NIEUWE
No. 057.
Zondag 29 November 1885.
10(1* Jaargang.
De onderwijszaak.
Onschuldig verstooten.
IEHE 001
ABOlfNBMSHÏSPBIJ S
Per 3 maanden voor Haarlemr 0,8»
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afzonderlijke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIE!»
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: K UPPERS LAUREY
Dit nummer bestaat uit drie bladen.
De schoolwetstrijd is nog volstrekt niet
beslist. Veeleer zou meu kunnen zeggen,
dat hij, nu het op eene beslissing aaukomt,
in heftigheid toeueemt. Eu toch moet hij
niet heftig worden gevoerd. De booze harts-
O O
tochten van haat eu nijd mogen bij deze
worsteling van denkbeelden, wenscheu eu
eischeu niet worden ontbrei leid.
De zaak, welke bet hierbij geldt, is eeiie
heilige zaak, allermiust eene partijzaak.
Maar de libertijnen denken er anders over.
Zij zijn zoo gewoon van alles partij geschil
len te maken, dat zij dit ook doen met
betrekking tot een vraagstuk, hetwelk niets
met de partijen, dóch alleen met de dier
baarste belangen des voiks te doen heeft.
Gelijk wij echter reeds zeiden, deukt de
liberale partij daar anders overs. Zij ziet
in de onderwijs-quaestie boveu alles een
middel om de gemoedereu tegen wat zij
noemt de dompers eu d weepers op te hit
sen. Ja, 't is maar al te waar, lezers, dat, men
niet schroomt, om de gehechtheid van ieder
geloovig mensch aan God eu Zijn gebod
voor dotuperigüeid en dweepzucht af te
schilderen.
De ontkenners van alle hoogere waar
heid beweren hoog op, dat het van dom
heid, van gebrekkige geestesoutwikkeling
getuigt, als meu zijne kinderen niet op de
Staatsschool wil zenden, omdat daar niet
van God en den Heiland mag worden ge
sproken
Dat wij, dit laatste schrijvende, aller
minst ovtrdrijven, wordt zoo duidelijk
mogelijk, als men nagaat wat nog onlangs
geschiedde.
Op eeuc Staatsschool was een eeuvoudig
boekje met verzen in gebruik, waarin, naar
de kinderlijke bevatting, van God werd ge
spróken. Hoe lief dat versje ook klonk,
hoe verheffend het ook was, dat zoo Gods
lof over kinderlippen vloeide, hetgeen het
hart van ieder weldenkende weldadig moest
aandoen, toch was dat niet naar den
zin van het Hoofd der school. De arme
man (arm, omdat hjj niet rijk is in God)
onderhield over die uitdrukking den (hulp)-
ouderwijzer. Eerst was verhaald, dat hij
laatstgenoemde had aangesproken over de
zaak in tegenwoordigheid der kinderen;
dat schijnt evenwel niet waar; d .ch dat
F E V ILL E T O N.
Geschiedkundige Novelle.
26.
Vervolg.)
Een glans van vreugde vloog over Engenius'
ernstige trekken. „Ik dank u, mijne kinderen,"
sprak hij geroerd, „ik dank u uit den grond
mijns harten. Maar ik zeide hit reeds, ik vorder
meer van u, dan dat gij u in doodsgevaar be
geeft gij droomt er van op het veld van eer
te sterven, gelijk het helden past u wacht
eene andere bestemming, wanneer daarboven in
het boek des uoodlots van den eeuwigen Rech
ter uw dood in dezen nacht besloten ware;
niet te midden uwer kameraden, niet bezield door
het vuur van den strijd zult gij vallen neen,
eenzaam, in het diepe zwarte, akelige moeras zult
gij verzinken, wanneer uw voet in nacht eu
duisternis van de glibborige plank glijdt.
Wien dat onheil treft, uit diens mond mag geen
jammerklacht, geen hulpgeroep weerklinken
want het geringste gedruisch zou de geh ele on
derneming verraden, waarvoor ik u uitzend,
terwijl deze, wanneer zij gelukt, ontelbare uwer
kameraden den dood bespaart en onsterfelijkheid
verzekert. Gij weet nu wat er van u gevorderd
wordt: wie gaan wil, die ga, die niet gaan
vermindert niets aan het feit, dat het be
wust Schoolhoofd* zonder Christenhart,
niet wilde, dat de kindereu zongen tot
Gods lof.
Wij vragen, kan het erger en ergerlij
ker? Wat moet er worden van een volk
voor welks zonen en dochters de naam des
Scheppers wordt verborgen gehouden? En
nu willen «ommigeu de Staatsschool red-
deu, door deu bedoelden hoofdonderwijzer
voor te stellen als eene uitzondering, maar
dat gaat niet, dat houdt geen steek. Wij
zullen zeggen, waarom die bewering niet
houdbaar moet wordeu geacht.
Ouze lezers zallen dadelijk beseffen, dat
wij gelijk hebben, als wij herinneren, wat
eeumaal in 's lands raadzaal is betoogd
over de richting, waarin het onderwijs moet
wordeu gegeven. Indertijd nameljjk, dat de
heer Fock, de Commissaris des Konings in
de Provincie Zuid-Holland, Minister van
biuueulaudsche zaken was, kwam in de
Kamer de vraag ter sprake, of in de Staats
school mocht wordeu gerept van God eu de
onsterfelijkheid.
Men leefde destjjds nog in de dagen der
onverzwakte opperheerschappij der liber
tijnen. Zij durfden dau ook toen uog alles
te doen e:i te wagen. De schoolmannen
zwaaiden uog Onbeperkt den heersckersstaf
op politiek en parlementair gebied. Mr.
Fock vreesde dus hen te mishagen; h j kon
vermoeden, dat het hun onwelgevallig zou
zijn, als kj ook maar de minste concessie
deed aan de geloovigen in deu lande. Hj
verklaarde daarom stoutweg, dat van God
noch de onsterfelijkheid op de openbare
school niet mocht worden gesproken, wont
dat waren dogmas.
Dogma's. Yau dat woord zullen de libe
ralen hebben zitten rillen. Een leerstuk
des Geloofs is hun een waar gruwel. Li
berale dogma's mogen daarentegen niet
alleen in de loges, maar ook op de scholen
naar hartelust wordeu gepredikt en aanbe
volen.
De hoofdouderw jzer in quaestie, die Gods
dierbaren en hooggeloofden naam uit een
kinderboekje weerde, deed dus eigen lij k
uiets anders dau de leer iu praetjk breu-
gen, officieel door de Regeeriug verkondigd.
Men vergete toch niet, dat geen liberaal
tegen die uitspraak van Mr. Fock protes
teerde en dat z j van de Ministertafel nooit
werd teruggenomen.
wil, blijve; hij zal er mij niet minder dierbaar
om zijn!"
Er heerschte eene diepe stilte. De uitdruk
king eener geweldige gemoedsbeweging was op
aller gelaat leesbaar; doch slechts een oogenblik
duurde deze aarzeling. Een donderend geroep
weergalmde in de tent: „Leve Prins Engenius!
Getrouw tot in den dood?"
De Generaal strekte beide handen naar de
soldaten uit. „Zoo hoopte ik het vau u iu den
grond mijus harten. Verue mt nu wat ik ont
worpen heb
Hij zette zich in zijn zetel eu begonDoor
verspieders ben ik van deu toestand der bezet
ting en verdediging van Belgrado onderricht.
Met onvermoeide waakzaamheid worden de wal
len en toegangen der vesting door onze vijanden
bezet, negens is eeu zwak punt te vinden, hetwelk
onzeu aanval zou kunnen verlichten. Slechts aan
ééne zijde is de vesting bijna gebet l zonder be
manning, aau die zijde namelijk, waar zich
tusscheu ons en de belegerde stad het breede,
diepe moeras uitstrekt, dat uog geen meusche-
lijke voet betreden heeft, en dat naar hunne
meaning, aan die zijde de vesting beter beschermt
dau kanonnen en soldaten. Er zijn slechts weinig
posten uitgezet eu deze zijn nalatig in den dienst,
Kon men nu de overzijde bereiken, zonder door
deu vijand bemerkt te worden, zoo ware de stad
gemakkelijk te overrompelen.
Wij zullen hier niet onderzoeken, of zulk
eeue school zonder God, eene school is,
welke zelfs de wet- van 1878 bedoelt. Op
pervlakkig beschouwd, zou men moeten
zeggen: neen, want er wordt toch nog in
die wet gelezen, dat onderwjs moet wor
den dienstbaar gemaakt aau het aaukwe9-
ken van alle maatschappeljke eu Christe
lijke deugden. Door eeu eeuvoudig mensch
zou nu wordeu gemeend, dat eene Chris
tel jke deugd zonder Christus niet denk
baar is; doch de moderne wj/.en weten dat
anders en beter. Zj leereti (God vergeve
't hun) dat de Heiland der wereld uiets
was dau eeu mensch, zoodat Zjue deugden
niets waren dan menschel jke deugden
Menscheljk eu Christeljk is dus eigeuljk
(volgens de godloochenaars) precies het
zelfde. Christeljk is alleeu heel best men
scheljk!
De geloovige Christen heeft uatuurljk,
ook voor zju kroost, aan zulk een Chris
tendom niet genoeg; hj kan zich zelfs
geen Christendom deuken zonder Christus,
eu wel Hem beleden als zju Heer en
God
Dat Geloof door de Katb. Kerk bewaard en
zuiver gehouden, wil de geloovige mensch
ook aan zijne kiudereu zien gebracht. En
nu biedt de leeriug zeker wel iu de eerste
plaats de gelegenheid om de kindereu der
geloovigen in die leer op te leideu, doch
ook iu de school moet het kiud ademen
in eene atmosfeer van het Christeljk Ge
loof als doortrokken.
Daarom is de Staatsschool een gevaar
voor het kind; daar wordt het niet ge
worteld iu deu bodem van het allerhei
ligst Katholiek Geloof. De openbare school
is, op dien grond, niet aannemelijk voor
eeue Christen natie, gelijk wj de ouze,
over 't algemeen nog mogen noemen.
Jaren achtereen werd dau ook strijd ge
voerd door de geloovige Katholieken eu
Protestanten om eene wet te krjgen op
het lager onderwijs, waarbj dit onderwjs
zoo zou worden geregeld, dat het oprichten
van bizondere scholen tot regel zou kunnen
worden.
Toen de grondwetsherziening, tegen den
zin der Katholieken, werd aaugekoudigd eu
voorbereid, trachtte men gedaan te krjgeu,
dat zj ouderwjsbepaliugeu zou bevatten
gunstig voor de Christelijke volksopvoeding.
De Commissie met de taak der wijziging
„En dit," ging hij levendiger voort, terwijl
hij weder opstond, „dit is de taak, die ik u
opdraag. Na zorgvuldig onderzoek is gebleken,
dat het moeras op eene enkele, smalle strook
iu slaat is eeu last te dragengij zult het waag
stuk volgenderwijze ondernemen: twee lange eu
smalle pluukeu zulleu u tot pad dienen, de
laatste in het gelid neemt de verlaten plank op
eu laat die van man tot man tot deu voorsten
overgaan, die haar opuieuw als weg gebruikt,
als wig tot de hoog-te eer. Terwijl gij echter
het zwakste punt der vesting inneemt en de
wachten o -erroinpelt, bestormt ons leger de wal
len van Belgrado. Zijn gehede troepenmacht,
al zijn verdedigingsmiddelen zal de vijand naai
de door ons bedreigde punten richten, eu zoodra
de verrassing ontdekt wordt, zich in verwarring
verdeelende, ons de overwinning gemakkelijk
maken. Dan zal de halve maan van Belgrade's
tinne verdwijuen eu het Kruis met gouden glans
ill hare plaats stralen. U echter, hekleu, zal de
Christenheid danken voor den zegepraal van
haar Geloof, de Keizer, voor de overwinning
van zijne wapens!"
De veldheer had gesproken; hij zette zich
neder en nogmaals was het de Dertigste, die
het woord opnam.
„Uit naam mijner kameraden spreek ik tot
onzen geliefden veldheerzijn plan is goed
overlegd en vol vreugde nemen wij aan het
belust, wilde (althans hare meerderheid)
niet van zulk eeue verandering weten. Te
gen haar gevoelen kwam, met auderei',
ook de outslapeu eu onvergeteljke Staats
man Van Nispen iu verzet.
Door de Regeering werd eerst gedeeld
iu het gevoelen, dat herziening van arti
kel 194 niet uoodig was. Later, beter in
gelicht omtrent de ware volksstemming,
stelde de Minister van biuuenlandsche za
ken eeue verandering van het betrokken
artikel der Grondwet voor. Dankbaar moe t
worden erkend, dat h j eeu artikel ontwierp,
waarin iets goeds gelegen is. Zuiver toe
gepast zou, ouder de werkiug van dat ar
tikel, de bizondere school regel, het staatson-
derwjs uitzon ieriug of aanvulling kunneu
wordeu.Eeu loyale uitvoeriug is eveuwel niet
gewaarborgd. Het artikel zal daartoe nog
aanvulling vereischeu.
Er is echter uog meer. De Regeeriuw
O >5
stelt niet in de Grondwet voor, dat aau de
bizondere school geldeljken steun uit de
openbare kassen zal kunnen verstrekt wor
deu. Eu dat is toch noodig, want al
schreef de Grondwet voor, dat er niet
meer Staatsouderwjs behoeft te wordeu
gegeven dau uoodig is om aan te vullen
wat aan de algemeenheid van het bizouder
ouderwjs ontbreekt, dan zou daarmee het
vije ouderwjs niet veel zju gebaat. Hoe
zou het geld bjeenkomeu om die vrje
scholen te stichten? De geloovige meuschen
betaleu toch al reeds genoeg voor de Scho
len. Zj doen dat ('t is waar) met liefde,
doch alles, ook het weldoen, heeft zjue
grens.
Daarbj mag niet wordeu voorbj gezien,
dat de Staatsschoolmauueu putten uit de
Staats- of Gemeentekassenz j kunnen
dus wel coucurreereu met de bizoudere
school.
Wil men rechtvaardigheid betrachteu,
dau moet in de Grondwet worden bepaaldj
dat aau de bizondere schooi oudersteuuimr
zal kunnen of moeten wordeu verstrekt.
De toepas ing vau dat beginsel zou dau bj
eene speciale wet kunnen geschieden. Maar
iu de Grondwet moet het beginsel worden
opgeuomeu. Verschuift meu de zaak tot
eene speciale ouderwjswet, dau loopt men
gevaar, dat er nooit iets van het subsi-
diëereu der bizondere school komt. Als d e
Tweede Kamer liberaal werd samengesteld
(hetgeen tot de gebeurlijkheid behoort) zou
uit ie voeren; hoe grooter het gevaar, des te
grooter de eei. Wij beloven derhalve den ge
vaarvollen tocht te wagen, zwijgend en stom
wij beloven dat geen geluid uit onze borst zal
ontsnappen, zelfs wanneer de voet van de
smalle, wankelende plank zou afglijden. Zwijgend
willen wij vallen, zwijgend verzinken eu ster
ven."
„Wij zweren het!" klonk het weder in den
kring.
Het oog van den dapperen veldheer flikkerde.
„Nooit was ik tro'.sch op litels eu waardighe
den," z ide hij„gij maakt het mij heder, daar ik
mij uw aanvoerder mag noemen. Maar in deze
hoedanigheid blijft mij uog een plicht te ver
vullen: gij doet eeu gevaarlijken tocht. Gij
weet het: bij den geringsten schijn van onraad,
eer gij aau deu andereu oever zijt eu de posten
overrompeld hebt, vernietigt u de vijand; de
geringste struikeling en gij zijt de prooi van
het bodemlooze moeras maakt mij daarom uwe
wenscheu kenbaar en ik zal ze nauwgezet ver
vullen, ingeval gij den dood vondt in den dienst
der ter. Het zij moeder of bruid, het zij kind
of echtgenootc allen, allen, die u na aan het
harte liggen, om wier lot gij u beangstigt,
zoodra hun uw steun ontvalt ik zal hen
beschermen, ik zal hun vader zijn
Wordt vervolgd).
