N I E
I
Zondag 6 Juni 1880.
tide Jaargang.
Verblijdende statistiek.
flo. 1011.
^2
Uurwerken en Horloges.
Typen uit het Duitsche leger.
■j
HilRLEMSO
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlem r 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afzonderlijke Nummers 0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATEKDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
MAlSTlKSDKir
AGITE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en V r jj d a g
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers.: KUPPERS LAUREÏ.
Sinds een menscheuleeftjjd, van 1840
tot heden gerekend, heeft het Katholicisme
in alle landen, die ouder deu Engelscheu
schepter staan of waar de Eugelsche taal
gesproken wordt, eene waarlijk verrassende
uitbreiding ondergaan, zoodat de bewering
als zonde Engeland, thans onder de moderne
niet-katbolieke Regeeringen, zich het meest
tolerant tegenover het Katholicisme ge
dragen, bevestigd schijnt te zijn. Terwijl
in de eerste jaren der regeering vau Ko
ningin Victoria het aantal Katholieken in
de Vereeuigde Britsche Koninkrijken en de
Koloniën nauwelijks een half millioen be
droeg en, behalve in Canada, iu de over-
zeescbe bezittingen Katholieken ternauwer
nood bekend waren, tellen zij thans 16
millioen leekeu met 195 Bisschoppen, 15,005
Priesters en 13,000 kerken.
Wij zullen allereerst, aan de baud der
statistiek, afzonderlijke opgaven doen van
Ierland, waar nagenoeg de gansche bevol
king den Katholieken Godsdienst belijdt.
Dit gewest bezit thans 28 Bisschoppen,
2940 Priesters, 2620 kerken en 3,952,000
Katholieke inwoners. In Groot-Brittannië
en Schotland staat de verhouding voor het
tijdvak van 18401880 (volgens de laatste
telling) als volgt:
Kath. Kerken 522 1,461
Kloosters en Scholen 31 514
Geestelijken 624 2,282
Leeken 539,500 1,384,000
In 40 jaren zijn dus 939 kerken en 483
scholen gebouwd, gemiddeld jaarlijks 35
scholen en kerken. Terwijl in 1840 op 162
vierkante mijlen zich ééne Katholieke Kerk
bevond, kan men nu op 45 vierkante mijl
er eene rekenen. Gedurende deze veertig
jaren is de bevolking van Groot-Brittan
nië met 60 percent, de Katholieke met 158
percent vermeerderd.Aangezien de Katholie
ken thans 5 percent der geheele bevolking
uitmaken, moest het getal hunner vertegen
woordigers in het Lager Huis, minstens 27
bedragen; het is echter een feit, dat er
slechts een Katholiek Afgevaardigde (die
voor Berwick) in het Lager Huis zitting
heeft. Hierin moet dus nog eene groote
verandering plaats hebben, als men de Ka
tholieken recht wil laten wedervaren.
FE U1LLETON.
Wie het eerst een tijdwijzer met raderwerk
fabriceerde, is niet bekend. De ouden hadden
alleen zandloopers, zonnewijzers en wateruur
werken.
In de 9de eeuw bestonden reeds klokken,
maar zij sloegen niet; zij liepen vrij geregeld;
Aartsdiaken Pacifico te Verona, fabriceerde in
846 een uurwerk, dat volmaakt den tijd bijhield.
In het begin der 14. eeuw vervaardigde Pater
Malingford, een Engolsch Benedictijn, de eerste
in Engeland bekende klok met slagwerk. JacobVau
Dondis, Jean Maistre des Horloges bijgenaamd,
overtrof hem en in 1344 werd eene door hein
gemaakte klok, die ook den loop der zon aangaf,
0p den hoogsten kerktoren te Padua geplaatst
Iu 1370 werd een uurwerk met slagwerk op den
toren van het Paleis te Parijs geplaatst; een
Duitscher, Von Nik, was de vervaardiger en
door Koning Karei V persoonlijk uitgenoodigd.
Von Nik had zijne werkplaats boven in den
toren en kreeg alle dagen 6 sols sous) d. i.
3 stuivers loon, wat in dien tijd eene grove
verdienste was.
De toren van de munsterkerk te Straatsburg
werd in 1352 voorzien van eene groote klok
met slagwerk, terwijl tevens oen kalender, die
jaarlijks rondliep, een planeetwijzer, die den loop
van zod, maan en sterren aangaf, figuren die
Het aantal Katholieken in de Vereeuigde
Staten be'raagt meer dau het drievoudige
vau Groot-Brittaunië. In die gewesten ging
de vermeerdering nog sneller, daar zij bin
nen eene tijdruimte van veertig jaren het
negeuvoud bedroeg. De verhouding is als
volgt.
1840 1880
Kath. Kerken 324 5,606
Kloosters en Scholen 91 614
Geestelijken 422 6,057
Leeken 666,630 6,143,000
Dauk der vrijgevigheid en offervaardig
heid van de Amerikaansche Katholieken
zijn iu de Vereenigde Staten binnen een
tijdperk van 40 jaren 5282 kerken en 523
scholen gebouwd, aldus 145 per jaar. Da
bevolking iu dat laud is in deze veertig
jaren 192 percent, liet aantal Katholieken
820 percent gestegen. De Katholieken ma
ken dus 121/4 perceut der gansche bevol
king van de Vereeuigde Staten uit; zij be
zitten 17 percent van het kerkelijk vermo
gen. Hun eeredienst is met een glans en
eene waardigheid omgeven, die de Republiek
alle eer aandoen; eu deze glorie wordt on
getwijfeld vermeerderd, als men bedenkt,
dat het aantal Bisschoppen thans reeds 62
bedraagt, ofschoon het eerst 84 jaren is
geleden, sinds de eerste Bisschop werd ge
wijd.
Canada is door zijn Franschen oor
sprong, d. w. z. wegens de kolonisatie
door Frankrijk, steeds een Katholiek land
geweest; met zijne 29 Bisschoppen en
1200 Priesters bewijst het, dat het Katho
lieke leven der Kolonie sinds hare vestiging
tot heden zich krachtig heeft ontwikkeld.
De pracht zijner kerken, het groote getal
zijner Katholieke inrichtingen voor ouder
wijs, opvoeding, armverzorging, ziekenver
pleging enz. alsmede den ijver der ge-
loovigen, volmaken dit heerlijke beeld.
Na de vereenigde Staten mag Australië
allereerst genoemd worden als het land
waar het Katholicisme 't weligst tiert,
zoodat men inderdaad kan zeggen, dat iu
dit. opzicht de stoutste verwachtingen verre
zijn overtroffen.'t Is nog geen menschenleaf-
tijd geleden, sinds de eerste Katholieke
kapel in Sydney werd gebouwd eu reeds
telt men in Australië 16 Bisschoppen,
800 kerken, 640 religieuze inrichtingen of
bij vol en kalfslag en in de kwartieren zich
vertoonden, door het raderwerk in gang wer
den gehouden.
In de 15. eeuw waren torenklokken geen
zeldzaamheid meer.
Omstreeks 1500, zegt men, heeft Peter Hele,
te Neurenberg, het zakuurwerk of horloge uitge
vonden. Omstreeks 1658 vervaardigde Huyghens
de eerste pendule. Het repetitiehorloge werd
door Barlow iu 1676, de chronometer in 1776
door John Harison uitgevonden, hetzelfde jaar
waarin hij stief. Hij was timmerman van zijn
ambacht en oefende het horlogemaken voor
liefhebberij uit; reeds in 1730 fabriceerde bij
het eerste scheepsuurwerk.
i, Der Ilerr Feldwebel
Onder dezen titel lezen we in het Dagblad
het volgende
Een eigenaardige positie in het Duitsche leger
bekleedt de Feldwebel. Het is moeilijk, hem
met een type uit ons Nederlandsch leger te ver
gelijken. De Feldwebel is eigenlijk een onder
officier, en hoofdzakelijk zoodanige personen wor
den daartoe benoemd, die bet intelligentst onder
de gewone onderofficieren zijn. De Feldwebel
heeft het recht tot het dragen van een officiers
degen met de zilveren porte épce. Zijne betrek
king is voornamelijk eene administratieve en komt
als zoodanig eenigszins overeen met onze ser-
scholen eu 600,000 Katholieken. Even als
in de Vereeuigde Staten is ook daar te
laude de vrijgevigheid der Katholieken
groot. Sinds 1840 besteedt men enorme
sommen voor het bouwen van kerken,
kloosters, scholen, wees- eu armenhuizen en
er zijn ouder de kerken gebouwen, die in
Europa als prachtig en imposant zouden
beschouwd worden. Zoo heeft b. v. de
Mariakerk te Sidney eene lengte van 350
voet en hare torens zijn ruim 200 voet
hoog. Bizonder vermeldenswaardig zijn
nog de St. Pdtrickskerk te Melbourne, de
kerk van den H. Franciscus Xaverius te
Adelaide, de Mariakerk te Hobarttown,
de kerk van deu H. Stephanus te Brisbane
en de St. Jozefskerk te Pesth.
Ook in Engelsch Iudië vindt het Ka
tholicisme eeu uitstekenden bodem. Met
21 Bisschoppen, 1100 Priesters, 1500 scho
len en bijna 1,500,000 Katholieken ver-
keereu de Missiën iu die gewesten in
bloeienden toestand. Zij bezitten, volgens
Hunter's Encyclopedie, verreweg het over
wicht over de Protestanten, want terwijl
b. v. Madras 416,000 Katholieken telt, be
draagt het aautal Protestanten slechts
118,000. In Travancore zijn 407,000 Ka
tholieken en 62,000 Protestanten, in Ben
galen 495,000 Katholieken en 145,000
Protestanten enz. in 't geheel 1,318,000
Katholieken en slechts 825,000 Protestan
ten. Hunter vermeldt o. a. nog bij zijne
statistieke opgaven: »dat de Katholieke
Priesters zich het comfort» ontzeggen,
't welk de Europeanen voor onontbeerlijk
houden; zij leideu het eenvoudige, beschei
den en matige leven der inboorlingen eu
hun invloed dringt diep in het sociale le
ven der volkskriugeu, waarin zij leven.
Eeu der grootste Katholieke Gemeenten
bezit Verapoly, waar het aantal Katho
lieken 223,000bedraagt, met 14 Ordesgeeste
lijken eu 377 iulandsche Katholieke Pries
ters. In gansch Indië zijn 1118 Katholieke
Geestelijken, van welke slechts 147 Euro
peanen zijn eu ouder deze 1118 zijn 61
Veldpredikers, die als zielzorgers fungee-
ren bij de 11,000 Katholieke Europeanen,
welke iu het leger of als ambtenaren iu
dienst zijn van de Eugelsche Regeering.
Voor het onderhoud van deze Veldgeeste-
telijken en hunne kerken besteedt de En-
geants-majoor of adjudant-onderofficieren. Hij
kar. echter nooit, in tegenstelling van dezen,
tot officier avanceeren. Evenwel neemt hij ook
een groot aandeel in het drillen van de recruten
en als drilmajoor is hij zeer gevreesd. Bij elke
compagnie vindt men een Feldwebel, en niet
tegenstaande zijn masculinum generis, voert hij
den bijnaam van moeder der compagnie"Op
vallend is zijn groote lichaamsomvang, waaruit
men onwillekeurig tot de conclusie komt, dat
hij met Gambrinus op goeder voet staat.
Velen verwonderen er zich over dat, hoewel
de Feldwebel gehuwd eu vader van kinderen is,
hij financiëel flink voor den dag durft komen,
hetwelk toch bij een maandelijksch salaris van
60 a 70 Mark niet zoo heel gemakkelijk zou
zijn.
Maar de eenjarige-vrijwilligers zijn voor den
Feldwebel ware goudmijnen. Het is hem ver
boden om van deze bevoorrechte soldaten ge
schenken hoegenaamd aan te nemen. Dat verbod
strekt zich echter niet uit tot de broeders van deze
vrijwilligers en daarom zorgen dezen er voor,
dat er steeds een broeder aanwezig is, die onzen
„biederen Feldwebel" zoo nu en dan een dou
ceur in de handen stopt. Sigaren behoeft hij
nooit te koopenheeft hij een nieuwen helm
of een ander equipementstuk noodig, de broeders
der vrijwilligers zorgen er alweer voor, dat hem
die op kosten van ongelijk worden verstrekt.
En beeft der Herr Feldwebel zelf niets noodig,
dan kan toch „die Frau Feldwebel" allicht een
gelsche Regeeriug jaarlijks bijna eeu mil
lioen gulden. De Missiëü ouder de inboor
lingen outvaugeu van Katholieke instellin
gen iu Europa jaarlijks 450,000; tot deze
som draagt dePropagauda alleeny300,000bij
Het jaarlijksah inkomeu van eeu Bisschop
bedraagt 2500, dat van eeu Priester
325 en de Missionarissen moeten van
deze zeer kleine sommen ook nog hunne
kerken en scholen onderhouden. Zij hebben
1514 scholen, die door 51,600 kindereu
worden bezocht. Het aautal Katholieken,
zegt Hunter, neemt zoo schielijk toe, dat
binnen eeu tijdperk van drie jaren, alleen
iu de Provincie Poudichery, 50,000 vol
wassenen werden gedoopt.
Ouder de Koloniën van deu tweeden
rang kunnen, behalve Gibraltar eu Malta,
in 't bizonder nog Mauritius, Trinidad,
Demerara, Kaapland en Natal eu andere)
op bloeiende Katholieke Gemeenten wijzen,
waut overal waar de Britsche vlag zich
heeft geplant, kan men zeker zijn eene
Katholieke kerk of kapel met een Geeste
lijke aan te treffen. Zelfs op de zoo ver
wijderde, schier vergeten Falklaudseilanden
werd iu 1877 eene Katholieke kapel ge
bouwd eu de Protesbautsclie Gouverneur,
hielp ijverig aau hare voltooiing.
Wij laten thans, naar de gegevens van
The Tellet, aau welk blad wij de hier-
vermelde statistieks opgaven outleeueiij
eene synoptische tabel volgen van deu
hedeudaagsclieu toestand van het Katholi
cisme iu liet Britsche Rijk, de Vereenigde
Staten eu van alle ouder de Eugelsche
heerschappij staande Koloniën.
Bisschoppen. Priesters. Kerken. Leeken.
Groot Brittannië 23 24,18 1483 1,384.000
Ierland 28 2940 2020 3,952,000
Canada 29 1210 1060 2,020,000
Aslralië 17 386 787 604,000
Indië 21 1118 900 1,318,000
Kleine Koloniën 15 316 340 485,000
Britsche Eijk 133 8387 7190 9,763,000
Ver. Staten 62 6057 5606 6,148,000
Te zaïnen 195 14,444 12,796 15,906,000
Wie de ideale overmacht van het Ka
tholicisme niet wil erkennen, die zal
toch wel gedrongen zijn tenminste de
statistieke aau te nemen. Doorliet nuchtere
verstand van onze ongeloovige realisten,
waarop slechts getallen als betoogen in
druk maken, kan het overtuigende gewicht
van zulke mathematische bewijs-grouden
nieuwen hoed of mantel of ook wel eeu fliuke
ham gebruiken, waar zij reeds dikwijls te ver
geefs bij haar echtvriend om heeft aangeklopt.
Ook de ouders der gewone soldaten laten zich
niet onbetuigd en doen, voor zoover hun dit
mogelijk is, alles om het strenge leven hunner
zonen zoo dragelijk mogelijk te maken. Dat is
alleen doenlijk door den Feldwebel te vriend
te houden, die, zooals ik hierboven reeds zeide
niet ongeneigd is, geschenken in den vorm van
eetwaren aan te nemen maarnooit van hent
die onder zijn bevelen dienen dat verbiedt hem
niet alleen zijne „krijgsmanseer"maar ook „der
Herr Hauptmann"
De Feldwebel is belast met de uitbetaling
van de soldij en eens in de vijf dagen kau
men hem dan ook op het kazerneplein met
dat werk bezig zien; dan verdwijnt zijne hand
onophoudelijk in een grijs linnen zakje en be
weegt zich in de richting vau eene rij opgehou.
den handen van Marszonen, om, niettegenstaan
de het geringe der som, toch op het gelaat der
meesten een glimlach te tooveren. Het is zaliger,
te geven dan te ontvangen, deukt zonder twijfel
ook de Feldwebel, als hij die vroolijke gezich
ten ziet. Maar ik geloof, dat hij nog meer lacht
als men hem geeft en hij neemt want de hand,
die dan in de zijne verdwijnt, weegt zwaarder.
Sommigen willen ook wel beweren, dat onze
beid niet zelden eene toevlucht is voor iu de
knel zittende jonge officieren. Daarvoor zou ik
echter niet gaarne willen instaan.
