NIEUWE
No, 1076.
Donderdag 20 Januari 1887.
12de Jaargang.
Eene Katholieke koloniale
mogendheid.
BUTT KL A i).
Liefde en plicht.
HAAR
ABONNEMENTSPRIJS
Per 3 maanden voor Haarlem0,8b
Voor de overige plaatsen in Nederland tr. p. p. 1,
Voor het Buitenland 1,50
Afzjnderljjke Nummers 0,06
Dit blad verschijnt
Eiken WOENSDAG en ZATERDAG.
BUREAU: St. Jansstraat Haarlem'
PRIJS DER ADVERTENTIÉW
Van 16 regels
Elke regel meer
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte
30 Cents
5
AGITE MA NON AGITATE.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterlpk Dinsdag- en Vrijdag
avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: RUPP ER 8 k LAURET.
De onlangs tot stand gekomen overeen
komst tusschen den H. Stoel eu de Re
geering van Portugal, welke een einde
maakte aan een honderdjarig geschil eu
de oprichting van eene welgeordende bis
schoppelijke hiërarchie in Portugala koloniën
ten gevolge had,geeft ons aanleiding een blik
te slaan op Portugal als Katholieke kolo
niale mogendheid, daarbij rekening hou
dende zoowel met de vroegere als met de
tegenwoordige omstandigheden van dit
land.
Portugal was in den aanvang van het
tijdperk der ontdekkingende eerste ko
loniale mogeudheid der wereld. De ont
dekking van den zeeweg langs de Kaap
de Goede Hoop naar Iudië, de heldendaden
zijner Admiralen in lmt Oo9ten; de bezet
ting van het onmetelijke Brazilië en van
een groot gedeelte der kusten van Afrika,
schenen aan Portugal de wereldheerschappij
voor langen tjjd te verzekeren.
Toch werd Portugal spoedig door Spanje
overvleugeld; in Indië kreeg het den dood
steek door de Nederlanders en ten slotte
werd het totaal afhankelijk van de schier
alles omvattende macht van Engeland. Hoe
meer echter zijne politieke macht daalde,
hoe meer Portugal aanspraak maakte op
geestelijke voorrechten eu patronaten, waar
lijk slechts tot schade vau de Katholieke
Kerk. Zoo was het iu Afrika, eveuzoo in
Iudië.
Gelijk bekend is werd in 1534 het eer
ste Bisdom iu Oost-Indië (te Goa) gesticht;
later verrezen er nog andere, die even als
dat van Macao iu China, aan het diocees vau
Goa ondergeschikt waren. Toen de heer
schappij der Portugeezen verdween, zonden
de Pausen Alexander VII en Inuoceutius
XII, Apostolische Vicarissen naar die stre
ken. Ofschoon Portugal niet voldeed aan
zjjne verplichtingen in het oprichten van
Seminariëu, iu het bezoldigen der Missio
narissen, maakte het toeh aanspraak op
het patrouaatsrecht iu de vermelde landen.
Ten slotte ontstond het zoogeuaatnde
Goa'sche schisma, doordien de Aartsbisschop
van Goa, Jozef de Sylva y Torres, in 1843
800 onontwikkelde mannen wijdde, die
zich overal heen begaven eu een half mil-
lioen Katholieken tot het schisma verleid
den. De Apostolische Vicarius vau Bom
bay werd door hen, iu 1853, iu eene kerk
opgesloten, waar men hem den hongerdood
wilde doen sterven. Eerst sinds 1859 werd
door Rome verbetering van de treurige
toestanden op 't gebied der Missie in Iudië
verkregeu, De algeheele regeling kwam
echter eerst onlangs tot stand en nu be
staat er kans, dat in de andere koloniale
bezittingen van Portugal, waar de Missie
veelal werd bemoeilijkt, deze opnieuw tot
bloei zal komen. De Portugeesche Regee-
riug herinnert zich haar roemrijk verleden
en zal door eerljjke, ijverige ondersteuning
der Katholieke Missiën,hare koloniale macht
versterken en bevestigen,
F E U I L L E T O N.
219
Vervolg en slot.)
H*ar oog helderde op, rij greep de haar toe-
geitoken hand en zeide: „Zijt gij het dan we
zenlijk Max? Wees hartelijk welkom en vertel
mij eens, hoe het u is gegaan."
Deze woorden sprak zij met vuur, doch spoe
dig stonden de vervlogen jaren van smarten en
bitterheid weder voor haren geest. Zij kon on
mogelijk zooals vroeger, zoo minzaam met hem
verkeeren, die de schuld van haar oudergang
was, doch rij wilde hem geen haat toedragen.
Zij trok hare hand uit de zijne en trachtte met
hem te spreken als met een vreemde. Max
scheen het niet te bemerken eu wilde het
oogeuschijnlijk ook niet, maar zeide:
„Voor alles laat mij u geluk vvenschen met
den blijden ommekeer uws levens. Carola heeft
jnjj alles vetteld. De vermoeinissen van mijn werk-
Door de Congo conferentie, iu 1885 te
Berlijn gehouden, werd Portugals macht
iu West-Afrika bevestigd en belangrijk
uitgebreid. Merkwaardig zijn de nieuwste
opgaven der geographic en statistiek over
Portugal, als koloniale macht. In Iudië be
zit dit land het district Goa, metSalsette,
Dia, Damao eu Gambiug, benevens de
Chineesche liaveu Macao. In Amerika heeft
Portugal sinds Brazilië tot een zelfstandig
Keizerrijk werd geconstitueerd, al zijne vroe
gere bezittingen verloren. In Afrika zijn
deze nog al van belang. Portugal bezit
daar de Kaap Verdische eilauden, die 99,000
inwoners hebben, welke allen deuKatholiekeu
Godsdienst belijden. In Guinea heeft onlangs
ook Dahomey zich onder de beschermiug
van Portugal gesteld. Op de eilanden Tho-
ma en Perelize wonen 34,000 Katholieken.
De districten Angola, Mosanedes ten Zuiden
van den Cougo, tellen twee millioe» bewo
ners, waaronder zich vele heidenen beviuden.
De bezittingen aan de Oostkust vau Afrika
Mozambique, de Delagoa-baai eu de Sarn-
bezi telleu ongeveer 400,000 bevvouers. De
Azoreu telleu 259,000 en Madeira 130,000
bewoners, die allen den Katholieken Gods
dienst belijden. Het gansehe gebied van
Portugal omvat 1,917,598 vierk. kilom.
nset ruim 8 millioeu inwoners; hiervan be-
hooreu 89,196 vierk. kilom. met 4,306,550
inwoners tot het vasteland van Europa.
De koloniëu iu provinciën verdeeld, heb
ben dezelfde rechten als de proviuciëu van
het moederland en zenden hare direct ge
kozen Afgevaardigden naar de Cortes te
Lissabon. De scholen staan iu elke provincie
ouder eene Commissie, welker leden voor
het meerendeel zijn gekozen uit de Katho
lieke Geestelijkheid. De koloniale militaire
macht bestaat uit ongeveer 8000 man.
Vreemdelingen kunnen ouder de meest gun
stige voorwaarden land verkrijgen eu ook
mijnen exploiteereu. De in- eu uitvoer
is matig belast en slechts Macao is eene
internationale vrije haven. Te Lissabon be
staat sinds 1864 eene overzeesche nationale
bank, die met kolossale sommen werkt, en
op Staatshulp steeds kan rekenen. De ko
loniëu ziju onderling eu met het moeder
land iu regelmatige verbinding door stoom
schepen eu genieten sinds 1877 de welda
den van het internationale postverkeer. De
slavernij is overal bij de wet afgeschaft.
Ook heeft de Regeeriug iu de laatste jaren
door de wereldberoemde onderzoekingstoch
ten van Serpa Piuto, Capello en Ivecs, de
enorme schatten van bet, binnenland leeren
kennen eu getracht het losse verbaud
met de onderscheiden Hoofden hechter te
maken. De ontdekker van de Cougo-rivier,
Stanley, heeft schriftelijk en mondeling
met groote animositeit de Portugeezen en
hunne koloniale politiek aangevallen, doch
hij werd dikwijls door erkende oordeel-
kundigen terecht gewezen. Stanley's blinde
haat tegen al wat Portugeescb heet, steekt
overigens zeer af tegen het rechtvaardige
oordeel vau Livingstone in diens >Reis door
Afrikageuit. Allereerst spreekt deze be
roemde geleerde over Portugals verleden eu
merkt daarbij op, dat klaarblijkelijk de
kring iu de Nieuwe Wereld hadden mijne ge
zondheid zoodanig ondermijnd, dat ik, om mijn
leven te behouden, gedwongen was, naar het
vaderland terug te keeren. Gisteren bon ik hier
aangekomen en ik kon het niet langer uitstellen
om u te bezoeken. Ach, gij gelooft niet koe
dikwijls ik in de verte aan u dacht; hebt gij n
Somwijlen nog wel eens den broeder herin
nerd?"
Een vurig rood steeg op Maria's wangen en
het hoofd afwendend, zeide zij:
,,'t is het beste, Max, dat wij de herin
nering aan het verledene maar laten ruston; ik
was van een dwazen hoogmoed bezeten; doch
waarom daarover gesprokon; gedane zaken nemen
geen keer
Terwijl zij dit op een toon vnn bitterheid
zeide, zag Max bedroefd voor zich; hij scheen
met een besluit te kampen; plotseling vloog er
een heldere vreugdestraal over zijn gelaat en
de hand vaii Maria tegen zijn hart drukkendo
zeide hij:
„Het was geene dwaze hoogmoed, trouwe
vroegere bestuurders van het land, hoofd
zakelijk de Jezuïeten, veel tot verheffing
der koloniën hebben bijgedragen; niet alleen
vervallen kerken en kloosters herinneren
aan den tijd der Jezuïeten, maar ook nog
velerlei andere zaken houdeu de heriune-
riug aan deze Orde wakker. Ouderwijs
werd door de Jezuïeten verstrekt; de koffie-
boom, door hen uitArabië ingevoerd, tiert
welig iu de koloniën, eveuzoo de ananas,
de banaan, de oranjeboom eu meer andere.
Ook voor het moreele welziju werd en wor
den steeds k~ chtige maatregelen genomen.
De Bisschop vau Angola o. a. doet alles
om de veelwijverij uit te roeien. Living
stone is hem nog dankbaar, dat hij hem,
na diens gedenkwaardige reis in eene ziekte
heeft bijgestaan.
Als wij een en ander op ernstige wijze
overwegen, dan wil het ons toeschijnen, dat
Portugal als koloniale mogendheid nu we
der eene hooge vlucht kan nemen en dat
de beslechting van het geschil tusschen de
Kroon en den II. Stoel eeu hoogst belang
rijk feit mag genoemd worden, dat voor
de verspreiding en voor den bloei van den
Katholieken Godsdienst in Iudië en Afrika
de schoonste en zegenrijkste gevolgen zal
hebbeu aan te wijzen.
De Belgische socialisteu hebbeu door het
geheele laud vereenigingen voor aanko
mende reci-uteu« gest'eht, om de aanstaande
soldaten iu de socialistische beginselen op
te leileu.
Eergisteren heeft te Marchieuues au
Pont, iu het district van Charleroi, eene
werkli6deubetooging plaats gehad, waaraan
door ongeveer 4000 mijuw^rkers is deelge
nomen. Het doel was, nadruk te leggeu
op deze twee eischen: algemeen stemrecht
eu invoering van raden van arbritraga eu
verzoening. De manifestatie is zonder eeuige
stoornis afgeloopen.
Da werkstakingen in het bekken vau
Charleroi breiden zich steeds uit; reeds on
geveer 2000 man hebben zich op het oogeu-
blik daarbij aangesloten.
Vou Moltke heeft zich vergist! Tot
stemming geroepen over het voorstel-Stauf-
feuberg, dat de Leger wet omverwierp, riep
hij eeu krachtig vóórl Attent gemaakt op
zijue vergissiug, herstelde hij die door een
nog krachtiger tegen, vergezeld van een
forsch gebaar. Ondanks het ernstigs van
het oogeublik, verwekte dit incident lang
durige hilariteit, waaraan zelfs Von Bis
marck deelnam,
Het is algemeen bekend, dat de Duitsche
Keizer bij de ontvangst vau den voorzitter
van het Heerenhuis iu zeer bittere bewoor
dingen en iu opgewonden toestand heeft
gesprokeu over de verwerpingen van het
Septeuuaat door den Rijksdag. Naar men
zegt, zal de Keizer persoonlijk eene pro
clamatie tot de kiezers richteu.
Eergisteren vierde Dr. Wiudthorst zijn
75steu verjaardag. De Katholieke Duitsche
pers was eenparig iu bare gelukweuscheu
voor den onvermoeiden leider van het
Centrum.
ziel; do hoogste wensch raiji:9 levens ware hot
geweest u te bezitten, doch uw overgang naar
den Katholieken Godsdienst moest uit de diep
zinnigste overtuiging en niet uit aardsch belang
plaats hebben. Slechts de groote mate mijner liefde
deed mij van u vluoh'en. Als Christin zal u
thans mijr.e handelwijze niet meer onverstan
dig toeschijnen, want hooger dan de liefde staat de
plicht, zonder welke de eerste geau vast be -
staan heeft."
Maria's gevoelens te schetsen is onmogelijk,
doch Max raadde toch, wat iu haar binnenste
omging, waarom hij zeide: „Da zon der tropen
heeft mij voor den tijd verouderd, doch mijn
hart klopt nog even warm voor u, als vroeger.
Niets zal ons meer scheiden, wij zijn één in
geloof, hoop en liefde; wilt gij nu getroost uw
lot in mijne hand leggen? Schatten heb ik daar
ginder niet verworven, doch ik kan u een zorg-
vrij leven bieden. Spreek, geliefde, wilt gij nu
mijne getrouwe vrouw worden?"
„O, Max, had ik zulk eene edele, onbaatzuch
tige liefde van u kuuneu denkeu!" en de ar-
De Pruisische Staats'oegrooting over het
dienstjaar 188788 bedraagt in totaal:
aan ontvangsten 1288,258,307 Mark; ge
wone uitgaven 1283,120,623 Mark; buiten
gewone uitgaven 33,596,684; uitgaven
te zatnen 1-316,717,307 Mark. Tekort
28,459,000 Mark.
De Boheemsche Landdag heeft drie
duizend florijnen toegestaan voor eeu on
derzoek naur de geschiedeuis van Boheme
iu de archieven van het Vaticaau. Steeds
meer en meer geniet de wetenschap van de
weldaad, die Leo XIII haar bewees, door
de rijke archieven van het Yaticaau voor
de wereld open te stellen.
De Times bericht uit Weeueu, dat
dépêches uit Sofia melden, dat de na den
terugkeer der Bulgaarsche deputatie bijeen
te roepeu SobranjeAleko Pacha tot Prins-
regent zal benoemen. De Ports is voor
nemens eene nota naar Sofia te zeoden eu
de Regenten tot aftreden te sommeereu,
omdat zij zich zelf benoemd hebbeu en dit
iu strijd met de constitutie is. Duitsch-
land, Rusland en Frankrijk zullen deze
nieuwe nota der Porte ondersteunen.
De Standard verneemt uit YVeeuen. dat
de Minister van oorlog veertigduizeud paar
den voor de cavalerie, de artillerie en de
genie heeft besteld. Men verwacht, dat da
uitvoer van paarden verboden zal worden.
Den leu Maart zullen eeu halt millioeu
Mauuliclier-geweren gereed komeu, voor
welke twintig millioeu patronen in het
tuighuis te Weeueu gereed liggen.
Aan de 'limes wordt uit YVeeneti ge
meld, (iat het zeker is, dat de betrekkingen
tusschen Rusland eu Oostenrijk zijn verbe
terd. De Russische Regeering heeft dezer
dageu opnieuw verklaard, dat zij niet voor
nemens is, Bulgarije te doen bezetten,
zonder nochtans hare andere eiscbeu
ten opzichte van het vorstendom te la
ten vare».
De gewapende opstaud op Creta moet
reeds uitgebroken zijn eu drie benden moe
ten een geheel district van het eiland iu
bezit houden. De Porte is voornemens Os
man Pacha tot Opperbevelhebber over de
troepen op Oreta te benoemen.
Volgens een bericht iu de Standard zou
de Russische Regeeriug voornemens zijn
de vrijhavens aan den noordelijken Stillen
Oceaan, waaronder ook Vladivostock, te
sluiten.
De Daily News meldt uit St. Petersburg
dat de Regeenng te Stockholm eeue groote
hoeveelheid ontplofbare projectielen besteld
heeft eu de fabriek Kungeholm aan de be
stelling dag eu nacht doorwerkt.
Alle voorbereidende maatregeleu zjjn
genomen om de spoorweglijn van Bokhara
naar Samarkand door te trekken. De Emir
van Bokhara beeft voor de Russische Re
geeriug daartoe 2000 arbeiders beschikbaar
gesteld.
Te Glenbeigh, iu hetlersche graafschap
Kerry, is liet Zaterdag, tot eeu gevecht
gekomen tusschen het volk eu de politie.
De verwoede menigte wierp met gloeiend
gemaakte steenen eu aardklompen, en
drong, met stokken gewapend, op de politie
men om zijn hals strengelend, fluisterde zij
schaamrood: „Wij willen elkander nimmermeer
verlateii tot den dood ons scheidt" en voegde
zij er bij: „maar Max, ik ben thans arm, zeer
arm."
Hij sloot haar den mond met een kus au
zeide: „O, liefste, gij zijt thans rijker dan vroe
ger, toen gij over duizenden hadt te beschikken.
Na eenige weken werd het huwelijk voltrok
ken. Hun echt werd boven alles gelukkig, omdat
hij de vreeze Gods tot grondslag had.
Carola verheugde zich niet lang over beider
geluk, zij werd opgeroepen om het loon barer
goede werken te ontvangen, lil latere jaren trad
de kleine Eruestina iu hare voetstappen.
Max en zijue gemalin bereikten een hoogen ouder
dom eu verhaalden hunnen kinderen en kleinkin
deren zeer dikwerf met inaigo ontroering, hoede
lieve God hun levenshuikje op de btormende zee
veilig en gelukkig inde haren des heih hal bin
nen geleid.