NIEUWE
No, 914.
Donderdag 2 Juli 1885.
10de Jaargang.
De ontwijding van den Zondag.
BUITENLAND.
0.86
ïfca mme
Om te onthouden.
Spelingen der natuur.
HURL
ABONNEMENTSPRIJ S
Per 3 maanden voor Haarlem r
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p, p,
Voor het Buitenland s
Af'ztrnderlijke Nummers
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATEEDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
1,-
1,50
0,06
ftvy3BE.Ni-) in r
AGITE MA NON AGITATE.
IDIliUT
PRIJS DER ADVERTENTIÉH
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrjjdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers KÜPPERS LAUREY.
De alom heerschende goddeloosheid, het
meer en meer veldwinueud ougeloof, is oor
zaak dat het gebod der Zondagsheiliging
schier overal niet meer wordt nageleefd.
De stelselmatige miskenning van dit God
delijk gebod wordt zelfs als eene hoog te
waardeereu begiusel van den nieuweren
tijd geprezen. Niets echter is minder waar
dan de bewering, dat de Zondags-arbeid
het volk tot heil verstrekt. De systema
tische ontwjjdiug van den Zondag heeft
veeleer het grootste sociale nadeel ten ge
volge, zij is op de allereerste plaats het
bederf der gezondheid, het zwaarwichtigst
kapitaal van iederen mensch.
Hoe verderfelijk de stelselmatige Zondags-
arbeid moet werken, blijkt reeds uit het
oordeel "der natuurphilosofen en genees-
heeren, die verklaren dat hij in directen
strijd is met de natuur eD het organisme
van den mensch. Ongeloovige geneeskun
digen zeggen dat het gebod zijn ontstaan
te danken heeft aan de natuurlijke behoefte,
welke de mensch, na een zesdaagschen ar
beid, aan een rustdag gevoelt.
Juist omdat de Zondag aan de natuur
lijke behoeften van den mensch voldoet,
was het voor de Priesters van alle Gods
diensten zeer gemakkelijk, den Zondag voor
eene instelling Gods te doen doorgaan en
door denZondag hun eigen aanzien en hunne
macht te vergrooten,* zegt de natuurvor-
scher Karl Muller.
Dr. Schauenberg schrijft in zijneHy
giënische Studiën über die Sonntags ruhe:
Den zevenden dag algemeen als een rust
en feestelijken dag te beschouwen, na een
arbeid van zes dagen, steunt niet op een
mysterie, maar dient te geschieden uit eene
proefondervindelijk erkende en bevestigde be
hoefte der menschelijke natuur,om na een ar
beid van zes dagen,één dag vrij te hebben aan
de gezondheid en, als de uitdrukking ver
oorloofd is, aan den genius gewijdDeze
getuigen zijn ongetwijfeld niet verdacht,
want zij kennen God noch gebod; echter
verklaren moeder natuur en natuurwetten
op enlijk dat de Zondagsrust noodzakelijk is.
Wie derhalve systematisch den Zondag door
arbeid ontwijdt, zondigt tegen de natuurwet
FEUILLETON.
Ketels kan men vrij van ketelsteen houden
door er eens in de maand aardappelschillen
eenigen tijd in te koken.
Gevulde petroleumlampen mogen over dag
niet in de zon staan, omdat warme petroleum
gassen ontwikkelt, die bij het aansteken eene ont
ploffing zouden veroorzaken.
Augurken in 't zuur bederven altijd in een
pot waar vet in is geweest.
Visch is beter af te schrapeu als zij een oogen-
blik in het warm water is gehouden.
Het hard worden van petroleum-pitlen voor
komt men door ze in zeepsop, of azijn, uit te
koken.
Hat schiften van melk belet men door er een
stukje suiker in te leggen. Natuurlijk kan zulke
met suiker vermengde melk niet gekarnd wor
den.
Als een mes uit het heft heeft losgelaten, kan
men het weer vastmaken door het gat van het
heft met fijngestampt hars en krijt te vullen en
dan den heetgemaakten steel van het mes er
in te steken.
Bevroren eieren worden weer bruikbaar ge
maakt door ze iu verseh bronwater te legge n
waarin een lepel keukenzout is opgelost.
Van een klomp ijs kan meu het best zulke
stukjes maken als men hebben wil, door er een
spijker of een puntig mes op te zetten, en met
eu benadeelt in hooge mate zijn organisme.
Dr. Niemeyer schrijft in zijn werk Die
Sonntagsruhe vom Standpunct der Gesund-
heitslehre:>de Zondagsrust is de noodwen-
ste bescherming tegen sluipende ziekelijk
heid en tegen het plotselinge bezwijken
van bet lichaam. De verordening van den
rustdag is eene natuurlijke noodzakelijkheid
géén willekeurig gebod.
Dr. E. Reich, een radicaal ongeloovig
arts, komt iu zijne studiën over den Zon-
dagsarbeid tot het volgende resultaat: »Het
is goed en noodzakelijk, dat de rij der
werkdagen regelmatig wordt afgebroken
door een dag, waarop andere organen, dan
die welke gedurende zes dagen werkzaam
waren, in werking komen. Waren we ge
durende een reeks dagen hoofdzakelijk met
de spiereu bezig, hebben we des daags ge
arbeid, dan hebben we toch, al brachten
wij den nacht slapende door, van tijd tot
tijd behoefte aan een afbreken van onze
gewone bezigheden, eene verwisseling van
den spier- met den zenuw-arbeid; na eene
inspanning van eenige arbeidsdagen hebben
we behoefte aan een rustdag.*
Aau het slot van zijn geschrift deelt deze
geneeskundige het resultaat van zijn on
derzoek in de volgende woorden mede:«De
beschaafde mensch heeft de rustdagen noo-
dig voor zijne gezondheid, zedelijkheid en
geestelijke werkdadigheid; hij heeft behoefte
aan dien wekelijks regelmatigterugkeerenden
Zondag en de meermalen in hot jaar voor
komende feestdagen. Maar het enkel rusten,
het enkel overwegen of het genot alleen op
die dagen is niet in staat het nut aan te
brengen, dat gebiedend noodzakelijk is, als
de arbeider lust tot den arbeid, genoegen
aan zijne bezigheden, verheffiug des harten,
vervroolijking van 't gemoed, versterking
des geestes, als hem harmonie van al zijne
vermogens, van al zijne functies zal
verzekerd zijn; het is voor het gezonde, het
geestelijke, zedelijke en lichamelijke gedijen
van den mensch, voor het welzijn van het
tegenwoordige zoowel als van de volgende
geslachten gebiedend noodzakelijk, dat er
niet slechts rustdagen bestaan, maar dat
deze ook waardig eu nuttig worden door
gebracht.*
Dr. Doek uit Zwitserland zeide in eene
de hand of een houten hamer daarop te slaan.
Taai vleesch kan men even malsch koken als
het andere, wanneer men een weinig azijn hij
het water doet.
Om eiwit snel te kloppen, moet men zooveel
zout als op de punt van een mes kan liggen
er bij doeuhoe koeler de eieren zijn, des te
eer schuimen zij.
Oude boter wordt weêr smakelijk door uit-
wassclien, eerst ic koud water, daarna in melk
dan kneedt men de boter een weinig met fijne
suiker en strooit er wat zout op.
Plaatijzer kan men blank schuren met een pap van
houtasch en olie, waarmede men het insmeert
en dat men daarna met een wollen lap uitwrijft.
Is het zeer zwart, dan herhaalt men dit.
Koper maakt men schoon met Prager puim
steen, en geel koper kan men ook met schijven
citroen inwrijven en met water afspoelen.
Blik wordt weer zoo glimmend alsof het nieuw
was, als men het met sterk sodawater schoon
maakt en met wollen lappen opwrijft. Met ter
pentijn of krijt kan men blik ook schoonmaken
voor grof b'ikwerk moet men zand iu plaats van
van soda gebruiken.
Tin maakt men met zand schoon, en spoelt
het met regenwater af; voor fijne tinnen voor
werpen neemt men krijt en brandewijn.
Iu het kleine meer Agnano bij Napels is het
water aan de oppervlakte zoet, terwijl het in de
diepte zout is als de zee.
voordracht den 21 Februari 1883 te Ber
lijn gehouden: »dat de Zondagsrust van
het standpunt der gezondheidsleer eeu der
belangrijkste vragen is, want rust na be
weging is een organische wet. De uitspraak
van Spencer: »Het evangelie der ontspan
ning eu rust moet meer en meer gepredikt
worden, zal onze gezondheid niet nog slech
ter worden dan zij reeds is,mag in onze
zenuwachtige eeuw wil als gerechtigd wor
den beschouwd.*
Prof. Dr. Hirt iu Breslau zegt: Reeds
op hygiënische gronden, om van de gods
dienstige niet te spreken, moet de Zondags
rust beschouwd worden voor ieder mensch
noodzakelijk te zijn.»
»De Zondagsrust* zegt Dr. Cabanis, »is
in gesloten werkplaatsen noodzakelijk, voor
al daar waar de lucht niet gemakkelijk kan
worden ververscht. Op zulke plaatsen ne
men de spierkrachten zeer snel af. De sterk
ste mannen worden wekelijk eu grillig van
karakter.
»Eéu rustdag in de week,« zegt Audi-
ganne, schijnt de juiste maat te zijn voor
de behoeften onzer natuur. Men zie eens
wat er volgt, als er des Zondags wordt ge
werkt. Heeft men daardoor een werkdag
meer aau de week toegevoegd? Somtijds,
maar zelden. Meestal heeft de rustdag zijne
plaats verau lerd. Als het werk des Zondags
voortduurt, wordt het des Maaudaags ge
staakt en zeer dikwijls ook op audere da
gen in de week.«
Dr. H. N. Descieux, een beroemd arts
in Frankrijk, schrijft: »Wij moeten ons op
het standpunt der werkelijke feiten plaatsen
eu ons geen socialen toestand voorspiege
len, die nooit verwezenlijkt wordt, een toe-
tand waarin nl. de arbeider in de juiste
verhouding werken, eten eu rusten kaD.
Heeft de arbeider niet een dag, waarop hij
den arbeid geheel en al kan staken, dan rust
hij gedurende den nacht slechts vau de
directe vermoeiris van het dagwerk uit;
maar deze rust is niet voldoende. Iu de
al te korte tusschenruimte, die zijne werk
uren van elkander scheidt, kunnen zijne
krachten niet geheel en al worden hersteld;
zij worden spoedig uitgeput en de mensch
wordt zeer spoedig eeu prooi van eene
ziekte, welke men courbature (stijfheid der
Bij Ornar in Tranche Comté is een heel
diepe bron, die bij nat weer overloopt eu groote
hoeveelheden visch opwerpt.
In de buurt van Grenoble is een plaats, Fon
taine Ardeute, waaruit vlammen ontsnappen, die
8troo, papier en hout verbranden, maar geen
kruit doen ontvlammen.
Colmars, een kleine stad in Provence, bezit
een merkwaardige fontein, die beurtelings zeven
minuten lang loopt en ophoudt,,
In de Fransche provincie Bonrbonnais, nu het
departement Aller, is een stad Bourbon l'Archam-
balt genaamd, die merkwaardig is om haar baden.
Het water van deze baden is zout en laat op
den rand van de kuip eeu gele kleur met een
zwavellucht achter. Zij zijn zoo heet, dat men
er zijn hand niet zonder pijn in kan houden,
toch kunnen er geen eieren iu worden gekookt
en planten verschrompelen er niet iu. Het kookt
niet sneller dan koud water, als men het op het
vuur zet, terstond nadat men het uit de bron
heeft geput. Een groen slijm blijft aan de op
pervlakte als het fraai weer is en verdwijnt als
het gaat regenen.
Bij het kasteel Skepus in Hongarije is een
grot, waarin het water 's winters vloeibaar is,
maar 's zomers haalt men er groote blokken ijs
uit om daar dranken mee te koelen.
Het dorp Crudwell bij Tetbury in Wiltshire
Engeland, heet naar een bron, die zich daar
bevindt.
De opening van de bron aan den kant van
den weg gelegen, heeft slechts de grootte van
ledeu) noemt. Hoeveel vroegtijdige, acute
en chronische ziekten, hoeveel kwalen heb
ben niet haren oorsprong iu den slechts
zelden of nimmer gestaakten arbeid! De
wetgevers hebben deze hygiënische wet zoo
goed begrepen, dat zij iu verschillende lan
den de dagelijksche werkuren vau vrouwen
en kiuderen juist geregeld en Zoudagsarbeid
streng hebben verboden. En dit geschiedde
niet ter zake van religieuze overwegingen
maar alleen in het belaug der openbare
gezondheid. De constitutie der mannen is
sterker dan die der vrouweu en kinderen,
daarentegen is echter hun werk moeilijker
en vereischt een grooter krachtverbruik
als dus de werkman, van de hem door de
wet gelaten vrijheid gebruik makende, zijn
gewonen arbeid ook des Zondags voortzet,
dan geeft hij zich moedwillig aan de bo-
genoemde ernstige gevolgen prijs.
Eeu ander ervaren arts uit de fabrieks-
streken iu Henegouwen, waar des Zondags
dikwerf wordt gearbeid, schrijft: »De ge
volgen van den Zondagsarbeid, zooals ik
die heb waargenomen, zijn gewoonlijk van
zeer bedroeveudeu aard. Een jong man, die
zonder te rusten arbeidt, kan een tijdlaug
aan de bovenmatige verslapping weerstand
bieden, doch na verloop van eenige jaren,
vooral als hij niet zeer matig en regelma
tig leeft, worden zijne krachteu ondermijnd,
zijne intelligentie verminderd, de lichtste
arbeid vermoeit hem en dan volgt eeu
gansche rij ziekten, die het gevolg ziju van
het overmatige werken en van de gemaakte
uitspattingen. De arbeider wordt dan voor
den tijd ongeschikt het noodige voor het
levensonderhoud van zich eu van zijn
huisgezin te verdienen.
Aangezien eeu dag van rust op zeven
dagen voor den arbeidenden mensch nood
zakelijk is,zegt Michel Chevallier, ïlaten
wij dan den Zondag vieren iu den naam
der openbare gezondheid, als 't niet in naam
van den Godsdienst geschiedt.
Wordt vervolgd.)
Het adres van den Mecklenburgschen adel,
ten voordeele van de Brunswijksche Troon-
candidatuur vau den Hertog vanCumberlaud,
eeu gewoon voetbad en is ongeveer even diep.
Het water loopt steeds door, maar slechts tot
aan den rand, nooit er over. Nog merkwaar
diger is, dat alle pogingen, om het water in
dezen natuurlijken vergaarbak te verminderen,
ijdtl zijn. Hoe snel men het water er ook uit
neemt, het wordt steeds even snel vervangen.
Te Bahorn aan de Perzische golf, waar weinig
of geen regen valt en het dorre strand geen zoet
water oplevert, hebben de inboorlingen een
merkwaardige methode om zich het noodzakelijke
drinkwater te verschaffen. Het wordt namelijk
verkregen uit de vele bronnen op den bodem dsr
zee. De duiker windt, in zijn boot gezeten, een
zak van geitenhuid om zijn linkerarm en houdt
met de hand zijn mond dicht. Dan neemt hij
een zwaren steen in zijn hand, waaraan een
sterke lijn is vastgemaakt. Zoo uitgerust duikt
hij en bereikt weldra den bodem. Terstond opent
hij den zak boven den zoetwaterstraal, springt
dan op den stroom, die omhoog gaat, sluit meteen
den zak en wordt aau boord genomen. De steen
wordt dan opgehaald en de duiker gaat, na wat
adem gehaald te hebben, eeu nieuwen voorraad
halen.
De oorsprong dier rijkelijk vloeiende, onder-
zeesche bronnen moet, naar men wil, liggen in
de groene vlakte van Osman op een afstand van
ongeveer zeshonderd Engelsche mijlen.