NIEUWE
No. 940,
Donderdag 1 October 1885.
10(U Jaargang.
agite ma non agitate.
De gilden in de middeleeuwen.
BUITftNLAN 1>.
feuilleton.
Onschuldig verstooten.
AARLEI
ABONNEMENTSPHIJS
Per 3 maanden voor Haarlem t 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afzjuderljjke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BffEEAU: St. Jansstraat Haarlem.
iM:*:? 'vi
PBJJS JDER ADVERTENTIËN
Van 16 regels.30 Cents
Elke regei meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: K UPPERS LAURKY.
Vervolg en Slot.)
De gezellen stonden in den beginne tot
hunne meesters en tot het gilde in dezelfde
verhouding als de leerlingen. Zij genoten
doorgaaus in het huis van den meester
niet alleen kost en inwoning, maar zij
hadden ook vuur, licht eu bewasschiug vrij
en waren alzoo in een meer innige ver
band met het huisgezin, dan wanneer
zij hun loon in klinkeude munt ontvingen.
Ieder gezel moest 's avonds om 10 uur
thuis zijn; zij mochten des nachts niét
wegblijven eu geeu knechts van auderen in
hunne woning brengen. Tot het ophouden
van de eer en het fatsoen der gezellen,
werkten voornamelijk mede de Gezellen-
Bonden, die zich in de 15e eeuw, hoofd
zakelijk in Duitschland, ontwikkelden eu
aan 't einde dier eeuw den grootsten bloei
bereikten. De werkman behoorde dienten
gevolge, zoo lang hjj in eene stad aan het
werk was, tot een vrij, van eeue grondwet
voorzien genootschap, dat bestemd was de
plaats in te nemen van haard en huisge
zin. Werd hij ziek, dan was hij niet aan
zich zeiven of aan de openbare milddadig
heid overgelaten, maar hij werd in het
huis zijns meesters en door de middelen
zijner broederschap verzorgd. Voorzien
van zijn herkenniugsteeken kou de werk
man door liet gansche Rijk zich bewegen
eu dikwijls over de grenzen gaan. Maar
werk nemen mocht hij slechts bij een gilde-
broeder. Waar hij aankwam, stond hij on
der de bescherming van het gilde eu deed
tij zijn recht gelden. Elke gilde-herberg
moest hem opnemen. In de herberg kon
hij vernemen welke meesters gezellen noo-
dig hadden. Was er geeu werk te krijgen,
dan trok hij verder, voorzien van een reis
penning voor zijn onderhoud tot aan de
volgende gildestad.
De gezel stond dus in een nauw verband tot
het huisgezin van den meester eu tot zijne
vakgenooten in de gezellen-vereeniging,
die hem beschermde eu ondersteunde. Ein
delijk stond hij ook in bizondere verbinding
met de Kerk, aangezien hij steeds lid was
van de eene of andere kerkelijke broeder
schap. De broederschappen waren tegelij
kertijd ook vereenigiugeu van weldadig
heid voor noodlijdenden en hulpbehoeven
den van allerlei aard. In dit opzicht had-
9.
Geschiedkundige Novelle.
Vervolg.)
Nochtans wijfelde hij mit het antwoord. De
koopman mocht in zijn aangezicht lezen.
„Uit uwe gelaatstrekken raad ik, wat er in
u omgaat,// zeide hij zuchtend; „gij vertrouwt
mij niet. Welaan! laat er ons niet verder over
spreken Neem bid ik u, het geld en laat den
armen Mathyas Bilczy aan zijn lot over 1"
„Neen, dat zon ik nooit over mij kunnen
krijgen, nadat gij zoo openhartig tot mij ge
sproken eu mij, den vreemdeling vol vertrou
wen de broederhand hebt gereikt!" riep de
jonkman uit. „Luister dusIk wil u langs dat
pad voeren, dat u ongezien van uwe vervolgers
tot in het huis uwer bruid voert, ik zal daar
buiten de wacht houden, tot gij met haar ge
sproken en afgehandeld hebt wat u op het hart
ligt. Gij echter zweert mij daarentegen bij de
Moeder Gods, die op ons nederziet, dat uwe
woorden en uwe bedoelingen waarachtig zijn en
er geen valschheid en bedrog daarin verscholen
liggen
Verhit door de inspanning van het snelle
loopen want al dieper en dieper daalde de
zon in het westen neder bereikte Ru-
dolf Von Zarnitz Nardory's huis. Hij vond
den de gilden vau voorheen hetzelfde
streven als onze hedeudaagsche vereenigiu
geu van ambachtsleerlingen eu gezellen.
Deze laatste bereiken echter slechts gedeel
telijk hun doel.
Wat de werkloonen aangaat, kau uit
verschillende opgaven bewezen worden, dat
de materiëele toestand van den ambachts
man zeer gunstig was. De rijke gaven en
geschenken voor kerkelijke gestichten of
voor inrichtingen van weldadigheid, ver
klaren duidelijk dat er onder de gezellen
welvaart heerschte. Die welvaart trou
wens blijkt ook duidelijk uit de herhaalde
verordeningen tegen de overdreven weelde
in de kleederdracht, waardoor zij zich met
deu hoogereu burgerstand trachtten gelijk
te stellen.
Even als alles in de wereld, ontaardde
ook het gildewezeu door verzaking der
beginselen en fuudamenteu, waarop het
was gebouwd. Naarmate de gilden ophiel
den, eene orgauisatie ten gunste van den
arbeid te zijn, naarmate zjj privilegiën
werden voor zekere familiëu en wel voor
zeer rijke familiëu en aldus het kapitaal
dienden, begonnen de ongunstige gevolgen
meer en meer toe te nemen en bleef de
goede uitwerking der gilden achterwege.
De gildedwang in 't bizouder werd scha
delijk toen hij met betrekking tot het op
nemen van nieuwe leden in kleingeestige
bekrompenheid ontaardde en een als mono
polie diende voor een bepaald aantal rnees-
ter-familiën. Deze wending had niet voor
het midden der zestiende eeuw plaats.
De steeds meer algemeen wordende eisch,
dat ieder, die een ambacht wil uitoefenen,
eene proef van zijne bekwaamheid moet
geven, is een bewijs, dat de waarde van
het gekeurde meesterstuk ten huidigeu dage
weder wordt erkend. De verplichting van
een meesterstuk te moeten leveren spoorde
de jonge ambachtslieden aan, met alle
krachten eu met den meest mogelijken
ijver zich op hun vak toe te leggen, om
daardoor de uoodige kundigheden te ver
krijgen, teneinde later zelf eene zaak te
kunnen oprichten en naar den eisch te
leiden. De groote bloei, die de ambachten
in de middeleeuwen bereikten, was onte
genzeggelijk ook aan de vervaardiging van
het meesterstuk toe te schrijven. Yele kunst
werken, die wij in onzen tijJ nog in hooge
mate bewonderen, danken we enkel en
den koopman op zijn kantoor, in berekeningen
verdieptin lange reeksen boekte hij met
zichtbare inspanning cijfer aan cijfer in de voor
hem liggende boeken en folianten, waarvan een
het opschrift droeg„Vermogen van Walli
Werbna."
In het ruime met donker eikenhout bescho
ten verirek, met dikke tralievensters, heerschte
reeds eene vale schemering, toen de Zsrnitzer
binnentrad.
Ontevreden over de stoornis zag de koopman
op. „Wie is daar?" vroeg hij barsch. „Wat is
het?"
„Vergeef mij, mijnheer Nardory, wanneer ik
u stoor," dus nam de jonkman het woord op;
„maar ik keer terug om u aan uw gegeven
woord te herinneren eu met uw jawoord de
geliefde bruid van u te ontvangen."
„Zijt gij daar al weder?" riep de koopman,
de pen van zich werpende: ,,ik heb geen tijd
voor u! Ik heb bezigheden gelijk gij ziet! Op
een anderen keer
Rudolf werd bleek. „Mijnheer Nardory sprak
hij met bevende stem, „ik houd u voor een
eerlijk man. Herinner u wat er heden voorge
vallen is in den tuin van uw huis; gij eischtet
tweehonderd ducateu van mij als rouwkoop voor
Ragocz uit Peatli hier zijn zij!" En hij
legde den buidel, door wolks mazon blinkende
goudstukken schemerden, op de tafel.
alleen aan de instelling van het meester
stuk.
Het valt niet te loochenen, dat er ook
bij het maken van het meesterstuk mis
bruiken van verschillenden aard werden
gepleegd. Doch wie kau ons eene meusche-
lijke iustelliug aanwijzen waar geeu mis
bruiken worden gevonden?
Ongetwijfeld mogen de middeleeuwsche
gilden eeue grootsche eu zegenrijke ver
schijning genoemd worden, nauw verbonden
met de Kerk en uit haren geest voortge
komen. De gilden wilden en zouden den
kleinen man« helpen en dat hebben zij
ook werkelijk in hun tijdperk van bloei,
op uitstekende wijze gedaan. Zeer juist
zegt Arnold te dien opzichte: »Het zou
eeu eigenaardige arbeid zijn, in bizonder-
heden den samenhang aan 't licht te bren
gen van onze tegenwoordige beschaving
met de Christelijke Kerk, die duizenden
draden kan aanwijzen, door welke zij onze
ontwikkeling aan zich vastknoopt en dat
wel hoofdzakeljjk op economisch gebied.
Slechts hieraan zij herinnerd, dat eeuwen
lang alle industrieels vooruitgang van de
bisdommen en kloosters is uitgegaan, dat
zonder de Kerk geeu steden mogelijk zou
den zijn geweest. Landbouw, nijverheid en
verkeer zijn steeds op de meest directe
wijze door de Kerk bevorderd geworden;
hoofdzakelijk is zulks in de steden ge
schied.
Zoo baseert iuderdaad alles,t wat de
beschaving van den tegen woordigen tijd
boven die van de oudheid onderscheidt, op
de eene of andere wijze, direct of indirect,
op de Katholieke Kerk: de afschaffing der
slavernij, de adel van den arbeid, de vor
ming van verschillende beroepsstauden,
de veelzijdigheid van onze kunst en we
tenschap, ja, de bloei van alle economische
productie.
Ook te dien opzichte maakt dus de Ka
tholieke Kerk met volle recht aanspraak
op onze hulde, dankbaarheid eu waar
deering.
Het plan voor eene schikking in de
geldzaken van den Koning vau Beieren
schijnt niet te zullen gelukken. Het mi
nisterie is met de voornaamste leden der
Beiersche Kamers in vertrouwelijk overleg
Bigeerig vestigde Nardory er zijne oogen op,
zijne vingers kromden zich, alsof zij een prooi
wilden bemachtigen; plotseling echter bedacht
hij zich en trok ze weder terug. „En gij ge
looft, dat ik zoo dwaas zou zijn, om woord te
houden?" vroeg hij in e;n lach schietende. „In
derdaad, zoo gemakkelijk loopt Nardory niet
in den val. Van welken zoon Abrahams of
Israels hebt gij dat blanke geld geborgd, om
het met woeker of Nardory's bruidschat weder
terug te geven, wanneer ge niet door struikroo-
verij of duivelskunstenarijen in het bezit van
dien schat g. komen zijt, gij, die mij nog voor
weinige uren verliet zoo arm als een kerkrat?"
Zenuwachtig drukte ne jonkman de hand op
het hart als wilde hij den storm bezweren, die
er in woedde. „Mijnheer Nardory, dit geld is
op eerlijke wijze verkregen, daarop geef ik u
mijn eerewoord! Geen oneer, geen bedrog kleeft
er aan! Ik bid u, beleedig mij niet verder door
uwe hardheid cn wantrouwen en verhinder niet
langer de verbintenis van twee harten die...."
De koopman sloeg zoo geweldig met de vuist
op de voor hem liggende folianten, dat de inkt
uit den plompen inktkoker spatte.
„En al bood gij mij de geheele schatkamer
des Keizers," riep hij hem in de rede vallende,
uit, „dan kreegt gij mijn kind toch nietRagocz
heeft mijn woord en ik zal het gestand doen.
Wat u betreft, zoek een adellijke jonkvrouw,
getreden over eene regeling, waarbij de
Staat de noodige som vau ongeveer 30
millioen zou voorschieten, terwijl de civiele
lijst des Kouings zou worden verhoogd met
het vereischte bedrag om de rente en af
lossing vau het voorschot te kunnen vol
doen. Dit meerdere zou dan worden toege
kend onder de voorwaarde, dat het nooit
tot eenig auder doel mag worden besteed
en 's Konings opvolger zich strikt daaraau
moeten houden. Het ministerie schijnt met
dit voorstel al zeer weinig succès te hebben
gehad; althans het heeft na eeue nadere
beraadslagingen met de aguaten van alle
stappen in die richting afgezien.
De bekende sociaal-democraat Siegrief is,
op grond der Socialistenwet, uit Berlijn
gebannen.
Het Deutsche Wochenblatt, te Munster
verschijnende, spreekt het gerucht tegen,
volgens hetwelk de Duitsche sociaal-demo
craten nog iu dezen zomer een party-
congres wilden houden.
Al de ambassadeurs der groote Mogeud-
hedeu te Berlijn snellen naar hun post
terug. De Bulgaarsche stormen doen alzoo
hun uitwerking aaii de oevers van de Spree
gevoelen.
Het Keizerlijk besluit is verschenen,
waarbij wordt bepaald dat de Ongevalswet,
alsmede de wet, waarbij haar werking werd
uitgebreid tot de beambten bij de post-,
telegraaf- en spoorwegdiensten, alsmede tot
die bij de zeemacht en het legerbestuur
werkzaam, met 1 October zullen worden
ingevoerd.
De tekst van de nota, waarbij een einde
wordt gemaakt aan het diplomatiek inci
dent betrekkelijk de beleedigiug, in Spauje5
van de Duitsche vlag, is thans openbaar
gemaakt.
Naar aanleiding van deze nota heeft
Duitschland zich voldaan verklaard voor
zooveel betreft het voorgevallene met de
Duitsche vlag.
Thans blijkt nog over de bemiddeling in
de eigenlijke Carolinen-quaestie. Men deukt,
dat die bemiddeling spoedig zal plaats heb-
beu, ten einde het Kabiuet-Canovas iu
staat te stellen om vóór de bijeenkomst
van de Cortes met Duitschland een ver
drag te sluiten omtrent de Carolinen-ei-
landeu, op gelijken voet als de regeling heeft
plaats gehad van de verhouding der beide
Mogendheden tegenover de Soeloe-eilanden.
die beter voor het trotsche geslacht der Zar-
nitzers past en den uitgedoofden glans op
nieuw verguldt; het geld en het kind van een
kramer zijn daartoe veel te gering!"
„Ellendeling!" stamelde Rudolf, zich zelveu
niet meester kunnende blijven„laat mij niet
vergeten dat Elze uwe dochter is!"
Nardory trad eenige schreden terug. „Wilt
gij mij bedreigen, in mijn eigen huis?
Wees er mij dankbaar voor, dat ik u niet door
mijn bediouden do deur laat wijzen
Wrie weet hoe deze woordenwisseling geëin
digd ware? Doch eene hand legde zich zacht
op den arm des jonkmans, en eene lieve stem
klok in zijn oor. Het is mijn vader, Rudolf
spaar hem! Het is ous lot om Ie lijder, en ge
scheiden te zijn vaarwelGedenk mijner
gelijk men een doode gedenkt. De wil van mijn
vader rukt mij van u af maar zoover gaat
zijne macht niet, dat hij mij tot een echtver
binding met een ander dwingen kan Ik herhaal het,
onderwerp u en vaarwelEn zij verdween dooi
de deu r.
„Elze!" riep Rudolf, diep bewogen, „moet
ik dan alle hoop op uw bezit opgeven
„Ja, het moet zoo zijn vaarwelklonk het
nogmaals uit haren mond.
Wordt vervolgd