N I E U WE
No. 1395.
Vrijdag 24 Mei 1889,
14de Jaargang.
De school in Oostenrijk.
BUITENLAND^
RAARLEMSCRE E0ERA1T.
ABONRIlllIEWTSPaiJB
Per 3 maanden voor Haarlemt 0,85
Voor de overige plaatsen in Nederland fr. p. p. 1,10
Voor het Buitenland 1,80
Afzonderlijke Nummer»0,03
Dit blad verschijnt
eiken DINSDAG, DONDERDAG en Z ATERDAG.
B U BE AU: St. Janstraat Haarlem.
AGITE MA NON AGITATE
PBIJ8 DEB ADVEBTENTIÉW
Van 16 regel»30 Cents.
Elke regel meer
Groote letters worden berekend naar plaatsruimte.
Dienstaanbiedingen 25 Cents per advertentie h Contant
Advertentiën worden uiterlgk Maan dag-, Woensdag
en Vrijdag-avond voor 6 uur ingewacht.
Ui tg ever»: KüPPEBS St L A U R E Y.
In Oostenrjjk werd indertijd, ouder libe
raal staatsbestuur, de godsdienstlooze school
ingevoerd, uiteraard een ontzettend en er
gerlijk feit in een land waarvan de be
volking voor 90 percent uit Katholieken
bestaat. Zoo iets heeft niet eens in Pruisen
plaats gehad, waar de echolen in den regel
confessioneel gescheiden zjjn.
Nu kan het in Oostenrijk gebeuren dat
een Israëliet aan katholieke kinderen on
derwijs verstiekt en hen ter kerke leidt.
Daarbij komt nog dat de ouderwijzers in
Oostenrijk, evenals elders, voor een groot
gedeelte ongeloovig zjjn geworden, als een
gevolg van het onderwjjs dat hun op de
kweekscholen door ongeloovige leeraars
wordt gegeven.
Onder zulke omstandigheden kan slechts
een ongeloovig geslacht opgroeien en het
is ontzettend te vernemen, hoe zeer dit
reeds iu Oostenrijk het geval is. Dienten
gevolge hebben de geloovige kringen den
strijd tegen de godsdienstlooze scholen aan
gebonden. Zoowel de Geestelijkheid als de
leeken zjjn in den strjjd homogeen en ook
Keizer Jozef is met de moderne schoolwet
ontevreden en heeft bevolen, dat er eene
verandering zou gemaakt worden in de
thans bestaande onderwijs-bepalingen. De
Minister van eeredieust, Von Gautsch, beeft
thans een wetsontwerp in het Oo9tenrjjk-
sche Heerenhuis ingediend. Volgens 5
van dit outwerp wordt het onderwijs iu
den godsdienst aan de Geestelijkheid over
gelaten, die op dit onderricht toezicht
houdt en den tijd er voor bepaalt. De com
missie van het Staatstoezicht treedt in
overleg met de Geestelijke Overheid; in 't
geval dat dezen zich niet verstaan en er
zich geschillen voordoen, heeft het Minis
terie van onderwijs eene beslissende stem.
De godsdienst-onderwjjzers, de kerkelijke
overheid en de godsdienstige genootschap
pen moeten zich aan de bepalingen der
schoolwet streng honden. De 21ste van
het nieuwe wetsontwerp luidt: De school
plicht duurt van het zesde tot het veertiende
levensjaar. Aan de leerlingen der algemeene
volksschool op het platteland heeft men
voor hen, welke zes jaren onderwijs heb
ben genoten, evenals aan onbemiddelde
kinderen in steden, op verzoek der euders
of voogden, in sommige gevallen facilitei
ten toegestaan betreffende het regelmatig
bezoeken van de school. 71 luidt: Bizon-
dere scholen staan onder het toezicht van
de door den Staat benoemde Commissie.
Zijn de bizondere scholen ingericht, zoo
dat zjj aan de behoefte van het lager on
derwijs voldoen, dan kan, zoolaug de bi
zondere scholen bljjven bestaan, de oprich
ting van de openbare scholen achterwege
FEUILLETON.
Een Held
Met diepen eerbied brengen wij zegt de
tchrjjver //Van dag tot Dag// in het //Handelsblad//
een lauwerkrans op het graf van een nederigen,
onzelizuchtigen held.
Pater Jozef Damien de Veuster is op 48 jarigen
ouderdom gesneuveld op het veld van eer in Molo-
kai.het ballingseiland der melaatschen in de stille
Zuidzee.
In het jaar 1873 heeft deze Belgische Priester,
van //het Genootschap van het Heilig Hart van
Jezus en Maria", (die in 1841 te Leuven geboren
werd, waar zjjn broeder nog Pastoor is) zich gewijd
aan een leven van bijstand, ver van aanmoedigende
sympathie.
Het doet goed mannen als dezen Pater aan het
werk te zien. Ze zjjn het zout der aarde. Want
sonder dweepzucht, kalm, ernstig, volhardend en
tevens zoo nederig en bescheiden als eene Liefde
zuster, heeft Pater Damien de Veuster gedaan wat
hjj zjjn plicht achtte.
Wat achtte hjj zjjn plicht?
De Sandwich-eilanden zjjn bezocht door de ver-
ichrikkeljjke ziekte der melaatscbheid.
bljjven. Zjj, die dergeljjke bizondere scho
len steunen, kunnen ontheven worden van
het betalen van bjjdragen aan de openbare
school.
Deze bepalingen zjjn absoluut onvol
doende. Van een kerkelijk mede-toezicht
over de school is geen sprake, evenmin
van eene godsdienstige volksschool; het
godsdienstlooze lager onderwijs blijft ge
handhaafd. Het eenige artikel van beteeke-
nis is dat van de bizoudere scholen. Vol
gens dat artikel kan men overal godsdien
stige bizondere scholen oprichten, waardoor
hot zou kunnen geschieden, dat de openbare
school ging uitsterven. Dat ia echter in een
katholiek land geen houdbare en wenschelijke
toestand. En zoo blijkt het thans, dat nie
mand met het nieuwe wetsontwerp tevreden
is en het door alle partgen zal afgestemd
worden. De Katholieken hebben de gods
dienstige school verlangd en deze werd bij
de budget-debatten bjj monde van Prins
Liechtenstein uitdrukkelijk geëischt; nu
komt de Regeering en biedt niets anders
dan het toezicht der Kerk op het gods
dienstonderwijs en laat de geheele liberale
schoolwet met hare in den loop der jaren
gebleken gebreken en ongenoegzaamheid
bestaan.
De Heer Von Gautsch is geen Minister
van onderwjjs naar het hart der Katholio-
ken in Oostenrijk. Voortgekomen uit de
school van den liberalen Miuister Stre-
maijr kan hg niet scheiden, hoe plooibaar
hg zich voordoet, van de liberale vooroor-
deeleu tegen de christelijke school, en hjj
is tot heden nog een beslist aanhanger
van de liberale schoolwet door Hasner in
bet aanzijn geroepen. Zijn streven is om
door lapwerk het de eene of andere rich
ting iu onwezenlijke dingen draaglgk te
maken om daardoor te zekerder de begin
selen van het godsdienstlooze onderwjjs te
doen zegevieren De Minister heeft zeer
velen teleurgestel 1 en zich slechts groot iu
kleinigheden, en zeer klein iu groote
quaestiën getoond.
Het is karakteristiek voor Oostenrjjk
mei zjjue katholieke dynastie en zijne 28
millioeu Katholieken, dat de Regeering
ten opzichte van de schoolquaestie zich
niet kan verheffen op het standpunt van
het protestantsche Pruisen, dat de gods
dienstige school heeft ingevoerd. Erheerscht
in die kringen van Oostenrjjk, welke de
Regeering vormen, nog zeer veel libera
lisme en men schjjut er voorde Afgevaar
digden van de rechterzijde al zeer weinig
égards te hobben, anders zou aan dezen,
voor den steun, dien zij jaren laug het
Ministerie-Taaffe hebben geschouken, niet
zulk eene hoogst onheusche (om de zachtst
mogeljjke uitdrukking te bezigen) behan
deling ten deel vallen.
Deze ongeneeslijke kwaal begint met vlekken op
de huiddan vormen zich schubben en zweren, die
de beenderen verwoesten en vele lichaamsdeelen
doen versterveneindelijk meest na eene mar
teling van jaren verlost den dood den lijder, als
de ziekte de longen aantast.
Deze sleepende kwaadaardige huidziekte is aan
stekelijk. Afzondering der lijders is dus voorge
schreven tot bescherming der maatschappij. De
Regeering van den Hawaii-archipel of Sandwich
eilanden wees den zieken het onbewoonde eiland
Molokai als woonplaats aan. Ze werden er, zoodra
de ziekte zich toonde, heen gevoerd. Niemand werd
verschoond. Eener nicht van de Koningin werd
evenmin vergunning gegeven een brandpunt van
besmetting te blijven in Honolulu als aangetaste
inlanders of Europeanen.
We herinneren ons van de hand van de merk
waardigste reizigster dezer eeuw, miss Bird, eene
beschrijving te hebben gelezen van het vertrek van
een convooi melaatschen, welke wjj nooit vergeten
zullen. Deze moedige Engelsche vrouw wier
be'angrijke rei'.en honderden Tauchnitz-romans
als boeiende lectuur overtreffen geeft een denk
beeld van het ljjden der ongelukkigen, die tot be
scherming der menschheid naar het herstellings
oord worden gezonden.
De Regeering van Hawaii beging aanvankelijk
de bijna onvergeeflijke fout de ongelukkigen naar
Hoe men bjj zulke toestanden in Oosten
rjjk nog van eene conservatieve aera kan
spreken, is voor ons, wjj erkennen het
gaarne, totaal onbegrijpelijk.
Koning Humbert van Italië kwam eer
gisteren te Berlijn aan. Groote eer wordt
hem bewezen. De Berljjners willen door
hunne houding een votum van sympathie
uitbrengen voor de drievoudige vredesalli-
autie. De Koning van Italië kan dan ook
nergens beter onthaal vinden dan in Duitsch-
lauds hoofstad, waar de geavanceerden de
meerderheid uitmaken.
Met het oog op tet groote belang, het
welk Europa heeft hjj de handhaving der
vredesalliantie, moet het bezoek van Ko
ning Humbert te Berljjn als een gunstig
teekeu des tjjds worden berekend. Uit een
dynastiek oogpuut kan het minder inge
nomenheid wekken.
Laat ons den wensch koestereu dat het
hoolddoel van den tocht volkomen zal wor
den bereikt, en dat dus de vredesboud op
nieuw versterking zal erlangen.
De combinatie Duitschland-Italië is geeue
historische, maar eene opportunistische.
Dergelijke alliantiën hebben baar tjjd en
missen alle duurzaamheid. De meest opge
wonden betuigingeu van vriendschap kun
nen geen bljjvende levenskracht aan zulk
een samengaan instorten. Prins Von Bis
marck zal dat zelf ook wel beseffen. Wjj
wilden wel eens lezen in het hart van den
Rjjkskanselier als hjj Crispi met welwil
lendheid en vriendschap overlaadt. Bedrie
gen wjj ons niet, dan zal hjj persoonlijk
zulk eene houding beschouwen als een offer
dat hij brengt, terwjjl een geljjk gevoelen
zich wel meester zal maken vau Keizer
Wilhelm.
Van éene zaak kan men wel zeker we
zen, nameijjk hiervan, dat de vreugdo der
Tentoonstelling voor de Pransche Regeering
en voor de Parjjzeuaars wordt vergald door
de ontvangst, te Berljjn aan Koning Hum-
bert bereid. Men begrijpt in Frankrijk zeer
goed dat de drievoudige vredesalliantie
aan Frankrijk de gelegenheid ontneemt om
met succes tegen Duitschland op te treden.
Zelfs de alliantie tusschen Rusland en
Frankrjjk zou de beteekenis van het drie
voudige bondgenootschap niet verzwakken.
Als dan ook Prins Von Bismarck zich
de mogeljjkheid denkt, dat iu 1890 de
toestand in ons werelddeel zóo zal wezen,
dat men te Berljjn zich niet rustig aau de
verdere oplossing van de arbeidsquaestie
zal kunnen wjjden, dan heeft hij daarbjj
ongetwjjfeld het oog op de gebeurlijkheid
dat de Fransche Regeering niet langer
weerstand zal kunnen bieden aan de chau-
hun eiland-gevangenis te zenden, zonder voor hen
de zorg te dragen, welke ze neemt voor gevangen
misdadigers.
Honderden zieke mannen, vrouwen en kinderen
velen van welke hunne ledematen niet meer ge
bruiken konden, werden feitelijk aan hun lot over
gelaten. Ze moesten als of ze krachtige, vrijwil
lige landverhuizers warenzeiven maar pogen aan
den kost te komen, en wet en orde te doen hcer-
schen 1
Het eiland werd eene hel op aarde. Misdaad,
ontucht, wetteloosheid heersohten te midden van
honderden twistende, drinkende, stervende me
laatschen in Molokai.
In 1873 hoorde een jonge Belgische Priester, die
zendelii g was in Hawaii, van het ontzettend lijden
naar ziel en lichaam der melaatschen in dat pest-
eiland, waarheen toch nog dag aan dag vrouwen
en meisjes en kinderen door de Regeering werden
vervoerd.
Hij was een gezonde, krachtige man van drie-
en-dertig jaar, een man van beschaving en talent,
wien een eervolle loopbaan in zijne Kerk open
stond.
Hjj liet zich aan wal zetten van het pest-eiland,
dat hij wist nooit levend te zullen verlaten. Er zijn
achthonderd melaatschen in dit levende kerkhof,"
schreef hij aan zijn vader. „Ze wonen in hutten
van gras gemaakt, allen te zamen en dooreen,
vinistische partij, en dat Frankrjjk zal
worden verleid tot avoutuurljjke onderne
mingen, welke, al eindigen zjj met een
nederlaag voor Frankrijk, ook dejammer-
lijkste gevolgen zelfs voor de overwinnaars
na zich slepen.
Oorlogeu zjjn als processen: de trium-
feerende partij verliest ten slotte tocb, om
dat de kosten de winsten verslinden.
De vrjjdeukers hebben te Parjjs weder
eens eene betoogiug gehouden. Op de Place
Maubert is een bronzen standbeeld onthuld
ter eere van Etienne Dolet, die in 1546
op den brandstapel het leven liet. Het Pa-
rjjscbe Parlement had hem ter dood ver
oordeeld.
Frankrjjk bevindt zich met zijne staud-
beeldenmanie op een gevaarljjkeu weg.
Welhaast zullen nog zeer vele vrjjdenkers
worden ontdekt en dan zullen de straten
ran Parijs met standbeelden worden over
dekt. Dat zal eerst eene vreugde zijn. Die
monumenten zullen later de gedenkstukken
zijn van den modernen tijd, die den twijfel
en het ongeloof verheerlijkt omdat bij zeer
velen het geloof verdween.
De »clericalen« de geloovigen
worden verguisd en de ongeloovigeu schier
vergood. Dat is ook al eene vrucht der nu
in Frankrjjk bjjua vergoddelijkte* om
wenteling.
Over den iuwendigen toestand van Frank
rijk werpt het feit een zeer eigenaardig
licht, men dient, om aan de klachten
der winkeliers te gemoet te komen, die van
de mededinging der tentoonstelling zeer
groote schade hebben, op de boulevards
allerlei feesten te organiseeren.
Spelen eu brood dat vragen de Pa
rjjzenaars en de Regeering zal hun dit ook
wel geven. Niemand behoelt den Frausch-
mau zulk een staat van zaken te benjj-
dari
De meest bedenkelijke concessiën worden
door het Gouvernement gedaan ten behoeve
van dezulken, welke lijden onder de expo
sitie.
Waarop moet zulk eene handelwijze uit-
loopeu, waar is de grens van zulk eeu
hulpbetooniug? De Fransche Regeeriug be
vindt zich op een hellend vlak, hetwelk
voert tot de socialistische Republiek. Zul
len de gematigde republikeinen het dan
hebben gewonnen?
In den Ministerraad, heeft Minister Spul-
Ier den President ter teekening voorge
legd een besluit, waarbij Frankrjjks Consul-
Generaal te Amsterdam, de Heer Daloz,
ontslagen wordt, omdat hij bjj gelegenheid
van het gedacbteuisfeest aan de bijeenkomst
der Generale Staten de leden der Fransche
k'donie niet heeft genoodigd op het Fran
sche consulaat te komen om het verjaar
feest van 5 Mei te vieren. Men verzekert
ouden en jongen, mannen en meisjes. Ze «pelen
kaart, drinken eigengemaakte alcohol enz.//
Pater Damien zag onmiddelljjk, dat de tjjdelijke
behoeften van zjjn volk even groot waren als hunne
geesteljjke nooden. Hjj besefte, dat hij met de zorg
voor het lichaam moest beginnen. Hjj heeft voor
hen gewerkt zonder rust, zonder ooit moed te ver
liezen. Zijn voorbeeld en woorden maakten, dat de
melaatschen zeiven zooveel ze konden deden om wo
ningen en voedsel te krijgen. Zijn invloed wist de
Regeering nu en dan even wakker te schudden en
te drjjven tol geregelde toezending van het meest
onontbeerlijke. Doch bedroevend blijft zelfs nu nog
de toestand van velen op het eiland. De Engelschen
die veel reizen, hoorden vaak van den Christenheld
op Mololcai. Door tusschenkomst v«n den Heer
Chapman, predikant te Camberwcll, zonden ze
hem een paar keer 12,000 gulden, om voor de
melaatschen het noodige te koopen. Doch nood
druft, gebrek aan het noodige bleef steeds heer-
sehen op het eiland der melaatschen.
Een merkwaardig bewjjs van waren godsdienst
zin en christelijke liefde werd in Engeland gegeven,
toenin 1886 predikant Chapman aan Pater Damien
het geld zond, dat hjj voor hem had verzameld.
Toen reizigers vermelden, wat deze Christenheld
deed, stroomden uit menig land de gaven toe. En
door hulp te geven aan zijn lijdend volk, hielp men
