NIEUWE
No. 907.
Zondag 7 Juni 1885.
10de Jaargang.
De schooi in de middeleeuwen.
BUITENLAND
Zij zijn gebleven.
HAARLEMI tOIIlAIT.
abonnembhtspbijs
Per 3 maanden voor Haarlem
Voor de overige plaatsen in Nederlaud f'r. p. p.
Voor het Buitenlaud
Afzjuderlyke Nummers
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
B U R E A IT: St. Jansstraat Haarlem.
0,85
1
1,50
0,06
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend uaar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KUPPERS 1.AUBE1.
Vervolg.)
De scholen waren in de middeleeuwen
zoo talrijk, dat iedereen zonder uitzondering
het noodige kon leeren. Een Frausch schrij
ver, Guibert de Noge.itnoemt dit een al
gemeen bekend feit. Ook in Duitschlaud
werd voor behoorlijk onderwijs zorg ge
dragen, zooals wij uit het leven van den
h. Benuo en van den h. Otto van Bam
berg kunnen vernemen. Laatstgenoemde
was verplicht, om het geld tot het be
zoeken eener hoogere school te verkrijgen,
zelf onderricht te geven. Doch er waren zoo
veel scholen en onderwijzers, dat hij genood
zaakt wa3 naar Polen te gaan, dat toen
maals nog in beschaving achterstond, om
daar eene jongensschool op te richteu.
Men mag dus met grond veronderstel
len dat ieder fatsoenlijk man kon lezen. Het
schrijven was niet zoo algemeen als het
lezen. Den ouders werd het aanhoudend
ingeprent er acht op te geven, dat hunne
kindereu goed onderwijs ontvingen, doch
dat daarbij de zedeljjke opvoeding niet mocht
verwaarloosd worden; den kinderen dat zjj
er zich op toe moesten leggen om goed te
leeren, ofschoon men meermalen genood
zaakt was voor 't misbruik van het lezen
evenzeer te waarschuwen als voor den le
diggang. Armen, die hun brood moeten ver
dienen, schenen verontschuldigd te kunnen
wordeD, voornamen en rijken echter niet,
als zij de geestes-outwikkeliug hunner kin
den verzuimden. Re.v illeteratusasinus co-
ronatuse (een Koning zonder beschaving
is een gekroonde ezel) schreef een Romeinsch
Koning in een brief over de opvoeding.
Immers voor een ieder stond de gelegenheid
open om zoo veel te leeren als hij noodig
had. Men heeft in den laatsten tijd de ar
chieven doorsnuffeld ten einde bewjjzen te
vinden van het bestaan der volksscholen.
Doch wanneer men in aaumerking neemt
dat de zielzorgers meestal de eigenljjke ou
derwijzers waren en nevens hen de kosters
en cantoren, hunne assistenten, dan zal men
in de oude oorkonden dikwerf te vergeefs
naar de vermelding vau de scholen zoeken.
FEUILLETON.
Een levensbeeld.
Ja," had Antje uit volle borst gezegd, toen
de Eerwaarde heer Pastoor haar voor het Altaar
had gevraagd, of zij Frederik Hendrik Nielsen
als haren wettigen echtgenoot wilde erkennen.
Zij moest hem inderdaad wel innig lief hebben,
haren Nielsen, want drie vierden gedeelte van het
jaar voer hij op zijn vluggen schooner, die aan
een reeder te Hamburg toebehoorde, langs de kust
om vracht te zoeken. Van Hamburg naar Am
sterdam, van Amsterdam naar Lissabon, j a zelfs
naar de Middellandscke zee en naar Bombay
was hij reeds gestevend.
't Was er bizonder aangenaam in het kleine
huis, dat Nielsen van zijn vader had geërfd;
hij sierde het zoo lief en zoo keurig mogelijk.
Er waren merkwaardige dingen te zienop de
latafel tusschen de fraaie porseleinen kopjes en
schoteltjes stond een bont geschilderd houten ke
reltje, dat, als het werd aangestooten met het hoofd
knikte; boven den spiegel prijkten een aantal bonte
veeren en daaronder hingen een paar kromme
sabels, door eene Turksche muts bekroond; op
een hoekkastje lag een fraaie koralentak en eeni-
ge gedroogde zeesterren. Antje Was zeer inge
nomen met deze kostbaarheden, maar zij vergat
daarom niet hare geraniums aan het venster te
vorzorger.
Haar man had veel tijd en hij roeide haar met
huurmans jol de Elbe opwaarts naar Oevelgönne,
Als we verder bedenken, hoe veel kerke
lijke archieven en acten door den boereu-
krijg en door de Zweden zijn vernietigd,
als we in aaumerking nemen, dat er meest
al slechts berichten van beroemde mannen
aanwezig zijn, van wie slechts vermeld
wordt welke hoogere scholen zij bezocht
hebben, dan zal het ons niet verwonderen
wanneer wij aangaande dit onderwerp zoo
weinig bizouderheden vermeld vinden. En
kele toevallige gebeurtenissen echter, die
zoo eenvoudig, kort en oppervlakkig wor
den verteld, leeren ons dat het bestaan en
het gebruik maken van scholen niets bi-
zouders, doch juist iets zeer gowoons was.
Zoo wordt van eeu Heilige verhaald, dat
zijne moeder hem naar de dorpsschool zond.
Er bestaat nog een prent uit de twaalfde
of dertiende eeuw, waarop nog eenige kin
deren zijn afgebeeld, die op weg naar school
zijn en geknield liggen voor een Moeder
godsbeeld. Daarbij is het volgende onder
schrift gevoegd:
Wie oft mit Weinen bat,
Manc/i dummes Kindelein,
Unsere Frau, sie möge sein
Des Tages in der Sc/iule pflegen,
Und es behüten vor den Schlagen.
(Hoe dikwijls heeft menig kind weenend
O. L. V. gebeden dat zij haren bijstand
mocht verleenen in de school en hen voor
klappen mocht bewaren.)
Elders bewijst een belastingbiljet het bestaan
vau scholen. Eeu Bisschop, die, even als
zijne voorgangers, langen tijd uit zijn dio
cees afwezig was, vond bij zijne terugkomst
school en ouderwijzers gevestigd in zijn
huis. Wat wonder dat op een kasteel te
Erfurt al het dienstpersoneel, tot zelfs de
huisknecht, lezen en schrijven kon. Het
was eeu algemeen gebruik dat iedere bruid
een gebedenboek ten geschenke ontving. In
't begin der veertiende eeuw konden 72
giluomeesters te Florence lezen en schrijven
en in 't midden derzelfde eeuw waren er in
die stad acht a tien duizend kinderen, die
konden lezen; meer dan duizend, die konden
rekenen en bezochten zeshonderd leerlingen
de vier bestaande scholen waar ouderwijs
in de Latijusehe taal en logica werd gegeven.
waar Amje's moeder woonde, of hij zat bij dien
buurman, die de groote visscherij had gepacht,
eu vertelde allerlei zeeroovergeschiedeaissen.
Aatje naderde dan stil en luisterde aandachlig
naar zijn verhaal. Dan dronken de mannen ten
glas bier en rookten dat de spiegel er blauw
van werd. Ja, het waren zulke vreedzame dagen.
Doch Februari was in 't landin het huisje
van Blankenese kwam het bericht van den reedor,
dat Nielsens schip, de „Johanna Maria", bin
nen acht dagen gereed moest zijn om vracht in
te nemen voor Brest. Niemand was blijder dan
Nielsen; het landkrabbeuleven maakte hem
ongeduldig, „en," zeide hij," de „Johanna
Maria" kraakt reeds, zij kan het ook niet langer
uithouden." Antje nam hem dit gezegde niet
kwalijk, integendeel zij was fluks bij de hand
om Nielsens kleeren in orde te maken en in te
pakken. Nu, een flink zeeman moet ook niet
ping aan wal blijven.
Het afscheid kostte natuurlijk tranen, maar
de jonge echtgeuooten gedroegen zich zeer ver
standig. „Antje," sprak Nielsen, terwijl hij haar
omhelsde, //Antje houd je goed," waarop zij op
hartelijke wijzi antwoordde „En jij ook, Nielsen."
Er volgden stille dagen't kwam Antje dik
werf voor, alsof er in de wereld niets meer
was te doen; dikwerf was het haar angstig te
moede, maar dan nam zij haar breiwerk haastig
ter hand en tikte tegen het hoofd van den
kleinen pagode't gaf nog eenige gezelligheid
*ls hij met het hoofd knikte. Gelegenheid om
te schrijven had Nielsen niet, want een brief
op de post bezorgen, als hij in de een of andere
haven was binnengeloopen, scheeu den braven
In de steden bloeiden de zoogenaamde
stadsscholen, die echter met toestemming
van den Bisschop waren opgericht eu onder
kerkelijk toezicht stonden. Zij droegen zelfs
de namen van de kerk in welker nabijheid
zij waren opgericht. In het jaar 1400 telde
men te Keuleu 8, te Breslau 18 parochie
scholen. Een Protestautsch geschiedschrijver
bevestigt, op grond der acten, dat er om
streeks dien tijd in het diocees Praag min
stens 640 scholen waren. In Fraukrjjk
bestoud voor de zoogenaamde Hervorming
geeue enkele parochie zonder school. Men
mag dus met den meesteu grond veronder
stellen dat Duitschlaud met zijne 63 dio-
cezeu niet ten achter zal hebben gestaan.
De zorg der Kerk om scholen op te
richteu in de nieuw-bekeerde of nog te
bekeeren lauden, openbaarde zich hoofd
zakelijk in de Oostzee-lauden en bij de
Slavische Pruisen. Cisterziëusers, Fraucis-
kanen en Domiuikauen werden er uit
Rome heengezonden. Paus Honorius III
moedigde de Bisschoppen en geloovigeu in
Duitschlaud, Polen en Zweden aan, den
Bisschop Christiaau, die in de eerste heift
der dertiende eeuw werkzaam was, steeds
de noodige ondersteuning te verleenen.
>H#t is boven alles noodzakelijk, scholen
voor de Pruisische kindereu op te richten,
opdat zij voor de bekeering van hun volk
werkzamer zijn dan de vreemdelingen in
het prediken en in de verkondiging van
het Evaugelie* Op uituoodigiug vau Paus
Iuuocentius IX (1246) kwamen de kloos
ters ter hulpe, door het schrijven eu scheuken
van boeken. Eeu Pauselijk Legaat vertaalde
een schoolboek in de Duitscho taai. De
Bisschoppen vermaanden de burgers dat zij
hunne kinderen iu vroomheid moesten op
voeden en dat zij hen iu de school lezen,
schrijven en rekenen moesten laten lee
ren. De scholen bevonden zich in den
regel in de nabyheid van de parochie
kerk, ten eerste om de ouderwijzers be
ter onder het toezicht van den Herder
der Gemeente en van de notabelen te hebbeu
en ten tweede om de kinderen des te ge
makkelijker naar de kerk te kunnen leiden.
Zelfs Luther verklaarde, dat de school
man te moeilijk. Op zekeren dag bracht een
kapitein, die ook in Blankenese thuis behoorde,
eeu brief. „Beste Antje! Ik beu frisch en gezond
eu ik hoop hetzelfde van jou. Hartelijk gegioet van
je liefhebbenden, Nielsen." De eenige groet iu den
tijd van tien maanden, 't kwam Autje echter
niet in de gedachte dat het anders kon zijn.
Toen de "Johanna Maria" weder binnenliep
was het in 't laatst van October. Antje stond
op den steenen dam, die langen smal in de Elbe
was gebouwd en tuurde stroomafwaarts. Eindelijk
kwam de sleepboot, die den schooner bij ebbe
eu tegen-wiud in de haven bracht. De jonge
vrouw vloog naar huis- kwam echter onmiddel
lijk terug en nam hare vroegere standplaats
weder in. Aan boord van de „Johanna Maria"
zwaaide iemand met den hoed; toen hief Autje
een bundeltje omhoog. Of Nielsen den kleine zag
Het schreien kon hij zeker niet hooreu.
De uren nu, welke het nog duurde, alvorens
Nielsen van Hamburg naar Blankenese kon
komen, waren van langer duur, dan de vervlo
gen tien maanden. Eindelijk, zijn zware stap
liet het hooren, werd de deur geopend en vroolijk
en welgemutst kwam hij binnen. Toen viel zijn
blik op de wieg en op de jonge vrouw, die er
met fierheid eu innig zelfbehagen bij stond.
't Was een heerlijk oogenblik, 't schoonste
wellicht in het leven van dezen eenvoudigen
man. Nielsen naderde; een zeldzame eerbied
vertraagde zijne schreden.
„Mijn kind 1" riep hij en zag het wicht, bijna
blozend, in hot gelaat.
„Ja, mijn zoon," antwoordde Antjetoen viel
Nielsen op de knieën en stak zijn hoofd in de
in de nabijheid der Kerk moest zijn.
Dit feit, alsmede de omstandigheid, dat
aan de kerk- en kloosterscholen hoofdza
kelijk aan de hooge- en middelbare scho
len ook lagere scholen verbonden waren,
bewijst ons, dat het aantal lagere scholen
in Duitschlaud zeer groot was eu als we
het diocees Praag als maatstaf nemen, dan
kunnen we veilig aannemen dat er inDuitsch-
land minstens 50,000 scholen bestonden.
Wij kunnen dus met zekerheid zeggen dat,
al heersehte er ook onwetendheid even als
nu ook nog het geval is, het bepaald las
tertaal genoemd mag worden, als men be
weert dat er in de middeleeuwen eene al-
gemeene onkunde en totale verwildering
heersehte.
Slot volgt.)
Men verzekert in de politieke kringen
van Berlijn, dat men het over de uitnoo-
digiug van den Koning van Denemarken,
om al» scheidsrechter tusschen Engeland
en Rusland op te treden, eerst eens werd
nadat Lord Rosebery te Berlijn had erva
ren dat Keizer Wilhelm dat baantje, niet
op zich wilde nemen.
Karei Anton, Vorst van Hohenzollern,
is in den ouderdom van 74 jaar overleden.
De Fransche Senaat heeft het verdrag
met Annam goedgekeurd.
Gladstone deelde in het Lagerhuis
mede dat de onderhandelingen over de vast
stelling van Afghanistan's grenzen nog
niet zijn geëindigd.
De door de Spaausche Regeering naar
Valencia gezonden geneeskundige commis
sie heeft na onderzoek verklaard dat de
Aziatische cholera te Valencia en in een
twintigtal grootere eu kleinere plaatsen
der provincie van dieu naam heerscht.
Te Valencia waren zes gevallen dier
ziekte onder de gevangenen in het bagno
en in een der voorsteden voorgekomen.
Te Dastelion, Albacete en Sagonta heeft
de cholera zich geopenbaard. Het aantal
cholera-lijders te JativaAlcira eu in
andere plaatsen der provincie is, naar luid
van een bericht in den Temps, toenemende.
wieg, terwijl Anlje naast hem knielde en haren
arm om zijn hals sloeg zij weenden beiden
van geluk.
Er verliepen vele jaren't gebeurde nog vier
malen, dat Antje telkens met een jongen meer
aan de Elbe stond en naar de „Johanna Maria"
uit zag. Eindelijk na vele jaren moest Nielsen
junior ook een beroep kiezen.
„'t Water heeft geen balken, jongenlief, zei Autje,
toen hij vaders beroep had gekozen. Vader
vond de keuze goed eu zorgde er voor dat de
jonge Nielsen als scheepsjongen op een flinke
brik werd gemonsterd, die naar Australië ging.
Op zekeren dag kwam buurman Fischer met
de krant in de hand.
//Hebt ge 't reeds gelezen, juffrouw Nielsen,"
zeide hij, in het blad ziende; „de Fortune" is
met man en muis vergaan."
„De Fortuna, de brik waarop mijn zoon is?"
„Het is zoo juffer Nielsen." Autje viel
niet in onmacht en werd niet ziek en veel tijd om
te weenen was er ook niet, want de kinderen
moesten verzorgd worden, zoo ook het huis en
do wasch. Het moederhart mocht slechts des
nachts zijn recht doen gelden. Maar terwijl zij aan
de waschtobbe stond, of haar kinderen verpleegde
of hare blikken op het breede water vestigde,
peinsde zij er over, hoe zij het hartverscheurende
bericht aan vader zou overbrengen. Hare bruine
wangen konden niet verbleeken, maai de uien
meenden toch „dat Antje er zeer slecht ui D.
(Slot volgt.)
