N I E IT W E
No. 1059.
Zondag 21 November 1880.
11de Jaargang.
Een roemvolle strijd.
BUITENLAND.
Liefde en plicht.
HURLMSCHf (ÜIR11T.
ABONNEMENTSPB IJS
Per 3 maanden voor Haarlem0,86
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afgjnderlpke Nummers0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BtraE Aïï: St. Jansstraat Haarlem.
PBIJS DEB ADVESTENTIÉN
AGITE MA NON AGITATE.
Van 16 regels30 Cent».
Elke regel meer5
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant.
Advertentiën worden uiterlijk Dinsdag- en Vrjjdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers; Kïï PP EK S LA URE T.
In een tijdperk, waarin de Piemouteesche
Regeering een nieuwen aanval richt tegen
de Kerk, voornamelijk tegen de Katholieke
bizoudere scholen, is het voorzeker van
groot belang eeuige merkwaardige bizon-
derheden te vernemen omtrent het Katho
lieke schoolwezen in de eeuwige stad. Niet
zouder bedoeling ontleeneu we die bizou-
derheden aan een artikel uit een liberaal
dagblad, de Kölnische Zeitung. Vermijden
wij daardoor aan den eeuen kant de te
genwerping,dat de voorstelling in 't voordeel
der Katholieke inrichtingen vau onderwijs
is gekleurd, aau de andere zijde zal de
aandachtige lezer de diepere gronden lee-
reu kennen, welke de vijanden der Katho
lieke Kerk hebben voor hunne gedragin
gen in dezen veel bewogen tijd. Vervol
gens zal men kunnen zien, hoe ijverig ook
de Katholieken in de eeuwige stad voor
het Katholiek ouderwijs werkzaam zijn en
op welke heerlijke resultaten zij kunnen
bogen, terwijl bovendien hun werken en
handelen een spoorslag kan zijn tot navol
ging voor velen.
«Een der eerste daden van het «ver-
eenigd Italië* na de inneming van Rome,
zegt het bovengenoemd liberaal orgaan,
was het in bezit nemen der bestaande
hoogere scholen en de oprichting van volks
scholen in de heilige stad, welke natuur
lijk onder het opzicht en bestuur van lee-
ken werden gesteld. De lagere scholen
lieten, zooals men kan begrijpen in dien
tijd te weuscheu over en de Italianissimi
kunnen dus met recht op het feit wijzen,
dat er thans in Rome 133 lagere- en avond-
scholeu zjju, zoodat men op dit oogeublik
op 256 inwoners eene liberale volksschool
telt. Door een groot jaarlijksch schoolfeest,
dat op den 20sten September, den dag van
de inneming van Rome, wordt gehouden,
door een feest, waarop de prijsuitdeeliug
aan de vlijtige scholieren op hoogst luis
terrijke wijze op het Kapitool plaats vindt,
wist men voor de zaak in wijder kringen
belangstelling op te wekken en verkreeg
men het resultaat, dat deze scholen goed
werden bezocht, ofschoon een eigenlijke
schooldwang niet werd ingevoerd. Jammer
genoeg, zoo klaagt de correspondent van
de Kölnischeontbreekt het op die scholen
aau de noodige leerkrachten en zijn ze
veelal slecht ingericht. Het aantal dezer
stadsscholen heeft trouwens geen ge
lijken tred gehouden met de buitengewoon
sterke vermeerdering der bevolkiug (1870:
230,000, 1886: 350,000 zielen) met ande
re woorden: het liberale euthusiasme voor
de zaak, heeft zeer spoedig voor eene ka-
rakteriseereude onverschilligheid plaats ge
maakt. In de daardoor veroorzaakte leemte
kwamen echter andere corporation te hulp.
In hooge mate ondersteunden de ouder
scheiden kleinere Evangelische gemeenten,
FE U ILL E T O N.
4).
Vervolg).
Ouders en kinderen hebben rondom de latei
plaats genomen en zijn juist gereed om zich den
geurigen drank mot hetgeen er bij werd opgediend
te laten smaken, toen een extra post met een
expresse-brief binnen kwam. Voor den bankier
was het, wel is waar, niets buitengewoons, want
zulks gebeurde meermalendoch toen bij het
korte bericht van Samuel Nathanson gelezen
had, verbleekte hij en de hand, waarin hij den
brief hield, beefde merkbaar. De man, aan wien
hij zooveel dank verschuldigd was, lag dus
op sterven en verlangde hem te spreken. Zonder
uitstel zou hij aau dat verlangen voldoen, aan
stonds moest hij afreizen. Nathanson zou niet
te vergeefs op zijne dankbaarheid rekenen. Maar
wat zou de rijke, wonderbare man, ten behoeve
van zijn kind, van hem verlangen? Een vloed
van allerlei gedachten stroomde door zijn brein.
Hij reikte zijne vrouw den brief over en nadat
deze hem gelezen had, was het ook hare meeuing,
dat hij onverwijld naar Frankfort moest reizen,
mogelijk, dat hem nu de gelegenheid openstond
om eindelijk den heiligen plicht van dankbaar
heid te vervullen.
welke sinds 1870 op dezen voor haar zoo
lang ontoegaukelijken bodem ziju ontstaan,
de propaganda op het gebied der volks
school. De eerste Italiaansck-Evangeliscke
gemeente, welke in Rome werd gesticht,
namelijk die der Waldeuzen, opende reeds
in 't voorjaar van 1871 eene lagere- en
eene Zondagsschool, van welke de eerst
genoemde al spoedig ruim 100 leerlingen
telde. Haar volgde met de oprichting van
Zondags- en avondscholen de Baptistische
genootschappen en met bizonder succès
uam de «Vrije Italiaausche Kerk* den
arbeid op het gebied der scholen ter hand,
terwijl ook particuliere personen, in het
belang der Protestantsche propaganda, scho
len openden en tijdelijk ook grooten toe
loop van leerlingen verkregen.
Daar kwam echter ook de Katholieke
Kerk te voorschiju. Paus Pius IX bewees,
dat ook hem de schoei niet overschillig
was eu de onder zijn toezicht staande
«Vereeniging voor Katholieke belangen
nam hare maatregelen tegen dezen nieuwen
verderfelijkeu geest en begon de scholen
langzamerhand te heroveren. Zij richtte
door een uarer afdeeliugen te Rome eenige
avond- en ambachtsscholen op in den geest
vau Don Bosco en voerde in de nog aan
wezige, in kerkelijkeu geest bestuurde be
waarscholen, het in de meeste Protestant
sche inrichtingen bestaande gebruik in, om
aan de kinderen des middags een maaltijd
te verschaffen, teueinde op deze wijs juist
de armste klassen te lokken en de leerlin
gen langer dan vroeger onder toezicht te
honden. Leo XIII verleende zijne hulp eu
bijstand aan de «Vereeniging voor Katho
lieke belangen,benoemde in 1883 den Vi
caris-Generaal van Rome tot voorzitter van
een bizouderen Schoolraad, en gaf den
wensch te kennen, dat er zou gezorgd wor
den voor het vormen van goede Katholieke
onderwijzers en onderwijzeressen, die aan
de examens, welke de Italiaansche wet
eischt, moesten voldoen en derhalve het
recht hadden om in 't openbaar onderwijs
te geven. Z. H. verzocht de Geestelijkheid
om de examens op de scholen bij te wo
nen en langs een anderen weg het aan
zien der bestaande en nieuw op te richten
Katholieke Scholen te releveeren eu stelde
eene jaarlijkscbe som vast om de kosten
der nieuwe inrichtingen te bestrijden.
De uitslag ging alle verwachtingen te
boven. Ten huidigen dage zijn de Protes
tantsche bizoudere scholen, de grootste con
currenten op dit gebied, schier alle uit den
weg geruimd. Van al de genoemde scho
len bestaat er nog maar eene enkele, na
melijk die der «vrije kerk.Maar ook deze
is door een net van clericale scholen totaal
omgeven, die baar van alle kanten als eeue
vesting belegeren en wellicht binnen kor
ten tijd ook aam haar bestaan een einde
zullen maken. Iu hare nabijheid toch zijn
niet minder dan 13 inrichtingen voor on-
Spoedig bracht Helmbusch al het noodige
voor eene afwezigheid van enkele dagen in orde
en na verloop vau een uur spoorde hij met
den sneltrein naar Frankfort.
Intussclien telde de zieke Nathanson de uren,
die hem als eene eeuwigheid schenen, wijl hot
licht zijns levens het tanen nabij was. Eindelijk,
daar tiad de zoo lang verbeide bet vertrek bin
nen. Een nieuw leven scheen den zieke te be
zielen, toon hij Helmbusch zag.
„Geloofd zij de Heer, die u nog te gelegener
ure tot mij zendt," klonk het met een zucht
van ziju bleeke lippen, terwijl hij Helmbusch
de hand toestak, welke deze met beide handen
omvatte en diep bewogen op den zieken man
neerzagwant hij kon niet tot de overtuiging
komen, dat do levenstijd van den goedeu man
het einde nabij was.
Hetzelfde scheen Nathanson ook te gevoelen;
met alle moeite en inspanning richtte hij zich
van zijn bed op en sprak met eene heeache
stem
„Het einde mijner dagen is niet meer verre, zon
der klacht ging ik tot mijne vaderen, maar ik moet
Sara, mijn kind, het kleinood mijns harten,
achterlaten in eene wereld, vol arglist en bedrog."
Een aanval van hoest onderbrak zijne rede.
Helmbusch trachtte hem moed in te spreken,
doch Nathanson schudde afwijzend met het
derwijs gesticht ui. bewaarscholen, lagere
scholen voor jongens- eu meisjes in welke
Nonnen eu Broeders les geven. Maar ook
de stedelijke volksscholen beginnen de con
currentie der uieuwe clericale scholen deer
lijk te voelen. Wel is waar is haar aantal
iu de laatste jaren niet verminderd, veel
eer met een vrij aanzienlijk getal vermeer
derd, doch in de laatste weken werden
een bedenkelijk teeken op een dag 28
onderwijzers uit hun ambt ontslagen en
het getal leerlingen is in de laatste tien
jaren niet toegeuomen in verhoudiug met
de vermeerdering van de bevolking.*
Daarover rezen klachten in het rijk der
«broeders.De zegsman van de Kölnische
ziet in het hedeudaagsche Rome een tweede
België en zegt weeklagend: de «kinderen
van tallooze ouders worden daar zoowel als
in Rome iu de stadsscholen niet met waar
dige middelen opgevoed: alle ten dienste
staande Geestelijken eu materiëelen invloed
worden op niet kieskeurige wijze aange
wend om het doel van het Katholiseereu
der scholen in Rome te bereiken. Hier ge
biedt de Pastoor van het kerspel of de
biechtvader van de moeder der kindereu
dat zij hare lievelingen van de kettersche
(Protestantsche) of goddelooze (gemeente
lijke) school moet nemen; daar dreigt men
met neringschade en andere middelen om de
ouders te doen gehoorzamen. Ginds geeft
men in de nieuw gebouwde schoollokalen
groote schoolfeesten met redevoeringen en
prijsuitdeeliug, feesten, die in de parochie
kerken gehouden worden eu waaraan zelfs
door Kardinalen en audere Prelaten wordt
deelgenomen. (Voor de luisterrjjke school
feesten op het Kapitool heeft de schrijver
geen enkel afkeurend woord). Tegelijker
tijd is men in de gelegenheid betere loka
len aan te schaffen en de scholen een goed
uiterlijk te geven, omdat men talrijke ge
ëxamineerde Schoolbroeders eu Nonuen,
zeer goedkoope (en voortreffelijke, voegen
wij er bij) leerkrachten, ter beschikking
heeft, 't Is dus geen wonder, dat deze
schoolstrijd thans reeds op merkwaardige
resultaten voor de clericale partij kan bo
gen. Het aantal lagere scholen dezer partij
bedroeg behalve de avondscholen voor
ambachtslieden en de bewaarscholen
reeds in den aanvang van het laatste school
jaar meer dau veertig; het aantal leerlin
gen ongeveer 4000. Zekere omstandighe
den zijn oorzaak, dat de meisjesscholen tal
rijker en sterker bevolkt zijn, dau de scho
len voor knapen. Men wil allereerst op
bet zwakkere geslacht invloed uitoefenen,
om dan later de gedweeheid en gehoor
zaamheid der vrouwen ten voordeele en
iu het belang vau de zaak der Kerk te
exploiteeren.
Aan de spits der gausche clericale school-
bewegiug staat een bestuur, iu hetwelk
namen vau voorname personen ruimschoots
zijn vertegenwoordigd. De Vicaris-Gene-
lioofd en ging daarna op smeekenden toon voort.
Ik bezit geene bloedverwanten, zelfs niemand
aan wien ik de zorg voor mijn kind met een
geru9t gemoed kan toevertrouwen; echter ik dacht
aan u en benoemde u door de Rechtbank als
voogd over mijne Sara en tevens als beheerder
van mijn vermogen, tot zij meerderjarig is. Gij
zelf rijt vader en kunt daarom de angsten en
zorgen eens stervenden vaders om zijn kind
heseffen. Ik twijfelde niet aan uwe bereidwillig
heid om mijne wenschen te vervullen en daarom
hebben reeds alle rechterlijke formaliteiten plaats
gehad. Nu blijft mij niets meer over, dan dat
gij in mijne handen de belofte aflegt om de
plaats als vader voor mijne Sara te zullen innemen
de rechtvaardige God zal liet, xoo niet aan u,
dan toch aan uwe kinderen vergoeden, hetgeen
gij voor een verlaten kind hebt gedaan."
Helmbusch aarzelde te antwoorden. Zeker, hij
was gaarne bereid, om het hart eens stervenden
vaders te bevredigen immers hij was een oprecht
Christen en daarom steeds bereid, een werk van
barmhartigheid te doen, en hier gebood hem de
plicht der dankbaarheid bovendien om liet uit
gedrukte verlangen te bevredigen, doch als een
reusachtige toren vertoonden zich ook voor zijn
geest de moeilijkheden, waarmede de voogdij zou
gepaard gaan. Hoe zou hij een Israëlietiscli kind
eene passende opvoeding kunnen verschaffen te
vaal is, zooals wij reeds vroeger gezegd
hebben, Voorzitter en de Pau3 laat niet na
vau tijd tot tijd behalve door het groote
bedrag, dat hij jaarlijks tot onderhoud vau
het materieel en het personeel der inrichtin
gen voor onderwijs besteedt den ijver
der bestuurders eu der leerlingen door be
tuiging zijner persoonlijke deelneming aan
de zaak aan te sporen. De tijd is dus niet
meer verre, dat (zooals trouwens in Turijn
en Florence reeds het geval is) de cle
ricale scholen ook te Rome, waar zij bijna
geheel waren verdwenen, de openbare
scholen zullen overvleugelen.*
Ontdaan van de hatelijkheden, die dit
artikel van de Kölnische bevat, mag het
opstel eene openbare bekentenis genoemd
worden van de nederlaag van het libera
lisme op het gebied der volksschool in de
eeuwige stad. De hatelijkheden moeten we
maar op den koop toe nemen. Ieder wel
gezind Katholiek weet immers, dat de
«Vereeniging voor Katholieke belaugeu*
deze resultaten niet verkreeg door listen
en lagen van den kant der Geestelijkheid
maar slechts door de macht der waarheid
eu liefde, die alle ondernemingen van onze
Moeder de H. Kerk leiden.
Juist de bloei der Katholieke scholen
heeft klaarblijkelijk den toorn der libera
len en vrijmetselaars opgewekt. Eu vermits
men niet met de Katholieke scholen kan
concurreeren, tracht men ze met geweld te
vernietigeu. 't Is het oude lied op de
oude wijs.
In de politieke kringen van Berlijn ver
zekert meu dat de Prins vau Mingrelië
zich bereid heeft verklaard, de eventueels
keuze tot Vorst vau Bulgarije te aanvaar
den. Men wil, dat de Russische Regeering
zeer spoedig aau de Mogendheden zal te
kennen gegeven, dat hij als de Russische
candidaat moet worden beschouwd.
Iu den Belgischen Senaat heeft de
Minister Beeruaert verklaard, dat de Mi
nister van justitie 757 verzoekschriften
heeft ontvangen om gratie ten behoeve van
de ter zake der gebeurtenissen in de maand
Maart veroordeelde personen. Aan 468 per
sonen is gratie toegestaan. Circa 300 ver
zoekschriften zijn nog in onderzoek. De
Minister zeide tevens, dat, zoo de Regeeriug
een ruim gebruik deukt te maken van het
recht van gratie, zij zich evenwel krach
tig verzet tegen het verleeneu van am
nestie.
Het voorstel van den heer Crocq tot het
verleenen van amnestie is hierna niet iu
overweging genomen.
Iu de Fransche Kamer handhaafde
de Minister van fiuauciëu de begrootiug,
zooals die door de Regeeriug was inge
diend, in haar geheel. Hij wederlegde voorts
hetgeen door eenige sprekers iu de zitting
midden zijner eigen kinderen En Ernstina, zijne
vrouw, zou hij zonder hare toestemming zoo iets
op zich durven nemen
De eigenaardige, scherpe blik van don sterven
den Nathanson had de gedachten, die het brein
van Helmbusch bestormden, geraden en daarom
voegde hij er bij: „Wees voor mijne Snra een vader;
liet zal u niet de minste moeilijkheid veroor
zaken. Het kind, alhoewel nog jong, is zeer wel in
onze godsdienstige beginselen onderwezen, daarom
vrees er niet voor het tot u te nemen. Zij telt
thans tien jaren, tot haar veertiende jaar kan
zij geschikt bij uwe familie haar „tehuis" vinden
en gedurende dien tijd eeue private Israëüetische
school bezoeken, immers het is maar de hoofd
zaak, dat de kleine in de warme lucht der liefde
naar geest en lichaam ontwikkelt. Is Sara dan
veertien jaren geworden; zend haar dan hierheen,
naar Frankfort, in het beroemde gesticht vau
Mevrouw Oolmfield, alwaar zij haro verdere op
voeding en beschnving ontvangen en tot haar
achttiende jaar verblijven zal. Dan is Sara oud
genoeg, om zelve te weten, wat zij te doen en
te laten heeft en zij zal noch uw hui9, noch
uwe familie tot oneer verstrekken."
Wordt vervolgd.)
