N I E W E
11
No 1264.
Woensdag 11 Juli 1888
13de Jaargang.
De Katholieke Kerk en de ont
wikkeling van het volk.
K U i T E LTTiT
ii.
UENau.u
Per 3 maanden voor Haarlem f 0,85)
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het Buitenland 1,80
Afziuderljjke Nummer» 0,06
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en ZATERDAG.
B (JfiE A U: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA HOW AGITATE.
PBIJS DEB ADVEBTEWTIÉH
Van 1regels.30 Cents.
Slke regel meer
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen "25 Cents per advertentie a Contant
Advertentiën worden uiterlijk Maandag-, Woensdag
en Vrij dag-avond voor 6 uur ingewacht.
Uitgevers: KÜPPEB8 LAUKEÏ.
Iu 't algemeen was, in den eersten tijd
van de middeleeuwen, de leiding der school
meestal in handen van eeu geestelijken
Rector. Zoo verordende eeue synode van
het jaar 895, dat ieder Pastoor een Gees
telijke bij zich meest hebben, die hem hij
de godsdienst-oefeningen de behulpzame
baud moest bieden, die de school moest
houden en die de parochianen moest aan
sporen om de kinderen, tot het verkrijgen
van godsdienst-ouderwijs, naar de kerk te
zenden.
Iu het jaar 1183 bepaalde de synode van
St. Omer: »Wij bevelen, dat in alle steden
en dorpen, de parochiale scholen, waar zij
verdwenen zijn, wederom zullen opge
richt en waar zij nog bestaan meer en
meer zullen verzorgd en tot bloei gebracht
worden.
Het valt niet te loocheuen, dat in de
middeleeuwen de meeste menschen de La-
tijnscne taal leerden eu dat de scholen veel
meer dan thans voor het onderwijs iu die
taal dienst deden. Zoo verkreeg men gaau-
deweg in de dom-, klooster- en stadsscho
len door het aanleeren van de La tij niche
taal, door het ouderwijs in de rhetorica en
dialectiek eene hoogere ontwikkeling. Deze
scholen vertegenwoordigden onze hedea-
daagsclie gymnasiën eu waren te beschou
wen als voorbereidingsscholen voor de studie
der theologie, rechtsgeleerdheid enz. Maar
ook de koopmansstand genoot van deze
scholen en de kinderen uit den burgerstand
werden iu deze inrichtingen uitmuntend
gevormd tot nuttige leden der maatschappij.
Aan deze middelbare scholen waren de
zoogenaamde kleine scholen verbonden, die
overeenkomst hadden met onzs scholen voor
lager onderwijs. Meu ziet het, slechts de
donimeu en onwetenden kunnen voorwen
den, dat de Kerk de volksschool iu de mid
deleeuwen heeft verwaarloosd.
Reeds voor het jaar 1124 getuigt de
Abt Guibert, dat er in Frankrijk geen
stad of dorp was, waar niet eene school
bestond. Het diocees Praag bezat minstens
640 en Duitschlaud meer dau 50,000 volks
scholen behalve de vele dom- klooster- en
stadsscholen, met welke de scholen voor
lager onderwijs waren verbonden.
Slaan we eeu blik in het tijdperk, dat
de geloofsverdeeldheid onmiddellijk vooraf
ging, dau zal men zien, welke bloei toen
vooral de Duitscbe volksschool had bereikt,
hoe deze verzorgd werd en welk aaudeel
zij had ir. de verspreiding van beschaving
en volkswelziju.
De in 1470 gedrukte catechismus vau
deu Franciscaner Geestelijke Diederik Vou
Cölde, vermaant de ouders aldus: »Men moet
FE LULL ET O N.
Een geleerde schildwacht.
In het eerste vierde der vorige eeuw wekte
een kluchtig voorval in de Hessische stad Rin-
teln, welker hoogescliool eerst in het jaar 1809
door Koning Jerome van Westfalen opgelieven
is, niet weinig opzien en liep uit op een lang
durig proces tusscken de universiteit en de
overheid der stad. In vele sleden heerschte des
tijds het gebruik, dat het stedelijk bestuur zich
van lastige en vechtlustige jongelieden zonder
aanhang in de burgerij op eene gemakkelijke en
blijvende wijze ontdeed, door hen aan Engelsche
of Hollandscke werfofficieren te verkoopen, hen
in den nacht te laten oppakken en zoo onge
merkt als mogelijk was over de grenzen te laten
brengen. Zoo was het ook in Rinteln, en de land-
grafelijke Hessische Regeering in Kassei, die door
subsidie-contracten met Engeland en Holland
verbonden was en uit de levering van soldaten
«■een oeringe voordeelen trok, had deze handel
wijze stilzwijgend goedgekeurd.
In de stad Rinteln was in het jaar 1719 een
Hollandsch werfofficier, Jan Van Breughen, met
de taak belast flinke jongelieden voor het En-
de kinderen vroegtijdig naar school zenden
bij brave onderwijzers, opdat zij eerbiedig
heid leeren en geen kwaad of zoude doen.
»Ouders, die niet gedoogeu.« zegt genoemde
Geestelijke,jdat huuue kinderen door deu
ouderwijzer worden gestraft, handelen in
ho >ge mate verkeerd.
In deu zelfden geest spreekt de beroemde
Sebastiaan Brant en (omstreeks 14-/S)
Kapelaan Wolf, die net onderwijs met
den meesten geestdrift en aaudraug deu
ouders eu kiudeien aanprijst. De onder
wijzers worden door dezen voortreffelijkeu
Geestelijke vermaant de kinderen in deu
geest der Kerk te ouderrichter, en de Priesters
met alle kracht in het onderwijs bij te
staan. Iu 1491 klaagt de onderwijzer der
school te Xanteu, dat hij voor het groote
aantal kinderen geen voldoend aantal hulp
onderwijzers heeft, waarop de gemeenteraad
hem oumiddellijk nog eeu onderwijzer toe
voegt. Omstreeks dieuzeifden tijd had Wesel
vijf onderwijzers, die ouderwijs gaven iu
het lezen, schrijven, rekenen en in deu kerk
zang. Met Kerstmis ontvingen de onder-
derwijzers geschenken van de Geestelijkheid
omdat zij verdiend hadden beloond te wor
den. Overigens kan men uit de authentieke
bronnen, die meu vindt in Jansens ge
schiedenis van het Duitsche yolk, zien, dat
Duitschland in de 15e eeuw met scholen
was bezaaid en dat, ofschoon de school
dwang bijna nergens bestoud, de scholen
over vol waren. Ook meisjesscholen waren
tamelijk algemeen.
Dat men iu de volksschool der middel
eeuwen niet alleen onderricht in het lezen,
schrijveu en rekenen gaf, maar ook voor
eene goede, godsdienstige opvoeding de
meeste zorg droeg, is eeu feit waardoor de
school van dien tijd zich onderscheidde bij
die van onze dagen. De ware volksont
wikkeling moet ook het hart, het gemoed
veredelen eu tot het goede leiden. Geschiedt
zulks uiet, dan beautwoordt de school niet
aau het hooge doel. Dat erkende men iu de
duistere* middeleeuweu en daarom was
men zeer voorzichtig in het beuoemen van
onderwijzers, daarom was men er zoo op
gesteld, dat de school onder het toezicht
eu de leiding van de Kerk werd gesteld
daarom werd de arbeid der volksschool ver
vuld met deu geest vau het Christendom,
doordrongen van den godsdienst. Goede
Christenen, trouwe burgers, degelijke men
schen te vormen, dat was de taak van de
school der middeleeuwen. Die taak kan de
school dan ook slechts vervullen wanneer
zjj iu de schaduw staat der Kerk.
Laat ons thans eens zien hetgeen Luther
en zijn aanhangers zeggen van de scholen,
welke zij in het katholieke tijdperk hebben
zien bloeien eu verder nagaan, wat zij zelveu
voor de school hebben gedaan.
Ofschoon Luther zeer aandrong op het
stichten van protestantscbe scholeu, omdat
gelscbe leger aan te werven; en ben over het
Kanaal naar Engeland te brengen; en daartoe
was geene stad beter geschikt dan juist eene
academiestad, want de student, die in woeste
drinkgelagen en dolle vechtpartijen, zooals die
ruwe tijd medebracht, aan geen studeeren dacht
en geen geld of crediet ineer had, gaf er meestal
de voorkeur aan, het burgerlijk leven vaarwel
te zeggen en soldaat te worden. Door de twee
gevechten onder de studenten eenigszins aan
den wapenhandel gewoon, en dientengevolge in
bestaande gevaren geene vrees kennende, werden
zulke verloopen studenten gewoonlijk de dap
perste en beste soldaten.
Tezelfdertijd woonde er in Rinteln een oud
student in de pbilosophie, die veel gereisd had
en tot dusveire van alle hoogescholen als een
onverbeterlijke vechtersbaas verbannen, en daar
om c oor den academischen Senrat der Univer
siteit te Rinteln niet in den studentenhom! was
opgenomen. Deze veteraan was niettemin in
de" stad gebleven en door zijne reusachtige li
chaamskracht, onder de jongere studenten zoo
in aanzien geraakt, dat het onmogelijk was hem
openlijk uit de stad te verwijderen, zonder
o-roote ergernis bij de studenten te verwekken.
Geene kloppartij, geen ketelmuziek binnen het
gerechtsgebied van Rinteln, ot het beruchte
vBiervat// zoo werd de wilde student algemeen
hij daarin zeer terecht het eenige middel zag
om het Katholicisme te verdelgen en de
bevolking tot de nieuwe leer te doen over
gaan, klaagde hij toch vaak, dat hij veel
tijds voor doove ooren had gepredikt. Men
laat de scholen iu verval komen, roept
Luther uit, »ik heb zooveel geschreven eu
gepredikt, dat men in de steden goede scho
len zal oprichten teneinde geleerde mau-
neu op te kweeken, waaruit men goede,
christelijke predikanten kan vormen, die
Gods woord zullen verspreiden, maar men
gaat zoo lui eu laugzaaui te werk, dat het
mij toeschijnt ciat onderwijzers en predi
kanten wel zullen doen ook eeu ambacht
te leeren, willen zij uiet van honger ster
ven.
Een vriend en geestverwant van Luther,
Veit,Dietrich uit Neurenburg, klaagt op ge
lijke wijze. »Iu de Katholieke Kerk, zegt
hij, houdt men niet op te geven, maar bij
ous wil niemand c.e beurs openen om iets
aau kerk of school af te staan.
Nog een getuigeuis van het verval der
school ii deu reformatie tijd geeft Wide-
mans stadskrouijk, waariu vermeld staat, dat
omstreeks het jaar 1525 de scholeu begon
nen te vervallen, zoodat bijna uieinaud meer
zijne kinderen naar school zond omdat de
meuschen uit Luthers geschriften vernomen
baddeD, »dat de Papisten en geleerden het
volk jammerlijk hadden verleid, zoodat ieder
een tegen beu vijandig gezind was eu meu
de Koomscheu plaagde en hoonde waar aren
kou.«
(Slot volgt).
Het wetsontwerp betreffende de verze
kering voor oude eu gebrekkige werkliedeu
is door de commissie uit den Bondsraad
vastgesteld. Het opbrengen der middelen
tot verplichte verzekering moet deels door
liet Rijk, door middel van hoofdelijken om
slag, deels door de werkgevers eu de werk
lieden door middel van premiën-betaling
geschieden. De bijdrage moet voor mannen
21, voor vrouwen 14 pf. wekelijks bedra
gen. Het bedrag der lijfrente wordt voor
mannen op 120, voor vrouwen op 80 mark
bepaald. De uitkeering wegeus ouderdom
begint met het 71ste levensjaar. Eene in
korting der uitkeering wegeus niet-bijdra-
gen ten gevolge van militairen dienst heeft
niet plaats.
Naar men verneemt, zal de Keizer den
13 dezer des avonds naar Kiel vertrekken,
aldaar een dag blijven en vervolgeus over
zee de reis naarSt. Petersburg voortzetten,
alwaar hij iu deu avond van deu 18den zal
kunnen aankomen. Op de zeereis zal hij
slechts eeu zeer klein gevolg bij zich heb
ben. Graaf Herbert Von Bismarck, de Ad-
judaut-Geueraal Von Wittich en een Vleu
gel-Adjudant, alsook de te Berlijn geatta-
onder zijne makkers genoemd; nam er een werk
zaam aandeel in.
Eindelijk kwam de Rintelnscke overheid op
het denkbeeld dezen voor de rust der stad en
het welzijn der studenten hoogst gevaarlijken
persoon door de vreemde wervers heimelijk te
laten oppakken en hem over het Kanaal te laten
brengen. Kapitein Van Breughen, die hij zulk eene
gelegenheid het werfgeld verdiende, was dadelijk
met" zijne hulp bij de hand. Hij liet zich zijn
man, die door zijne buitengewone lengte gemak
kelijk te herkennen was, aanwijzen, en stelde
zich op de hoogte van de plaats der handeling,
namelijk de woning van „Biervat."
Deze had in zijne logies in een klein tuinhuis
van éene verdiej/ing, dat eene oude in eene na
burige straat wonende schoenmakersweduwe toe
behoorde, en maar uit twee kamers bestond; de
eene daarvan bewoonde Biervat, terwijl de
andere sedert geruimen tjjd leeg stond, omdat
geen student het waagde de kamerbuurman van
den vechtersbaas te worden. De Kapitein lief
het eenzaam staande buisje scherp bewaken, en
toen op zekeren nacht de wachtpost hem be
richtte, dat Biervat thuisgekomen was, spoedde
hij zich met eenige flinke manschappen in een
rijtuig naar diens woning. Ongelukkig had ech
ter juist op dien dag een vreemd student, die
bjjna nog langer dan Biervat was, de leeg-
cheerde Russische Generaal Kutusow, zul
len zich er bij aansluiten. Het overige ge
volg gaat deu 164eu dezer des ochtends
per hoftrein over Eydtkunuen naar St. Pe
tersburg.
De Keizer heeft deu Chef der Admiraliteit,
deu Generaal der infanterie Von Caprivi,
op diens verzoek ontslag verleend. Sedert
geruimen tjjd verlangde Vou Caprivi weder
bi) het leger te dienen, en algemeen ge
looft men, dat hem spoedig het cominaudo
vau een legercorps zal opgedragen wordeu.
Geueraal Vou Caprivi heeft iu Maart
1883, toen hij divisie-commandant in Metz
was, als opvolger van Generaal Von Sto3ch
de leiding van de admiraliteit overgenomen
eu als zoodanig uitstekende diensten aan
de marine bewezen.
Hij bezat de gave zich iu zeer weinige
woorden duidelijk uit te drukken, eu zijne
betoogen kenmerkten zich door groote hel
derheid. Bij deu Rijksdag had hij veel
invloed, zoodat de door hem voor de marine
aangevraagde gelden meestal werden toe
gestaan.
Ouder zijne leiding heeft de mariue vele
diensten aau de Duitsche koloniale-politiek
bewezen.
De Duitsche militaire Gevolmachtigde te
St. Peter-burg, Von Villaume, is per tele
graaf naar Berlijn ontboden. Hij is gisteren
daarheen vertrokken, en zal waarschijnlijk
met Keizer Wilhelm teruggaan.
De Staatssecretaris Graaf Herbert Vou
Bismarck heeft ter eere van de buiten
gewone Nederlandsche zending (Generaal
Verspijck) een diner gegeven, hetwelk werd
bijgewoond door den Nederlanilscheu Gezant,
deu Raad van legatie Van Weede, ver
schillende hooge hofbeambten en deu Geue-
raal-Arijudaut Wittich.
De Parijsche correspondent van V In-
dépendance deelt mede, dat waarschijnlijk
de nog krassere maatregelen, welke de
Aorddeutsche Allg. Zeit. heeft aangekondigd,
met het doel om de bevolking in den
Elzas te doen beseffen, dat het Duitsche
rijk tot eiken prijs zijue grenzen beveiligen
wil, hierin zouden bestaan, dat de Frau-
schen, die grondeigendommen iu het Duit
sche Rijksland hebben, binnen een korten
termiju zouden hebben te kiezen tusschen
optie voor de Duitsche nationaliteit en
verkoop vau hun onroerend eigendom.
De ïtaliaansche Kamer beraadslaagt
thans over de quaesue der spoorwegen. In
antwoord op eene vraag van den Afgevaar
digde Ricchi, die de hulp der Regeeriug
voor eene doorboring van den Simplon in
riep, antwoordde de Minister van Open
bare Werken, dat hij niet weigerde de
voorstellen betreffende eeu nieuwe tun
nel door de Alpen in overweging te nemen,
op voorwaarde echter, dat al te groote las
ten niet op den Staat drukken.
De Aliuistei-President Crispi heeft iu de
staande kamer van de scboenmakersweduwe be
trokken.
De nieuwaangekome lag reeds lang in de
veeren, toen de werfpatrouille met zachten tred
aanrukte, maar het slimme Biervat bad den op
post staanden schildwacht in de schaduw van
de tuinheg in het oog gekregen, en die kwam
hem verdacht voor. Hij rook lont, ging voor het
venster staan en zag de vijanden aanrukken.
Dadelijk kwam in zijne zwarte ziel een duivelsch
plan tot rijpheid; hij spoedde zich naar de deur
van den nieuwen student, klopte er met beide
vuisten op en verzocht hem op klagenden toon
hem te helpen omdat hij doodziek was. Ickstadt,
zoo heette zijn buurman, trok terstond de onont-
beerlijkste kleedingstukken aan om zijn zieken mak
ker hulp te verleenen, en intusschen sloop Bier
vat spottend lachend de achterdeur uit. Ter
wijl Ickstadt in de andere kamer te vergeefs
naar Biervat zocht en zijn gedrag niet kon be
grijpen, waren de werfsoldaten, die van deu
tweeden bewoner niets vermoedden, door middel
van een looper, het huisje zacht binnengekomen
in een oogenblik werd den student een groote
zak over het hoofd geworpen, zijne handen en
voeten werden gebonden, en voort rolde het
rijtuig met den bij vergissing gevangene naar
de grens.
(Wordt vervolgd.)
