NIEUWE
No. 1040.
Donderdag 16 September 18S6.
11 de Jaargang.
Kerk en Volksschool,
BUITENLAND.
Loon naar werk.
HAARLHSCHl C01RA1T.
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlemt 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,—
Voor het Buitenland 1,50
Afzonderlijke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem.
amraur.
AQTTE MA NON AGITATE.
PRIJS DER ADVERTENTIÉN
Van 16 regels30 Cents.
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: KÜPPER8 LAÜEEY.
Vervolg en slot.)
Karei de Groote en Alfred waren de
eenige wereldlijke heerschers, die de be-
langeu der volksschool van hun tijd ter
harte namen. Hetgeen zij voor het volks
onderwijs door het stichten van parochie
scholen deden, dat volbrachten zij met de
Kerk en door de Kerk. En gelijk de Kerk
vóór deze Voisten de eenige verpleegster
van het hooger en lager onderwijs was,
zoo bleef zij het ook na hen gedurende de
periode der middeleeuwen. Heeft de Kerk,
wellicht tengevolge van de reformatie, op
gehouden zich om de volksschool te be
kommeren, en is misschien het Protestan
tisme als volksopvoeder op den voorgrond
getreden? Als men de verzekering der mo
derne geschiedschrijvers wil gelooven, dan
is zulks werkelijk het geval, »want,« zeggen
zij, eerst Luther heeft het volksonderwijs
met energie bevorderd en spoedig eene
imponeerende macht te voorschiju geroe
pen. Dientengevolge heeft ook de Katho
lieke Kerk, daartoe door den nood gedron
gen, een begin gemaakt om voor het volks
onderwijs werkzaam te zijn. Zeker, als de
Kerk van oudsher veroordeeld is, als licht
schuwe macht en als eene onverbeterlijke
vjjandin der volksbeschaving te boek te
staan, dan is het zeer doelmatig, het Pro
testantisme als de lichtbron voor te stel
len, die de duisternis in den helderen dag
deed overgaan en 't getuigt zelfs van groot
moedigheid ook op het Katholicisme eeuige
bezielende stralen te doen vallen. Doch
laten we dit zonneklare licht aan den
eenen en de stikdonkere duisternis aan
den anderen kant eenigszins nader onder
zoeken
Vooraf moeten we vermelden, dat Luther
geen bizon der vriend was der philosophi-
sche wetenschappen, hetgeen hij bewees
door zijne lompe uitdrukking ten opzichte
van het verstand. Met recht klaagde de
geleerde Erasmus; »Waar het Lutherdom
heerscht, daar is de dood der wetenschap.
Maar ook het volksonderwijs werd door
hem niet behartigd. De scholen, tot welker
oprichting Luther aandrong, waren geene
volksscholen, maar latijnsc'ne scholen in
de steden en Catechismusscholen op het
land. De eerstgenoemde hadden het doel
predikanten te vormen. Vau gewone volks
scholen spreekt Luther zeer zelden. Hij
beschouwt ze alleen als inrichtingen, om
de jeugd den Catechismus te leeren. Hoe
gering zijne eischen voor zulke scholen
waren, kan men opmaken uit hetgeen hjj
FEUILLETON.
Vervolg.)
12)
Hij had voor de rechtbank zijn verhaal weder
gedaan, en zon nu onder eede worden verhoord.
Jakob Frosch heeft een eed gedaan 1* verhaalde
men elkander den volgenden dag in het dorp.
En hij had gezworen, den eed gezworen waar
door den ongelukkige het vonnis wachtte van
ten minste tien jaren tuchthuisstraf.
Tien jaren de beste tijd van zijn leven
in het tuchthuis
Toen Abraham dat vernam, dreigde hij ineen
te zinken, maar om den wil der arme, gebogene
moeder hield hij vast aan zijn geloof. „Heb
geduld en heb vertrouwen, moeder 1" zoo sprak
hij. „De Heer zal de waarheid aan het licht
brengen, al zouden ook duizend valsche eeden
haar bedekken!"
„Maar waneer? wanneer?" zuchte de arme.
iu zijne geschrifteu dienaangaande ver
kondigt: »'tls mijn gevoelen, dat men de
knapen eiken dag een of twee uur naar
zulk eene school zende en hen den overigen
tijd late besteden om een ambacht te
leeren. Met spelen verknoeien zij vaak
te veel tijd. Ook een meisje kan eiken dag
een uur naar school gaan en het kan dan
nog wel hare huiselijke bezigheden verrich
ten. Aan slapen en dansen wordt in den
regel meer tijd vermorst.Men vergelijke
nu eens deze uiterst bescheiden eischen van
Luther met de vroeger meegedeelde school
verordeningen van Bigge uit het jaar 1270
'tZou bovendien eene groote dwaling zijn
te gelooven, dat de school, tengevolge van
de reformatie eene hooge vlucht had ge
nomen. Juist het tegendeel is waar
in vele steden, waar tot dusver drie scholen
haddeu bestaan, kon slechts eene worden
voortgezet. Er ontstond zulk eene teugel
loosheid, trouweloosheid en zulk eeue ver
zaking van plichten, dat de »hervormers«
zeiven er zich over ergerden. De stedelijke
overheid deed niets meer voor de scholen
en aangezien de gestichten en kloosters,
waar de kinderen kosteloos onderwijs ge
noten, opgeheven waren, wilden de parti
culiere personen ook niets doen. Toen
klaagde Luther: »Er is geeu vreeze Gods,
geen tucht meer, omdat de Pauselijke ban
vervallen is en nu doet iedereen wat hij
wil. Maar omdat het ons allen, hoofdzake
lijk de overheid, is bevolen, voor alles de
arme jeugd op te voeden, eu tot de vreeze
des Heeren te leiden, zoo moeten er nood
zakelijkerwijs scholen en predikanten ziju.
Waar blijft nu de imponeerende macht,
die Luther door energieke organisatie
van het volksonderwijs heeft uitgewerkt?
Keiler zegt: »Zoo Luther en de overige
reformatoren hunne aandacht op de volks
scholen vestigden eu het oprichten en het
behoud er van dringend aanbevolen, dan
volgden zij daardoor slechts den draug
van het zelfbehoud. Wel zagen zij in,
dat de verkondigde nieuwe leer alle geloof
aan gezag, alle vroomheid had ondermijud
en dat dus hunne hoop slechts op de
jeugd kon gevestigd zijn.«
Hoe stond het ten tijde der reformatie
met het Katholieke onderwijs geschapen?
Grafe, een Protestant, zegt, dat Luthers
klachten over de toenmalige schooltoestan-
den overdreven waren. Hij zelf deed met
de overige hervormers voor de school niet
zooveel als men had kunnen verwachten.
Hetgeen de reformatoren van het volks
onderwijs verlangden, dat was in de Ka
tholieke Kerk reeds sinds 500 jaren den
„Het duurt lang, en intusschen vergaat ons
kind in jammer en schande."
Zoo was er een jaar omgegaan in kommer en
tranen, in troostelooze smart. Voor David was
het een lang, lang jaar in het tuchthuis geweest,
en nog lagen daar negen jaren voor hem, negen
jaren vol wanhoop en ellende. Treurig, rijk alleen
in tranen, was het voor velen gezegende jaar
ook voor Geertrui, die de hofstee verlaten had,
en nu in daghuur werkte bij eeue oude, doove
nichtin hare ziel was zij overtuigd, dat David
geen sluipmoordenaar was. Zij geloofde niets
van Jakob's verhaal, en eigenlijk geloofde dat
bijna niemand, maar men gunde het wel den
ouden Lustig, die zich met ziju vreemd en afgezon
derd leven niet veel vrienden in het dorp had ge
maakt. Men droeg hem wel de achting toe, die
hij verdiende, maar dat hij beter wilde zijn, dan
anderen, dat vergaf men hem nooit. Nu had
immers iedereen vrij spreken over den man, die,
met al zijn vroomheid, zijn zoon voor de ge
vangenis had grootgebracht. Och, en waar het
eene gebrek ontdekt was, daar vond men spoedig
het tweede, waar een klein poortje voor den
Herders als plicht opgelegd De Katholieke
Kerk was dus nooit verplicht, eerst vau
de »reformatie« te leeren voor het onder
wijs der jeugd bezorgd te ziju.
De verwarring der reformatie, die in
ruime mate het zaad der tweedracht
zaaide, werkte natuurlijk stuitend eu schei
dend op de school overalwaar de
geloofsverdeeldheid ingang vond. Zoodra
de afscheiding der Katholieken eu Protes
tanten had plaats gehad en rustiger toe
standen waren ingetreden, was het de
zorg der Katholieke Kerk de bestaande
scholen te verbeteren en nieuwe op te
richten. De vijandeu der Kerk streefden
er naar tot eiken prijs de school in hunne
macht te krijgen eu protestantsche leer
boeken in te voeren. Des te meer zagen
de Bisschoppen zich verplicht, op de syno
den aan de zaak van hot onderwijs hunne
bizondere aandacht te wijden. De synode
van Constance (1567) was eene der eerste,
welke voorschriften omtrent het onderwijs
uitvaardigde. Wij zullen van deze kerke
lijke verordeningen omtrent de volksschool
slechts eeuige noemen. De meergemelde
synode, de Bisschop namelijk iu beraad
met de Geestelijkheid, gelastte het volgende.
Iu alle, hoofdzakelijk in de groote paro
chiën,zullen er onderwijzers worden benoemd-
Tweemaal in het jaar zal de Deken in
gezelschap van den een of anderen Prie
ster alle scholen en kerken vau zijn ka
pittel bezoeken. Het examen omvatte niet
alleen het Godsdienst-onderwijs, maar liep
ook over alle elementaire vakkeu,wolke toen
maals werden onderwezen. In eene latere
synode te Constance (1609) werd bepaald;
»De Pastoors zulleu de scholen der steden
eu dorpen bezoeken. De wereldlijke overheid
kan met den Pastoor geachte en geschikte
mannen kiezen en deze tot schoolbezoek
afvaardigen.
Wie heeft nu deze volksscholen gesticht?
Wie anders dan de Kerk?
Ook in onze dagen bestaan er lauden,
waar de Kerk vrij is naast de godsdieust-
looze Staatsscholen, Katholieke scholen op
te richten. En deze inrichtingen van Ka
tholiek onderwijs kunnen in alle opzich -
ten den toets der vergelijking met de
Staatsscholen doorstaan. Doch niet alleen
in Europa, maar ook daarbuiten, 't zij
in Amerika, 't zij in Afrika of bij de be
woners van Polynesië, overal is het de
Katholieke Kerk, die door hare Priesters
en Missionarisseu scholen opricht en ook
onderhoudt. Hij dus, die beweert, dat de
Katholieke Kerk zich om de volkschool
weinig bekommert, lastert haar. De Kerk
laster werd open gedaan, daar liet zich de groote
deur niet lang wachton, en voor bet van den
weg verwijderde dorp was het een onderwerp van
gesprek, dat men niet zoo heel gauw liet varen
ook al, omdat er geen ander voorhanden was.
Waarom Geertrui niet bij de familie Lustig was go-
bleven, wist men niet. Een ieder dacht er het
zijne, maar weinigen dachten er het goede van.
Geertrui zweeg en deed haar werk. Zij treurde
om David en zijne oudera, en dat te meer, omdat
zij zich zelve de schuld gaf. Had zij niet eens
met Jakob kunnen dansen? Dan was er van
het geheele gevecht niets gekomen? Maar als
zij zich die vraag deed, dan klonk in haar bin
nenste het antwoord? „En al wus er mijn leven
meê gemoeid, ik had niet kunnen verdragen, dat
hij mij aanraakte!" En zoo ging dat sombere
jaar vreugdeloos voorbij.
Voor Jakob Frosch was het vervlogen in een
wilden roes. Eerst wilde hij de schade van de
negen weken inhalen, en toen poogde hij te
vergeten wat hij, door zijn meineed, tegen David
had misdreven. Hij kwam aan den drank, maar
hoe meer hij dronk, hoe meer hij noodig had,
is en blijft te allen tijde eene liefhebbende
Moeder, die zoowel voor de materiëele
als iutellectueele behoeften haren kinderen
zorgt en waakt.
De feiteu zei ven spreken.
De Duitsche Gezant bij het Vaticaan,
de heer Von Schlözer, die zich nog te
Berlijn bevindt, zal zich zeer spoedig naar
zijn post terugbegeven.
Le Monde bevat een bericht uit Rome,
van den lln,de verschijning mededeelende
van eene Pauselijke bul, waarbij de katho
lieke hiërarchie in Portugeesch Oost-indië
wordt hersteld, krachtens het Concordaat.
Z. H. de Paus is voornemens, nieuwe bis-
dommeu in te stellen op een eerlang te
houden consistorie. In deze gewichtige
zaak zegt de berichtgever heeft de
Eugelsche Regeering, voor zooveel hare
administratie iu Oost-Indië betreft, van
zoo groote deferentie jegens het Pauselijk
Gouvernement blijk gegeveudat het
weuschelijk ware, dat de Katholieke Staten
daaraan een voorbeeld namen.
Volgens een bericht van den Bis
schop vau Tonkin, door de Univers mede
gedeeld, zijn in de vorige maand 700 Christe
nen in de provincie Thau Hoa vermoord,
en verkeeren 9000 andere Christenen in
gevaar vau honger om te komen.
Niet Peter, maar Hertog Alexander
vau Oldenburg is de Russische Candidaat
voor de Bulgaarsche troon. Hij is een neef
van den tegenwoordig regeerenden Groot-
Hertog van Oldenburg. Hij werd geboren
den 2deu Juui 1844, zijn vader, de Hertog
Coustautijn, was Generaal in Russischen
dienst en stierf iu 1881. Hertog Alexan
der is Adjudaut-Generaal van den Czaar,
en commandeerend Generaal van de Kei
zerlijke Garde. Hij is gehuwd met Prinses
Eugenie van Leuchteuberg, een kleindoch
ter van Czaar Nicolaas, en is een der ver-
mogeudste van alle Russische Vorsten.
Persoonlijk is hij een der meest gotrouwe
aanhangers van den Czaar, en zijn eenige
zoon Prins Petrus Frederik George, gebo
ren iu 1868, en nu een luitenant van het
beroemde Preobraskeusky regiment van de
Keizerlijke Garde, is zorgvuldig volgens
zijn vaders overtuigingen opgevoed.
Iu een bericht uit Madrid wordt, in
antwoord op het bericht, dat de Koningin
regentes lijdende is aan dezelfde ziekte
waaraan de Koning is overleden, gemeld
dat de toestand harer gezondheid uitne
mend is.
en eindeljjk bracht hij zijn leven geheel in dronken
schap door.
Hij had Geertrui meermalen ontmoet en dat
zij hem zoo duidelijk ontweek, prikkelde zijn
lust naar haar bezit nog meer.
Zoo kwam de kermistijd weerom. Weer liepen
in het linis van den schout dochters en meiden
elkander voorbij, weêr trokken de jongelingen
uit met gezang en gejuich, om de kermis in te
halen, en weêr kwam Jakob tegen den avond
uit de „Adelaar." Maar nu ging hij niet naar
de baptisten-hoeve, hij vermeed die altijd zoo
veel hij kon en ging een tegenovergestelden weg.
Zijn gang was zoo vast en stevig niet meer als
vroeger; zelfs als hij niet te veel had gedronken
liep hij waggelend en slenterend over straat
zijn gezicht zag er veel meer vervallen uit, dan
men van zijne jaren wachten kon, en het droeg
de duidelijke sporen, dat Jakob aan wijn niet
langer genoeg had, eu dat hij in brandewijn de
bedwelming zocht, die hem de wijn niet langer
verschafte.
Wordt vervolgd.)
