I E U W E
Donderdig 6 Mei 1886»
iide Jaargang.
Een belangrijk geschrift.
No. 1002.
ijfNP
De behekste Pachthoeve.
ABONNEMENTSPBIJS
Per 3 maanden voor Haarlem r 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afionderlflke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUBE AU: St. Jansstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE.
PBIJS DEB ADVEBTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Gr oote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrjjdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: KÜPPEKS LAURET.
Het groote Lutherfeest van het jaar
1883 heeft, zeker tegen den wensch en
den wil van hen, die het in 't aaiiziju
riepen en regelden, bij vele Protestanten
tot ernstige gedachten aauleidiug gegeven.
Aan zulke ernstige gedachten heeft de
hoogbejaarde Protestantsche predikant
Kofoed-Hansen, te Kopenhagen uitdruk
king gegeven in een klein geschrift
getiteldZijn wij nog Lutherschenf
Deze brochure is van hoog belang ter
karakteriseering van het Deensche Protes
tantisme, en zij levert naar het ons toe-
schijut, een nieuw bewijs voor de oude
Katholieke waarheid, dat het Geloof eene
gave Gods is, .doch geenszins het resultaat
van jareulauge studie. De schrijver wil
door zijue brochure ziju geweten vellich
ten en duidelijk zeggen, wat hij over beo
Lutherdom denkt.
Allereerst onderzoekt de auteur, met welk
recht men de daad van Luther hervor
ming durft te noemen. Zij was geene re
formatie, zij was revolutie. »Eene omver
werping van al het bestaande, kan men
geene hervorming heeten, dat is revolutie,*
.zegt de schrijver, »en hetgeen in den aan
vang der 16e eeuw gebeurde, is niet
minder eene revolutie, dan wat aau het
eiude der achttiende eeuw plaats vond.»
Vervolgens onderzoekt de schrijver de
oorzaken der revolutie vau de 16 eeuw-
In den regel,* zegt hij, stelt men de
zaak zoo voor, alsof het de macht dei-
waarheid is geweest, zooals deze door
Luther en de hervormers werd verkondigd,
die als een bliksemstraal in de gemoede
ren schoot en aau de reformatie hare
kolossale uitbreiding gaf. Doch die bewe
ring is valsch. Trouwens men had al
spoedig moeten bespeuren, dat een man van
zoo groote achteloosheid en hartstochtelijk
heid als Luther, wel revolutie maar geene
relorinatie kon tot stand brengen. De
schrijver, die zich natuurlijk het Pausdom
niet als eene Goddeljjke instelling kan
voorstellen, meent, zeer ten onrechte, dat
de Kerkeljjke autoriteit, wijzer had gedaan,
FE U1LLE TON.
13)
De ontknooping van het raadtel.
Vervolg.)
„Hei, meester! hei, meester?" klonk de
stem van een boerenknecht, toen T red-
dock het venster opensloeg, „de konstabel is
dood afgemaakt achter de boouensohuur."
Dat was vreeselijk. Treddock en ik snelden
naar buiten en vonden niet verre van het hon-
denkot den armen ouden konstabel uitgestrekt
ter aarde liggen; zijn hoofd en schouders waren
met bloed bedekt .n zijn mager gezicht was
naar boven gericht kortom, hij zag er wer
kelijk uit, alsof hij dood was. Toen wij hem
echter poogden op te richten, ontwaarden wij, dat
hij nog ademde. Zijne kwetsuren schenen even
wel ernstig genoeg, ja zijn leven scheen in ge
vaar te verkeeren. Vooral de hoofdwonden
wekten onze bezorgdheid op, die, gelijk in de
vroegere gevallen, door een stomp werktuig
gcheneu te zijn toegebracht. Treddock liet dade
lijk een leunstoel halen, opdat wij den ouden
man beter konden vervoeren, en totdat die stoel
werd gebracht, poogden wij hem, zoo goed wij
konden, in eene zittende houding te doen blij
ven. Terwijl wij daar zoo bij knielden, bemerkte
ik, dat Treddocks oogen over mijne schouders
heen naar een voorwerp uitstaarden.
„Kijk eens," sprak hij half fluisterend toe;
„onze vos heeft het mede aangezien. Hij weet,
hoe 't gebeurd is. O als hij een mensch ware 1"
aan de eischen van dien tijd toe te geven.
»Het kou niet uitblijven,* zoo gaat de
schrijver voort, »dat de vrijheidsklok op
vele plaatsen met gejuich werd begroet,
maar hoe spoedig werd zij in eene storm
klok veranderdEu alras bleek dmde-
lijk, dat plunderingszucht en roofzucht
een machtige steun voor den voortgang
der hervorming was in verbinding met
hoogmoed, nijd en heerschzucht. Aldus
werd ook iu Denemarken de reformatie
met ruwheid eu lichtzinnigheid ingevoerd,
die ontegenzeggelijk voortkwam uit liet
verlangen der wereldlijke macht, zich van
een concurrent in het gezag bevrijd te
zien, die iu vroegereu tijd dikwijls geweld
en ongerechtheid der wereldlijke heersckers
jegens de onderdanen, armen en mackte-
loozen had voorkomen.*
»Zoo ondstond de »reformatie«.
Thans, zegt de auteur verder, komt
de vraag iD onzen geest op. »Ziju we
nog Lutherscheu?* Iu vele kringen is
me» er van overtuigd, dat Luther veel te
ver is gegaan. De heldengestalten, welke
Luther met smaad overlaadde, staan voor
ons iu eeu gunstiger licht; zelfs het kloos
terleven beschouwt men in onze dagen
met eerbied, daar men heeft ingezien, dat
het had kuunen hervormd worden, iuplaats
van totaal vernietigd. De kloof, welke de
hervormers van de Katholieke Kerk scheidde,
is op vele plaatsen smaller geworden.
Het is iu elk geval zeker, dat het Protes
tantisme er niets bij wint, als het de
dogma's of den eeredieust der Katholieke
Kerk aanvalt. Met zekerheid kan gezegd
worden, dat iu den naderendeu wereld-
strijd de tegenstaiidskracht voornamelijk
bij de Roomsch-Katholieke Kerk zal te
vinden zijn; de feiten van den jongsteu
tijd getuigen zulks ten volle. Wat is er
nu van het Lutherdom nog in de Deensche
volkskerk te vinden? Hierbij denkeu we
allereerst aau de heilige Schrift. Luther
beschouwt haar als de eenige bron des
Geloofs. Maar ten huidigeu dage neemt
men reeds eene traditie, zij het ook niet
in Katholieken zin, ter hulp. Anderen
wederom willen niéts meer van den bijbel
Ik keek om en zag aan den anderen kant den
vos, die den hals nu uitstrektezijne neusgaten
waren opgeblazen en zijne oogen schitterden als
vuur; zooveel wij door de staketsels heen on der
scheiden konden, beefde het verschrikte dier
door alle leden. In het volgende oogenblik
was het ganeche gezin rondom ons verzameld.
Geen wonder dat vrouwen schreeuwden eu
weeklaagden, de mannen bleek als lijken er bij
stonden, terwijl men den van zijne bezinning
beroofden koustabel, die nog weinige oogen-
blikken te voren frisch en gezond in hun mid
den had verkeerd, tusschen hen wegdroeg. Een
jongen moest dadelijk het paard van zijn heer
bestijgen, om den naastbij wonenden heelmeester
te halen, die slechts op eeu paar mijlen afstands
woonde. Wij legden den armen, ouden man in
het keukeuvertrek, ondersteunden hem met
kussens eu poogden met doeken het bloed te
stelpen. „Helene gij moogt met den kleine
geen uur meer iu huis blijven," sprak Treddock,
terwijl hij zich naar zijne vrouw wendde. „De
plaats is betooverd, en u kon ook eens wat
kwaads overkomen. Ga en houd u gereed,"
voegde hij er dringend, met bevende stem bij.
„Wij zullen spoedig de politie van liet Graafschap
hier hebben, want wanneer het leven van raenschen
er mede is gemoeid, is hot een veel ernstiger
zaak, dan wanneer slechts koeien, schapen en
houden worden doodgeslagen. Sterft de oude
man, dau komt de coroner met zijn heelen staf."
Mevrouw Treddock drukte, tervv-jl zij zich
over den gekwetsten man henenboog, het kind
aan haar hart en verklaarde, dat zij niet van de
plaats zou gaan, wanneer haar echtgenoot haar
niet vergezelde; was het voor niemand moer
weten. Dat het daartoe komeu moest,
ligt iu het beginsel vau het Protestau-
O O
tisme zelf, daar de bijbel iu werkelijkheid
alleeu uiet voldoende is en er buitendien
eene autoriteit ontbreekt, die opheldering
kan geven omtrent duistere plaatsen.*
»Nog treuriger staat het geschapen met
de verkondiging vau Gods woord. Hoe
gansch anders ziet het er in het Katho
licisme uit. Tu zijne kerken ziet men al-
getneeu eerbie 1 en devotie, zelfs uitgedrukt
in de houding van aanwezigen, een
bewijs, dat de Kerk het heeft verstaan,
individuen van alle alle klassen aau zich
te boeien. De bedelaar iu lompen gehuld
voelt zich daar even vrij en gerechtigd
als de voornaamste heer of de elegantste
dame. Iu de Protestantsche kerken ont
breekt alles, wat indruk maken kan of in
staat is te boeien; eeu koude lucht waait
er ons tegen. De kerkeu ziju van alle ver
siering ontdaan, geen wonder, dat ze ook
altijd blijven gesloten.
Doch op eeu puut,« zoo besluit de
schrijver,* zijn we nog echte Lutherscheu.
De preek is nog hoofdzaak iu den Pro-
testautscheu Godsdienst. Men komt eenige
minuten voor het begin der preek en
verwijdert zich, zoodra de zegen van den
kansel is uitgesprokeu. Mea heeft zich
geoefend in het stil zitten, al was dat
ook niet altijd even eerbiedig. Natuurljjk
dooveu en hardhoorigen achten zich van
liet kerkbezoek gedispenseerd. Maar zou
liet eeu Katholiek in de gedachte komen,
al was hij ook nog zoo doof, te zeggen, dat
hij niet naar de kerk gaat, omdat hij
niet kan hooren? Inderdaad de verslapping
eu verwarring in het Protestantisme is
zóó groot geworden, dat slechts de Heer
kan helpen. Want om iets van anderen,
van het Katholicisme of Auglicauisme,
over te nemen, daarvoor zijn we te trotsch
en al te zeer overtuigd van onze voor
treffelijkheid, van onze eigen of juister
uitgedrukt, van Luthers onfeilbaarheid.*
Ten slotte komt de schrijver tot het
volgende resultaat: »Een hervormer was
Luther niet; hij was iu den eigenlijken
zin van het woord een revolutionuair; iu
hier uit te houden, dan moesten ook allen
tegelijk gaan en de plaats aan zich zelve over
laten. De bedienden hadden ten deele reeds
naar dien wenk gehandeld en sleepten hunne
goederen de trappen af. Het schrikkelijk voorval,
dat op klaarlichten dag voorgevallen was, had
eene algemeeue ontsteltenis en moedeloosheid
voortgebracht, en er heerachte in het gausche
huis de grootste verwarring. Niemand vertrouwde
zich ook maar eeu oogeublik alleen of durfde
van de eeue in de andere kamer te gaan. Iutus-
schen bleef de koustabel ademhalen, met hoeveel
inspanning het ook gepaard ging; nu en dan
greep hij met de armen rond zich heen, doch
bleef steeds buiten kennis. Aldra kwamen ook
liedeu uit hel dorp toegeschoteu, wijl de naar
den heelmeester gezonden bode alarm had ge
maakt en het huis was spoedig vol menschen.
ik stelde voor, uit de hoofdplaats van 't Graaf
schap politie te doen komeu, eu Treddock stemde
daarin toe. Een tweede knecht werd nu gelast
den vos te zadelen eu naar N. te rijden, waarbij
ik hein toefluisterde, dat hij deu vos toch niet
aan de ooren komen zou, daar hij anders licht op
den grond zou kunnen geworpen w orden. Eenige
minuien later riep (le knecht, door de keuken
deur heen, dat de vos was losgeraakt en op het
open veld rende, eu hij zich niet wilde laten
vangen.Daarop bekwam hij het ietwat wrevelige ant
woord, dat hij dan maar een vvagenpaard moest
nemen.
De tij l viel ons schrikkelijk lang, tot einde-
delijk de heelmeester aankwam; uit zijue schou.
wing bleek, dat de gewonde op twee plaatsen van
den schedel eeu beonderbreuk had gekregen.
Op eene vraag van Treddock gaf hij ten ant
hem is de revolutie geboren, die iu
de volgende eeuwen iu Europa zooveel
rampen eu ellende veroorzaakte. Daarom
kon hij ook op zijn werk geen Goddelijk
karakter drukken; het zal derhalve ver
gaan even als elk ander meuschenwerk.
Men kan met zekerheid zeggen, dat het
Protestantisme voor een geestelijk faillis
sement staat, dat onzalige gevolgen zal
na zich slepen. Het is buiten kijf, dat de
wereldlijke machten zich uitrusten voor
den strijd tegen Kerk en Christendom.
Deze strijd zal op wereldlijk terrein en
om tijdelijke belangen beginnen, maar
hij zal op godsdienstig gebied eindigen.
Opnieuw zal worden bewezen, dat het
schip der menschelijke maatschappij zon
der het absolute, dat wil zeggen, zonder
aan eeue Openbaring te gelooven, zich
zelf in deu grond boort, omdat de bal
last ontbreekt, die bet tegen windvlagen
en stormen moet beveiligen. Zonder Ge
loof eu vrees, dat men eenmaal rekenschap
zal moeten afleggen, is het meuschelijk
leven slechts een roudedans
Als men het hoogste gezag verloochend,
dau heelt elke andere autoriteit haar
fundament verloren en heeft geen betee-
keuis meer. En wanneer dau eenmaal de
krachteu der diepte zich bewegen, als de
sociale revolutie uitbarst, dan zal de mach
teloosheid van het Protestantisme aau het
licht komeu en zijne inwendige oplossing
zal openbaar worden. Want het bezit geene
organen, die het kunnen samenhouden,
geen centraal-orgaan, dat in deu strijd
kan handelen eu leilen. De Evangelische
alliantie* of zooals de andere palliatieven
heeten, die men getracht heeft op te rich
ten, kunnen in dit gebrek niet voorzien.
Het Protestantisme zal verdelgd worden
door de ontboeide krachteu. Dit leert ons
reeds de bedeudaagsche cultuurstrijd. Het
Protestantisme heeft ei 't meest onder
geleden, terwijl het Katholicisme onover
winnelijk bleek te zijn. Men bewijst dus
het Protestantisme een zeer slechten dienst,
als men de Katholieke Kerk aanvalt. Want
in deu beslisseudeu strijd tusschen geloof
eu ongel iof zal het Protestautisme slechts
woord, dat, voor zooveel hij opmaken kou, de
kwetsuren door een stomp metalen werktuig
moesten zijn toegebracht. Op de aanwijzingen
van den arts werd de lijder naar een ander
vertrek, dat men tegen de indringers afsluiten
kon, in een bed gelegd; want de buren had
den intueschen het geheele huis bemachtigd,
zonder dat Treddock noch zijne vrouw eenige
bedenkingen daartegen lieten vernemen wellicht
oordeelde men zich door die omstanders beter
tegen gevaar beveiligd.
Mijn vriend, krachtig als een boom, stond
met zijn doodsbleek gelaat ondsr de boeren,
terwijl zijne gade liet middenpunt van een luid
jammerend groepje vrouwen uitmaakte. Nu en
dan wendde Treddock zich werktuigelijk tot mij
met de vraag, of ik geloofde, dat de politie
spoedig komen zoumaar het geheim zou zich
zonder hare hulp oplossen, en het toeval wilde,
dat ik bij de ontknooping de hoofdrol speelde.
Na herhaalde bemoeiingen gelukte het eindelijk
den door het koor van vrouwen ondersteunden
Treddock, zijne echtgsnoote over te halen, de
landhoeve te verlaten en met het kind naar het
dorp te gaan. Met dat oogmerk begaf zij zich
naar haar vertrek, om haar hoed en sjaal, als
ook het hoedje van dan knaap, te halenzij
keerde spoedig geheel aangekleed en uitgerust
om op te breken, terug. Een dienstmeisje droeg
Karei op den arm, die op het hartelijkst door
zijn vader gekust werd, en stapte voor hare
meesteres uit, die nog eenmaal terugkeet de, om
van haren man afscheid te nemen.
(Slot volgt.)
