen ik deze Missie bezocht, bouwde
men juist twee scholen; bet werk werd
door de leerlingen zeiven verricht. Men kan
ouder dit ruw klimaat het maïs niet in 't
groot teelen, maar men oogst er iu vol
doende boeveelheid peulvruchten en liaver.
Nergens zag ik selioonere paarden, dan iu
deze Missie. Vijf Fraters en vijf Liefde
zusters waren voldoende voor de school.
Kort voor mijn vertrek bad er een examen
plaats eu ik verklaar, dat ik in onzen gau-
schen Staat nergens zulk een goedgeslaagd
examen van kinderen op zulk een jongen
leeftijd heb bijgewoond.
>De meisjes leereu er bet huishouden,
de handwerken eu de muziek eu velen wor
den er als onderwijzeressen opgeleid. De
knapen worden voor deu akkerbouw eu
voor de veeteelt gevormd; ook leeren zij
het smids-, timmermans- eu sckrijuwer-
kersvak. Ik verzocht Pater Van Gorp, de
directeur dezer Missie, mij eenige nadere
mededeelingen te geven eu mij liet wou
dervolle van bet succès zijner school te
verklaren, waaraan hij met genoegen vol
deed. En door die mededeelingen betoogde
deze eerwaardige Priester daghelder, dat
de Jezuïeten den sleutel der beschaving heb-
den gevondeu en dat dit de vrucht is van
hun ouvermoeideu arbeid.
»Dat ieder Afgevaardigde per den Nortb-
Pacific-spoorweg zich naar een der stations
in Montana begeve en liij zal pachthoeven
zien met bet schoonste vee, Indianen, die
de zagen scherpen, houtkappen en huizen
bouwen, voorts zal hij ondervinden hoe
de Indianen geregeld de godsdienstoefenin
gen bijwonen eu de school bezoekeu. Ik
bezocht de niet-Katholieke scholen bij elf
Iudiaueustammen, waarde leerlingen niets
leeren dan bet stelen van paarden; slechts
op één dag der maand worden de scholen
bezocht eu wel op deu dag dat er levens
middelen worden uitgedeeld. Het is onmo
gelijk de jonge Indianen op te voeden, als
zij dagelijks iu den schoot kuutier familie
wederkeeren. De Roodhuiden zijn er be
paald tegen gekant, dat men hunne kin
deren leert werken. Het werken is bij beu
de taak der vrouw, het verlaagt den man-
Het tweede Hoofd der Platkojipen be
klaagde zich bij mij, dat men de knapen
iu de school tot den arbeid aanspoorde-
Hij wilde niet, dat zij aan vrouwen gelijk
zouden worden en dat zij zich door een
Zoo wordt het hoe langer hoe voller in mijn
huis.
De eetkamer staat zoo vol met tafels, dat het
eten nauwelijks opgedischt kan wordende
huiskamer is zoo opgestapeld vol inet porselein(
dat ik er niet durf binnenkomen, en in elk
portaal heb ik eene kloken van de helft dei-
vensters in de bovenverdieping is het licht be
timmerd door planken.
Dat alles zou echt«r nog te verdragen zijn,
als ik niet gedoemd was van ingelegden voor
raad te leven.
Zij weet dat liet bij kleine hoeveelheden
duur koopen isdaarom hebben wij heele var
kens eu viereudeelen van ossen een gedeelte van
ons vleesch is niet recht zuiver meer voordat het
gegeten wordt, en een gedeelte wordt wegge
worpen omdat het bedorven ismaar zij houdt
haar «ysteem vol en wil niet in 't klein koopen.
't Is hare grootste zorg dat de stukken ruiid-
vleesch gebraden worden naar volgorde zooals
zij gekocht zijn; dat de laatste zak erwten niet
geopend wordt voordat de inhoud van den eersten
opgegeten isdat elk veeren bed op zijne beurt
in gebruik wordt genomen, dat de karpetten eens
in de maand uit de kasten genomen en uitge
klopt en afgeschuierd worden, en de rollen lin
nen nu eu dan voor het vuur worden geo
pend.
handwerk zouden verlagen. »Ik verlang niet
zeide hij, dat men onze kinderen naar de
Vereenigde Staten zende, ook weusch ik
niet, dat zij opgevoed worden in denk
beelden, die iu tegenspraak zijn met de
levenswijze der Indianen.*
»De Jezuiëteu,* aldus verklaarde Mr. We st
in den Senaat,vonden de oplossing dezer
vraagstukken. Zij hebben scholen met in
ternen (leerlingen, die iu of bij de school wo
nen, in Engeland boarding-schools genaamd)
en industrie-scholen, waar de kindereu
slechts eenmaal per week door de ouders
worden bezocht en dan nog in tegenwoor
digheid van een Geesteljjke. Als de ouders
gedurende deu visch- of jachttijd komen,
verleent men hun deu toegang niet, drin
gen zij er op aau, dan worden hunne kin
deren teruggezonden.
Na deze verklaring vroeg de Afgevaar
digde West 25,000 dollars ter ondersteu
ning dezei'Iudianeu-scholen.Vervolgeus n am
Mr. Dawes, Afgevaardigde van Massachu-
sets, het woord eu zeide: »Ik heb iu alle
opzichten dezelfde goede gevoelens omtrent
de Jezuïeten-scholen als de geachte Afge
vaardigde van Missouri. De Jezuïeten heb
ben groote dingen gedaau eu ik gevoel mij
gelukkig te verklaren, dat het beu beter
gelukte dan alle anderen. Ik ben inderdaad
niet zoo zeer met de Jezuïeten ingeno
men, waut ik werd iu de secte der Pres
byterianen opgevoed, die iedereu Jezuïet
voor een duivel houden, maar ik verklaar
dat er iu Noord-Amerika geen enkele In
dianenstam gevonden wordt, die in bescha
ving eu ontwikkeling deu toets der ver
gelijking kan doorstaan met do Platkop-
Indianen, welke door de Jezuïeten werden
geciviliseerd. Iu de elf Protestantsche Mis
siën, die ik bezocht, en ik spreek als Pro
testant, wareu de daar gevestigde Missi
onarissen niet in staat de Indianen een
stap vooruit te brengen, terwijl de Jezuïeten
slechts twee Missiën bezitten; daar vindt
men echter de pachthoeven iu deu besten toe
stand, door beschaafde menschen en ijverige
Christenen bewoond.*
Aau het gesprokene voegde Mr. Iuuyal,
Afgevaardigde van Causae, nog bet vol
gende getuigenis toe; »Ik heb mij 25 jareu
lang met de Indianen-quaestie bezig ge-
boudeu. Ik stond iu veelzijdige relatie met
de Iudiauen en ik ben aan huuue eigen
aardigheden gewend. Ik onderzocht hunne
Van tijd tot tijd laat zij werklui komen om
zes klokken te regelen, die nooit loopeu, en
vijf windassen, die op de vliering liggen, schoon
te maken, en eene vrouw, die in eeue steeg in
onze buurt woont, verdient haar kost met het
schuren van al liet koperwerk eu tin, dat, als
het geschuurd is, slechts weder wordt nederge-
legd om opnieuw te beslaan.
Altijd stelt zij zich een tijd voor dat zij alles
wat zij heeft opgezameld zal kunnen gebruiken.
Zij heeft vier spiegels, die zij niet iu haar
huis kon ophangen, en zij betaalt huur voor
een grooten koperen brouwketel in een magazijn,
omdat wij, als wij buiten wonen, zeiven ons bier
zullen brouwen.
Dat leven bevalt mij volstrekt niet, maar ik
weet er niets aan te veranderen. Al de getrouw
de manuon, wien ik om raad vraag, zeggen, dat
ik maar geduld moet hebben; maar e»nige oude
vrijers ziju van meeniug dat zij, omdat zij zooveel
van verkoopingen houdt, zelve ook maar eens
eene verkooping moet houden; en ik geloof wer
kelijk, dat ik het besluit zal nemen eens eeue
veiling van haar opgegaardeu voorraad aan te
kondigen.
