N I E W E
No. 955.
Zondag 22 November 1885.
lOde Jaargasg.
De nood der werklieden.
BUITENLAND.
Onschuldig verstooten.
ABOMHEMBNTSPBUS
Per 3 maanden voor Haarlem r 0,86
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
AfzJnderljjke Nummers 0,06
Dit blad verschijnt
.Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
,UST!„V!
AGITE MA HON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contaut.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: K UPPERS LAURKY.
Vervolg.)
De toestand der arbeiders wereld, waarin
deze zich bevond, toeu de Verlosser vau
het mensckelijk geslacht, de Stichter dei-
Kerk verscheen, was inderdaad betreurens
waardig. De Zaligmaker heeft nu door Zijne
Kerk deze toestanden veranderd en eene
nieuwe orde der dingen ingesteld. Het feit,
dat Hij dit heeft gedaan, en de aard en
de wijze, hoe Hij zulks heeft verricht, ver
kondigen luide en duidelijk, dat het eene
Goddelijke kracht was, die hier heeft ge
werkt en die in de Kerk gezeteld is. Dat
is reeds inderdaad de wonderbaarlijkste
verschijning in de wereldgeschiedenis,zegt
met recht Albertus in zijne »soeiale poli
tiek,* »dat de Kerk het sociale gebouw,
dat zij bij den aanvang van onze tijdreke
ning vond, op een nieuw fundament plaatste,
het gansehe materieel vernieuwde, nieuwe
wetten uitschreef en daarbij toch de ont
binding van het bestaande voorkwam en
zelfs de bruikbare inventaris van de oude
heideusche maatschappij in het nieuwe ge
bouw overbracht.*
Het Christendom heeft den arbeid geadeld
en geheiligd. De smaad, waarmede de arbeid
zoo lang bedekt was, werd weggenomen en
de arbeid zoowel als de arbeiders in eere
gebracht. De Verlosser wilde door zijn
eigen voorbeeld de arbeid en juist het hand
werk, omdat dit het meest veracht was,
weder in eere herstellen. Daarom oefende
Hij tot Zijn dertigste jaar in de werk
plaats van Zijn pleegvader het vak van
timmerman uit. Zijue Aposteleu, de Vor
sten vau Zjjn Rijk, koos de Heiland uit
den kring der werklieden. Toen kreeg de
arbeid eene gansch andere beteekenis; hij
werd in het innigst verband met den Gods
dienst gebracht; hij werd geheiligd. Eerlijk
en trouw moest hij geschieden, niet alleen
voor aardsch gewin, maar ook voor hemelsch
loon. Zonder te getuigen van lage heb
zucht en onredelijk winstbejag, moest de
arbeid den mensch voeden en hem in staat
stellen, den hulpbehoevende te ondersteu
nen. Dat was het Christelijk program van
den arbeid, een begrip, waarvan zelfs de
besten onder de heidenen geen denkbeeld
hadden.
Het Christendom heeft daarom eene
algemeene wet van den arbeid gepro
clameerd. Daardoor werd de arbeid tot
eene roeping, tot een zedelijken plicht
FE ILL E T O E.
24.
Geschiedkundige Novelle.
Vervolg.)
„Eindelijk kreeg hij de vrijheid terug, en
koerde naar zijn eenzaam slot terug, dat meer
een bouwval, dan eene woonstede kou In eten;
maar hij bleef daar in nood en annoeue voortleven,
door slechts een enkelen knecht bediend, en ziek
naar de ziel; want ineu zegt dat het verdriet
over een ontaarden zoon hem verteert. Daar
schond de Turk den vrede en Prins Eugenius,
onze roemrijke veldheer, kwam lot redding van
Hongarije aansnellen. Dat gaf den ouden man
wederom jeugdige kracht, de verzwakte hand
werd wederom sterk, het verroeste zwaard vloog
uit de schede, hij vormde uit burgers er. boeren,
zigeuners en herders een aanzienlijk legercorps
en voorwaarts ging het op vestingen en steden
aan, overal waar zich de Turken genesteld had
den, zoodat zij uit elkander stoven als een
kudde schapen, door wolven aangevallen, lt eds
is, dauk zij zijue hulp, het geheeie laud van de
verstrooide Turksche benden gezuiverd en mor
gen of misschien nog wel dezen nacht zal de
verheven, aan welken niemand zich kan
onttrekken. »Wie niet werken wil,* zegt
de Wereld-Apostel, »zal ook niet eten.«
Evenals de heidenen den arbeid schuwden
en de arbeiders verachtten, zoo schuwden
de Christenen den lediggang en eerden den
arbeid en den werkman. De arbeid werd
eene wet zonder uitzondering, eene wet
aau welke iedereen moet gehoorzamen, de
geringste werkman tot den Keizer, ieder
naar deu aard zijner bekwaamheden en
zijner positie in de maatschappij.
Het Christendom heeft deu arbeid en
de arbeiders vrij gemaakt. De arbeid moest
den stempel van smaad en slavernij ver
liezen. De handen der werklieden moesten
ontboeid worden van de slavenketenen
waarin zij waren geklonken. Eerst door de
Christelijke beginselen eu de Christelijke
opvoeding der volkereu voor de vrijheid
werd de afschaffing van de slavernij mo
gelijk; thans ontstond er een vrij, eerbaar
handwerk en op Christelijke fundamenten
ontstond de gouden bodem van het hand
werk eu van den arbeid bovenal.
Deze omwenteling geschiedde natuurlijk
niet plotseling en niet op gewelddadige
wijze; hoe meer de Christelijke beginselen
den enkele eu de massa doordrongen, des
te meer liet zich de invloed der Kerk waar
nemen op sociaal gebied. De slaaf hield
op eene zaak te ziju, hij werd de broeder
van zijn meester in Christus. De werkman
verkreeg een huisgezin, dat hij gelijk aan
het huis vau Nazareth inrichtte en trots
zijne uiterlijke bescheidenheid was de haard
van den Christelijkeu werkman eene ver
blijfplaats van geluk eu vrede, als geen
heideusch paleis het ooit is geweest.
Wat de Kerk van deu arbeid en van
het handwerk heeft gemaakt, dat bewijst
ons de geschiedenis op heerlijke wijze. De
Monniken, de ware cultuurstrijders,* be
bouwden niet alleen het land, zij waren
ook haudswerkslieden. Men vond in de
kloosters verschillende werkplaatsen en de
kloosterlingen waren uitmuntende am
bachtslieden. Juist het kunsthandwerk, dat
iu de middeleeuwen zooveel opgang maakte
en in zulk een bloeienden staat verkeerde,
had zijn oorsprong iu het klooster, waar we
tenschap eu kunst de techniek iu dienst
namen om zelfs op de meest gewone pro
ducten haren stempel te drukken, hetgeen
op den werkman zelf in hooge mate een
veredelenden invloed te weeg bracht.
Met den Bisschop hield ook het haud-
Ridder met zijne manschappen zich bij ons aan
sluiten. Hij komt wel te rechter tijd om nog
aan de bestorming deel te neinen en het is te
hopen dat onze lieden den dapperen Zarnitzer
met gepaste eerbewijzingen znlieu ontvangen."
„Komt Engelbrecht Von Zaruitz morgen bij
het leger aau?" Was het schrik of blijdschap
welke in den toon van den Dertigste lag, toen
hij de woorden vau deu ouden wachtmeester
herhaalde?... Aau den klank te oordeelen zou
ineu gedaclit liebbeu dat het schrik was.
Het kleiue gezelschap zag hem verbaasd aan. Wat
had de Dertigste met deu Zaruitzer te maken
Maar er zou hun niet lang tijd gelaten worden
om daarover na te deuken; want een soldaat
in donker blauwe uniform trad, de groep mon
sterende, bij het vnur; een tasch hing aan zijue
zijde; iu de hand hield hij een papier. „Een
ordonnans van deu GeneraalDe krijgslieden
stonden vol verwachting op.
„De Deftigste, gelijk men hem noemt, zou
naar men mij gezegd heeft, hier zijn?"
De man iu den mantel trad voor„Ik ben
het
„Op bevel van Zijne Doorluchtigheid Prins
Eugenius moet gij U binnen een uur iu de tent
van den Generaal bevinden
werk zijn intocht, en onder deu vereeui-
gendeu en leidenden invloed der Kerk,
ontwikkelde het zich tot een snellen groei
en langdurigen bloei. Door den invloed
der Kerk ontstonden ook de gilden, die,
van den geest der Kerk doordrongen, on
miskenbaar het karakter van eene kerke
lijke vereeniging droegen. Het verband
van den arbeid met deu Godsdienst in het
dagelijksche leven hield het handwerk in
eere en gaf deu arbeid wijding en troost.
Ontwikkeling en bloei vau liet handwerk,
bescherming van het publiek tegeu bedrog
eu slecht werk, bevordering vau het iu-
tellectueele eu materiëele welzijn der
gildeleden, was het doel, dat die genoot
schappen beoogden. Evenals de Geestelijk
heid een groot genootschap uitmaakte,
evenals de adel en de handel ieder op
zich zelf eene vereeniging vormden, zoo
bezaten ook de werklieden een genootschap,
dat de gezamenlijke broederschappen der
onderscheiden vakken omvatte. Iedereen
kwam voor zijn gilde op eu het gilde
beschermde zijne leden, te allen tijde en
In elk opzicht. De leerling werd beschermd
door zijn meester en de gezel behoorde
tot een vrij genootschap, dat hem liefde
rijk verzorgde eu zijue belangen vaderlijk
behartigde.
De arbeid werd ook goed beloond. De
Kerk stelde zich niet te vreden, zooals
men valschelijk beweert, alleen een wissel
op het andere leven af te geven. De Kerk
heeft nimmer zulk eene eenzijdige opvat
ting omtrent 's menschen lot gehad, even
min als de Schepper, Die den mensch
zijne lichamelijk-geestelijke natuur ver
leende, hem voor den Hemel bestemde,
maar hem op de aarde plaatste, 't Zou
ous te ver leiden als we hier wilden
uitweiden over de toenmalige loousver-
hcudiugen. Dit willen we hier iu 't kort
vermelden, dat als men de bepalingen
betreffende het eten eu drinken der ge
zellen uit deu gildentijd leest, men geueigd
is eeu sprookje te hooren uit Duizend
eu een nacht.
Ook voor de gezondheid der werklieden
werd zorg gedragen. Zulks bewijzen de
badhuizen, die schier overal waren opge
richt. Des Zaterdags eindigden de gezellen
vroeger dan op andere dagen het werk eu
iu vele gilden was het de gewoonte hun
dan een afzonderlijk badgeld uit te reiken.
Voor de verpleging van zieken eu inva
liden werd uicinuuteud zorggedragen. Zoo
De Dertigste salueerde teu teekeu dat hij zou
gehoorzamen.
„Wachtmeester Worzeck eu korporaal Thal-
berg
„Present!// klonken eeue krachtige en eene
fijne stem te gelijker tijd.
Hetzelfde bevel
De genoemden salueerden insgelijks.
De ordonnans verwijderde zich eu de kame
raden stakeu de hooiden bijeen, het bevel vau
den Generaal op hunne manier trachtende te
raden en uit te leggen.
De Dertigste was iutusscheu stil en spoorloos
verdwenen, gelijk hij gewoon was. Hij had zich
buiten het bereik van de wachtvuren iu deu
donkeren nacht begeven, waarin niemand hem
Zag, niemand de tranen telde die uit zijn j oogen
stroomden, niemand de woorden van ziels
angst vernam, die zijne lippen prevelden: „Hij
komt! Ik zal tegenover hem staan en ik heb
niets gedaan, dat grootsch genoeg zou wezen
om de vermeende schuld uit te wisschen
eene schuld, die toch niets anders was dan een
al te groot vertrouwen 1"
Hij zag in wanhoop op naar deu donkeren
nachtelijken hemel; zware wolken verborgen het
sterreisheir, het was even donker als iu dien
verkondigen de in ouden tijd gestichte hos
pitalen, iuvalideuasielen en foudseu, wat de
christelijke middeleeuwen iu dit opzicht
hebben opgeleverd.
Nog op een punt willen we ten slotte
wijzen, 't welk ons toont, dat de Kerk niet
slechts iu de theorie, maar ook iu de prac-
tijk in hooge mate deu haudwerkstand ver
eert. De kinderen van deu werkman
kuuneu namelijk in de Kerk de hoogste
ambten verkrijgen, hunne afkomst staat
hen nimmer hinderend in den weg. Om
slechts een voorbeeld uit duizenden te noe
men: Hildebrand, de zoon van eeu tim
merman, beklom als Paus Gregorius VII
den Apostolischen Stoel.
Dat de bloei van den bandwerksstand
door de Kerk was veroorzaakt, bewijst
het feit, dat de gilden slechts zegenrijk
voor het volk waren, zoo lang zij zich
ouder leiding var de Kerk bevonden. De
Kerk kau men dus niet verantwoordelijk
stellen voor den ongunstigsn toestand, die
allervvege valt waar te nemen. De Kerk
heeft deu arbeid eu den haudwerksstand
verheven en tot bloei gebracht, zijn ver
val moet dus aau andere oorzaken worden
toegeschreven.
(Slot volgt.)
Het wetsontwerp tot het sluiten eeuer
geldleeuing voor het Duitsche Rijk is thans
bekend geworden. Men wil eeue som van
32,428,453 Mark uegotiëereu, eu zulks ten
behoeve der buitengewone uitgaven voor
o o
het leger eu de vloot, alsmede voor de
spoorwegen.
Elf officieren uit Brunswijk ziju iu ves-
tingarrest gebracht, zoo men zegt, we
gens hunne stappeu teu guuste der troon
opvolging van deu Hertog vau Cumber
land.
De aanval der Serviërs op de Bulgareu
heeft te Berlijn allerwege de sympathie
voor Prins Alexander vau Bulgarije ver
hoogd. Iutusschen verwekt het veel opzien,
dat er iu het groothertogdom Hessen
openlijk inzamelingen voor de Bulgaar-
sche gekwetsten worden gehouden. Wel is
waar, Prins Alexander van Hessen is de
vader van Prins Alexander vau Bulgarije;
vandaar dat iu zijn paleis de hoofdcommis
sie voor die inzamelingen is gevestigd;
maar dergelijke mauifestatiëu ku ;neu
gewoonlijk alleen onder goedkeuring des
nacht, toen hij den gevvaanden koopman door
den verborgen gar.g iu de stad had geleid.
„Duisternis," fluisterde hij, „duisternis over
al! Zal dan nooit de straal der Goddelijke
genade den nacht mijns levens doordringen
„Ja, dat zal hij," klonk het jubelend in
zijne zielvlak boven hem scheidden zich de
donkere wolkgevaarten en eeue ster fonkelde
tusschen haar, zoo heidei, zoo licht, als een
groet uit hetere gewesten. „Niet te vergeefs
roept mij het bevel van EugeniusHij
weet dat waar gevaar dreigt en het leven
op het spel st.nat, de Dertigste niet ontbreekt.
Het loopt tan eiude een inwendige stem
zegt bet mij, ik zal den onverdienden smaad
uitwisschen eu morgen weder een Zarnitzer
ziju of," voegde hij er met een droevigen
lach bij, „toch het recht hebben een Zarnitzer
geweest te ziju
Eeu half uur later heerschte er eeue zon
derlinge beweging iu het kamp. Met de grootst
mogelijke stilte Werden alle toebereidselen tot
den storm getroffen nog denzelfdeu nacht zou
de aanval op de muren van Belgrado p'aats
vinden.
Wordt vervolgd