NIEUWE No. 940, Donderdag 1 October 1885. 10(U Jaargang. agite ma non agitate. De gilden in de middeleeuwen. BUITftNLAN 1>. feuilleton. Onschuldig verstooten. AARLEI ABONNEMENTSPHIJS Per 3 maanden voor Haarlem t 0,85 Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1, Voor het Buitenland 1,50 Afzjuderljjke Nummers0,06 Dit blad verschijnt Eiken WOENSDAG en ZATERDAG. BffEEAU: St. Jansstraat Haarlem. iM:*:? 'vi PBJJS JDER ADVERTENTIËN Van 16 regels.30 Cents Elke regei meer5 Groote letters worden berekend naar plaatsruimte. Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant. Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag avond voor 6 uur ingewacht. Uitgevers: K UPPERS LAURKY. Vervolg en Slot.) De gezellen stonden in den beginne tot hunne meesters en tot het gilde in dezelfde verhouding als de leerlingen. Zij genoten doorgaaus in het huis van den meester niet alleen kost en inwoning, maar zij hadden ook vuur, licht eu bewasschiug vrij en waren alzoo in een meer innige ver band met het huisgezin, dan wanneer zij hun loon in klinkeude munt ontvingen. Ieder gezel moest 's avonds om 10 uur thuis zijn; zij mochten des nachts niét wegblijven eu geeu knechts van auderen in hunne woning brengen. Tot het ophouden van de eer en het fatsoen der gezellen, werkten voornamelijk mede de Gezellen- Bonden, die zich in de 15e eeuw, hoofd zakelijk in Duitschland, ontwikkelden eu aan 't einde dier eeuw den grootsten bloei bereikten. De werkman behoorde dienten gevolge, zoo lang hjj in eene stad aan het werk was, tot een vrij, van eeue grondwet voorzien genootschap, dat bestemd was de plaats in te nemen van haard en huisge zin. Werd hij ziek, dan was hij niet aan zich zeiven of aan de openbare milddadig heid overgelaten, maar hij werd in het huis zijns meesters en door de middelen zijner broederschap verzorgd. Voorzien van zijn herkenniugsteeken kou de werk man door liet gansche Rijk zich bewegen eu dikwijls over de grenzen gaan. Maar werk nemen mocht hij slechts bij een gilde- broeder. Waar hij aankwam, stond hij on der de bescherming van het gilde eu deed tij zijn recht gelden. Elke gilde-herberg moest hem opnemen. In de herberg kon hij vernemen welke meesters gezellen noo- dig hadden. Was er geeu werk te krijgen, dan trok hij verder, voorzien van een reis penning voor zijn onderhoud tot aan de volgende gildestad. De gezel stond dus in een nauw verband tot het huisgezin van den meester eu tot zijne vakgenooten in de gezellen-vereeniging, die hem beschermde eu ondersteunde. Ein delijk stond hij ook in bizondere verbinding met de Kerk, aangezien hij steeds lid was van de eene of andere kerkelijke broeder schap. De broederschappen waren tegelij kertijd ook vereenigiugeu van weldadig heid voor noodlijdenden en hulpbehoeven den van allerlei aard. In dit opzicht had- 9. Geschiedkundige Novelle. Vervolg.) Nochtans wijfelde hij mit het antwoord. De koopman mocht in zijn aangezicht lezen. „Uit uwe gelaatstrekken raad ik, wat er in u omgaat,// zeide hij zuchtend; „gij vertrouwt mij niet. Welaan! laat er ons niet verder over spreken Neem bid ik u, het geld en laat den armen Mathyas Bilczy aan zijn lot over 1" „Neen, dat zon ik nooit over mij kunnen krijgen, nadat gij zoo openhartig tot mij ge sproken eu mij, den vreemdeling vol vertrou wen de broederhand hebt gereikt!" riep de jonkman uit. „Luister dusIk wil u langs dat pad voeren, dat u ongezien van uwe vervolgers tot in het huis uwer bruid voert, ik zal daar buiten de wacht houden, tot gij met haar ge sproken en afgehandeld hebt wat u op het hart ligt. Gij echter zweert mij daarentegen bij de Moeder Gods, die op ons nederziet, dat uwe woorden en uwe bedoelingen waarachtig zijn en er geen valschheid en bedrog daarin verscholen liggen Verhit door de inspanning van het snelle loopen want al dieper en dieper daalde de zon in het westen neder bereikte Ru- dolf Von Zarnitz Nardory's huis. Hij vond den de gilden vau voorheen hetzelfde streven als onze hedeudaagsche vereenigiu geu van ambachtsleerlingen eu gezellen. Deze laatste bereiken echter slechts gedeel telijk hun doel. Wat de werkloonen aangaat, kau uit verschillende opgaven bewezen worden, dat de materiëele toestand van den ambachts man zeer gunstig was. De rijke gaven en geschenken voor kerkelijke gestichten of voor inrichtingen van weldadigheid, ver klaren duidelijk dat er onder de gezellen welvaart heerschte. Die welvaart trou wens blijkt ook duidelijk uit de herhaalde verordeningen tegen de overdreven weelde in de kleederdracht, waardoor zij zich met deu hoogereu burgerstand trachtten gelijk te stellen. Even als alles in de wereld, ontaardde ook het gildewezeu door verzaking der beginselen en fuudamenteu, waarop het was gebouwd. Naarmate de gilden ophiel den, eene orgauisatie ten gunste van den arbeid te zijn, naarmate zjj privilegiën werden voor zekere familiëu en wel voor zeer rijke familiëu en aldus het kapitaal dienden, begonnen de ongunstige gevolgen meer en meer toe te nemen en bleef de goede uitwerking der gilden achterwege. De gildedwang in 't bizouder werd scha delijk toen hij met betrekking tot het op nemen van nieuwe leden in kleingeestige bekrompenheid ontaardde en een als mono polie diende voor een bepaald aantal rnees- ter-familiën. Deze wending had niet voor het midden der zestiende eeuw plaats. De steeds meer algemeen wordende eisch, dat ieder, die een ambacht wil uitoefenen, eene proef van zijne bekwaamheid moet geven, is een bewijs, dat de waarde van het gekeurde meesterstuk ten huidigeu dage weder wordt erkend. De verplichting van een meesterstuk te moeten leveren spoorde de jonge ambachtslieden aan, met alle krachten eu met den meest mogelijken ijver zich op hun vak toe te leggen, om daardoor de uoodige kundigheden te ver krijgen, teneinde later zelf eene zaak te kunnen oprichten en naar den eisch te leiden. De groote bloei, die de ambachten in de middeleeuwen bereikten, was onte genzeggelijk ook aan de vervaardiging van het meesterstuk toe te schrijven. Yele kunst werken, die wij in onzen tijJ nog in hooge mate bewonderen, danken we enkel en den koopman op zijn kantoor, in berekeningen verdieptin lange reeksen boekte hij met zichtbare inspanning cijfer aan cijfer in de voor hem liggende boeken en folianten, waarvan een het opschrift droeg„Vermogen van Walli Werbna." In het ruime met donker eikenhout bescho ten verirek, met dikke tralievensters, heerschte reeds eene vale schemering, toen de Zsrnitzer binnentrad. Ontevreden over de stoornis zag de koopman op. „Wie is daar?" vroeg hij barsch. „Wat is het?" „Vergeef mij, mijnheer Nardory, wanneer ik u stoor," dus nam de jonkman het woord op; „maar ik keer terug om u aan uw gegeven woord te herinneren eu met uw jawoord de geliefde bruid van u te ontvangen." „Zijt gij daar al weder?" riep de koopman, de pen van zich werpende: ,,ik heb geen tijd voor u! Ik heb bezigheden gelijk gij ziet! Op een anderen keer Rudolf werd bleek. „Mijnheer Nardory sprak hij met bevende stem, „ik houd u voor een eerlijk man. Herinner u wat er heden voorge vallen is in den tuin van uw huis; gij eischtet tweehonderd ducateu van mij als rouwkoop voor Ragocz uit Peatli hier zijn zij!" En hij legde den buidel, door wolks mazon blinkende goudstukken schemerden, op de tafel. alleen aan de instelling van het meester stuk. Het valt niet te loochenen, dat er ook bij het maken van het meesterstuk mis bruiken van verschillenden aard werden gepleegd. Doch wie kau ons eene meusche- lijke iustelliug aanwijzen waar geeu mis bruiken worden gevonden? Ongetwijfeld mogen de middeleeuwsche gilden eeue grootsche eu zegenrijke ver schijning genoemd worden, nauw verbonden met de Kerk en uit haren geest voortge komen. De gilden wilden en zouden den kleinen man« helpen en dat hebben zij ook werkelijk in hun tijdperk van bloei, op uitstekende wijze gedaan. Zeer juist zegt Arnold te dien opzichte: »Het zou eeu eigenaardige arbeid zijn, in bizonder- heden den samenhang aan 't licht te bren gen van onze tegenwoordige beschaving met de Christelijke Kerk, die duizenden draden kan aanwijzen, door welke zij onze ontwikkeling aan zich vastknoopt en dat wel hoofdzakeljjk op economisch gebied. Slechts hieraan zij herinnerd, dat eeuwen lang alle industrieels vooruitgang van de bisdommen en kloosters is uitgegaan, dat zonder de Kerk geeu steden mogelijk zou den zijn geweest. Landbouw, nijverheid en verkeer zijn steeds op de meest directe wijze door de Kerk bevorderd geworden; hoofdzakelijk is zulks in de steden ge schied. Zoo baseert iuderdaad alles,t wat de beschaving van den tegen woordigen tijd boven die van de oudheid onderscheidt, op de eene of andere wijze, direct of indirect, op de Katholieke Kerk: de afschaffing der slavernij, de adel van den arbeid, de vor ming van verschillende beroepsstauden, de veelzijdigheid van onze kunst en we tenschap, ja, de bloei van alle economische productie. Ook te dien opzichte maakt dus de Ka tholieke Kerk met volle recht aanspraak op onze hulde, dankbaarheid eu waar deering. Het plan voor eene schikking in de geldzaken van den Koning vau Beieren schijnt niet te zullen gelukken. Het mi nisterie is met de voornaamste leden der Beiersche Kamers in vertrouwelijk overleg Bigeerig vestigde Nardory er zijne oogen op, zijne vingers kromden zich, alsof zij een prooi wilden bemachtigen; plotseling echter bedacht hij zich en trok ze weder terug. „En gij ge looft, dat ik zoo dwaas zou zijn, om woord te houden?" vroeg hij in e;n lach schietende. „In derdaad, zoo gemakkelijk loopt Nardory niet in den val. Van welken zoon Abrahams of Israels hebt gij dat blanke geld geborgd, om het met woeker of Nardory's bruidschat weder terug te geven, wanneer ge niet door struikroo- verij of duivelskunstenarijen in het bezit van dien schat g. komen zijt, gij, die mij nog voor weinige uren verliet zoo arm als een kerkrat?" Zenuwachtig drukte ne jonkman de hand op het hart als wilde hij den storm bezweren, die er in woedde. „Mijnheer Nardory, dit geld is op eerlijke wijze verkregen, daarop geef ik u mijn eerewoord! Geen oneer, geen bedrog kleeft er aan! Ik bid u, beleedig mij niet verder door uwe hardheid cn wantrouwen en verhinder niet langer de verbintenis van twee harten die...." De koopman sloeg zoo geweldig met de vuist op de voor hem liggende folianten, dat de inkt uit den plompen inktkoker spatte. „En al bood gij mij de geheele schatkamer des Keizers," riep hij hem in de rede vallende, uit, „dan kreegt gij mijn kind toch nietRagocz heeft mijn woord en ik zal het gestand doen. Wat u betreft, zoek een adellijke jonkvrouw, getreden over eene regeling, waarbij de Staat de noodige som vau ongeveer 30 millioen zou voorschieten, terwijl de civiele lijst des Kouings zou worden verhoogd met het vereischte bedrag om de rente en af lossing vau het voorschot te kunnen vol doen. Dit meerdere zou dan worden toege kend onder de voorwaarde, dat het nooit tot eenig auder doel mag worden besteed en 's Konings opvolger zich strikt daaraau moeten houden. Het ministerie schijnt met dit voorstel al zeer weinig succès te hebben gehad; althans het heeft na eeue nadere beraadslagingen met de aguaten van alle stappen in die richting afgezien. De bekende sociaal-democraat Siegrief is, op grond der Socialistenwet, uit Berlijn gebannen. Het Deutsche Wochenblatt, te Munster verschijnende, spreekt het gerucht tegen, volgens hetwelk de Duitsche sociaal-demo craten nog iu dezen zomer een party- congres wilden houden. Al de ambassadeurs der groote Mogeud- hedeu te Berlijn snellen naar hun post terug. De Bulgaarsche stormen doen alzoo hun uitwerking aaii de oevers van de Spree gevoelen. Het Keizerlijk besluit is verschenen, waarbij wordt bepaald dat de Ongevalswet, alsmede de wet, waarbij haar werking werd uitgebreid tot de beambten bij de post-, telegraaf- en spoorwegdiensten, alsmede tot die bij de zeemacht en het legerbestuur werkzaam, met 1 October zullen worden ingevoerd. De tekst van de nota, waarbij een einde wordt gemaakt aan het diplomatiek inci dent betrekkelijk de beleedigiug, in Spauje5 van de Duitsche vlag, is thans openbaar gemaakt. Naar aanleiding van deze nota heeft Duitschland zich voldaan verklaard voor zooveel betreft het voorgevallene met de Duitsche vlag. Thans blijkt nog over de bemiddeling in de eigenlijke Carolinen-quaestie. Men deukt, dat die bemiddeling spoedig zal plaats heb- beu, ten einde het Kabiuet-Canovas iu staat te stellen om vóór de bijeenkomst van de Cortes met Duitschland een ver drag te sluiten omtrent de Carolinen-ei- landeu, op gelijken voet als de regeling heeft plaats gehad van de verhouding der beide Mogendheden tegenover de Soeloe-eilanden. die beter voor het trotsche geslacht der Zar- nitzers past en den uitgedoofden glans op nieuw verguldt; het geld en het kind van een kramer zijn daartoe veel te gering!" „Ellendeling!" stamelde Rudolf, zich zelveu niet meester kunnende blijven„laat mij niet vergeten dat Elze uwe dochter is!" Nardory trad eenige schreden terug. „Wilt gij mij bedreigen, in mijn eigen huis? Wees er mij dankbaar voor, dat ik u niet door mijn bediouden do deur laat wijzen Wrie weet hoe deze woordenwisseling geëin digd ware? Doch eene hand legde zich zacht op den arm des jonkmans, en eene lieve stem klok in zijn oor. Het is mijn vader, Rudolf spaar hem! Het is ous lot om Ie lijder, en ge scheiden te zijn vaarwelGedenk mijner gelijk men een doode gedenkt. De wil van mijn vader rukt mij van u af maar zoover gaat zijne macht niet, dat hij mij tot een echtver binding met een ander dwingen kan Ik herhaal het, onderwerp u en vaarwelEn zij verdween dooi de deu r. „Elze!" riep Rudolf, diep bewogen, „moet ik dan alle hoop op uw bezit opgeven „Ja, het moet zoo zijn vaarwelklonk het nogmaals uit haren mond. Wordt vervolgd

Krantenviewer Noord-Hollands Archief

Nieuwe Haarlemsche Courant | 1885 | | pagina 1